maandag 29 juni 2009

Gemma Frisius lezing en vergadering Fries Genootschap

Op dinsdag 30 juni 2009 (morgen dus) vindt er in It Aljemint (Doelenstraat 2-4, Leeuwarden, de Fryske Akademy) de Gemma Frisius lezing plaats.
Frisius, die in 1508 in Dokkum werd geboren, was de lijfarts van Karel de Vijfde en studeerde medicijnen aan de Universiteit van Leuven. Hij was een voorloper in de theoretische wiskunde en was daarnaast professor in de medische wetenschap en wiskunde aan de Leuvense Universiteit. In feite was hij de grondlegger van de moderne wetenschap.

De Gemma Frisius lezing is een initiatief van 2 groepen wetenschappelijke instituten:
de eerste groep bestaat uit Fries Museum, Fryske Akademy, Tresoar en Wetsus.

De tweede groep bestaat uit Cartesius Institute, LIMIS/Poli Chirugie/MCL, Waddenacademie, Natuurmuseum Fryslân,IMARES en Shared Space Instituut. Met de lezing wordt het einde van het academiejaar ingeluid, met als doel een informeel en nijsgjirrich netwerktreffen. Diverse Friese onderwerpen komen aan de orde, met o.a. een lezing over Gemma Frisius en zijn uitvindingen door drs. A. Dijkstra (Universiteit Twente).
De algemene ledenvergadering van het Fries Genootschap vindt plaats op 30 juni 2009 om 20.00 uur in Tresoar, Boterhoek 1, Leeuwarden. Belangrijk agendapunt is de voorgenomen investering in het ledenblad Fryslan (zie het eerdere artikel hierover op dit blog).
Na afloop van de vergadering zal drs. Paul Noomen van de Fryske Akademy een lezing houden over het onderwerp De stinzen in middeleeuws Friesland en hun bewoners.
P.S. Op vrijdag 16 oktober is er een symposium “Friese adelshuizen en hun bewoners in vergelijkend perspectief” in It Aljemint van de Fryske Akademy, naar aanleiding van het verschijnen van het boek van Paul Noomen.
Update (10 juli): Tot mijn verbazing zijn er online nog niet of nauwelijks verslagen van bovenstaande lezingen te vinden. Wietse Elzinga doet op zijn blog kort verslag van de Gemma Frisius lezingen, met name over het gebrek aan goede PR vanuit de organisaties. Ik ben het met hem eens.

zondag 28 juni 2009

Stinzen in Middeleeuws Friesland gepresenteerd

Vrijdag 26 juni is onze redacteur Reinder Tolsma bij de presentatie geweest van het nieuwe boek van Paul Noomen. Tolsma bericht:
Onder een geweldig grote belangstelling (van vele pommeranten) werd het boek over de Stinzen in Friesland gepresenteerd.
Vanaf midden jaren 90 is er aan gewerkt, er is een boek en een cd-rom (waarin alle stinzen) en alles is opgenomen in Hisgis.

Mevrouw Wielinga van de Kastelen Stichting vertelde dat er in heel Nederland volgens hun definitie van een kasteel (bewoonbaar en verdedigbaar tot 1550) ongeveer 2600 kastelen zijn geweest (ze zijn bezig met een lexicon dat in 2011 af moet zijn) waarvan 800 in Friesland.
Er ging een gejuich op toen de kaart van Nederland werd geprojecteerd met daarin per provincie de aantallen !
Het hoogste aantal in één provincie voor zover ik het zo gauw kon bekijken was 350, andere hadden er 200, 150, 35 enz.
(volgens mij moeten er zeker twee stinzen uit Oosternijkerk in staan, Morra is waarschijnlijk ook goed vertegenwoordigd met 4 stuks).

Het persbericht meldt verder: In De stinzen in het middeleeuwse Friesland en hun bewoners wordt voor het eerst uitgebreid geschreven over rol die adel en stinzen speelde in de sociale, politieke en militaire geschiedenis van middeleeuws Fryslân. Bij de publicatie wordt een cd geleverd die een eerste inventarisatie geeft van de middeleeuwse stinzen, per streek en per dorp. Er worden meer dan 500 locaties in beschreven. Het boek is uitgegeven bij Verloren en kost € 29,00 en zal ook in It Aljemint te koop zijn.

zaterdag 27 juni 2009

De Sneuper in vernieuwd jasje

Het jongste nummer van ons verenigingsblad De Sneuper is met ingang van het juninummer 92 in een nieuw jasje gestoken. De oude voorgedrukte covers waren op en de nieuwe zijn door de nieuwe sponsor Kabel Noord gefinancierd, als opvolgers van de gewaardeerde Notaris Hellema. Door de grotere flexibiliteit kunnen we nu eindelijk ook op de cover het editienummer en de datum van publicatie vermelden. De binnenkant van de cover is gereserveerd voor historische instellingen zoals het Streekarchief / Historisch Informatie Centrum Noordoost Friesland en De Schierstins.

Ook nu weer is er een gevarieerd aantal artikelen over de historie van de regio in 68 pagina's. Jaarlijks verschijnen er vier van dergelijke nummers en het streven is om elk jaar een extra nummer te laten verschijnen.

Nieuwe leden krijgen zelfs een dubbel-cd met de gescande eerste 75 nummers van De Sneuper kado bij aanmelding!

Aangekondigd kan worden dat de najaarsvergadering op zaterdag 17 oktober in cafe Het Hoekje, R.H. Kuiperstraat 1 te Birdaard plaatsvindt, met bezoek aan molen De Zwaluw en het Ruurd Wiersmahus.

Het nummer van juni bevat de volgende artikelen:
70 Redactioneel, P. de Haan
71 Bestuurlijk, H. Aartsma
72 Ledennieuws, J. Dijkstra

Genealogie
73 Groeten uit Amerika (deel 6: Ds. Scholte), K. Postma
82 Mijn favoriete voorouder: Scherjon (Franse oorsprong), J.J. Luhof

Streekgeschiedenis
88 Tiete Tabes, potschipper uit Wierum, A.K. vd Glas
94 Jan Monsma, wonderdokter Rinsumageest, D.R. Wildeboer
99 H.H. Robroch, brug- en sluiswachter Dokkumer Nieuwezijlen, H.J. Robroch
108 Stichting school te Moddergat, 1854, R. Tolsma
115 De Cichoreifabriek van Zwaagwesteinde, O.J. Leegstra
116 De grafstenen in de Grote Kerk te Dokkum, J. de Jager
121 Kind aangevallen door varken, 1778 (arts: Leendert Stelwagen), P. de Haan
129 Armenzorg, burenplicht en gewoontes rond het begraven, L. Jagersma

Varia
81 Reactie De Sneuper 90, special Linnenwevers/vlas, L. Vlastra
92 Vragen diverse
93 Kantklossen, een historische activiteit, H. Boersma
98 Knevelarij eind Franse Tijd, P.F. Visser
128 Johannes Hilarides, tentoonstelling Admiraliteitshuis, J. de Jager
127 Ingeboekt (nieuwe boeken)
135 Namen, deel 8, E. Smits

Overzicht van oudere recente nummers van de Sneuper staat op deze pagina.

woensdag 24 juni 2009

Oostfriese baron voerde oorlog in Iran/Irak

Toen ik zondag 14 juni 2009 in de boekwinkel op Schiphol het Tijdschrift van het Rijksmuseum, Oog, doorbladerde viel mijn oog op het artikel Holland-Perzië Lijn.

Om meerdere redenen viel het me op. Vermeld werd dat Nederland al ruim 400 jaar een innige relatie onderhoudt met het huidige Iran. Een hele pagina was ingeruimd voor een oude kaart van een eilandje met Nederlandse teksten erop. Het bleek het eiland Khark (Kharg) te zijn, ook bekend als een strategische plek van oliewinning en de aanvallen tijdens de oorlog Iran-Irak en de latere Amerikaanse inval.
Er werd uit een boek geciteerd van mijn goede vriend Leo Barjesteh, dat in het najaar uitkomt onder de titel Iran and the Netherlands. Interwoven through the ages (auteurs vriend Dirk Tang en Martine Gosselink). Dit ter gelegenheid van de opening van de nieuwe Nederlandse ambassade in Teheran. Barjesteh is ook de uitgever van het dikke boek over Genetische Genealogie in Nederland: Zonen van Adam in Nederland en het eveneens omvangrijke De Nakomelingen van Douwe Egberts.
Het aardige van het boek over Iran (zelf zullen Nederlandse Iraniërs overigens altijd Perzië zeggen) is dat er een verhaal in voorkomt over een Oostfriese baron. Deze Tido von Inn- und Kniphausen werkte bij de VOC. Zijn Von Inn- und Kniphausen familie was gelieerd aan de Ommelander familie Van Ewsum.

Tido was handelsagent in de havenstad Basra, waar het kasteel Gordelaan gelegen was. Daar kreeg hij ruzie met de lokale bazen door zijn opschepperij omtrent zijn amoureuze escapades. De VOC, die meerdere kantoren (comptoirs) in Perzië had, moest hem vervolgens met een grote som geld uit gevangenschap loskopen. Von Inn- und Kniphausen reisde direct richting het VOC-hoofdkwartier in Batavia, maar ontving onderweg van een lokaal stamhoofd het eiland Kharg en een mooie Georgische slavin als kado! Op het eiland heerste hij als een vorst. De VOC eiste haar betaalde losgeld van Tido terug, waarop de baron in 1754 eigenhandig de haven van Basra blokkeerde met VOC-schepen om de machtshebbers te dwingen het geld terug te betalen. En dit lukte hem ook nog! De afkoopsom werd betaald in goud en dadels. Het duurde echter niet lang voordat de baron terugkeerde naar Europa, zijn vermogen verbraste en volkomen berooid stierf.
In het boek Merchant in Asia, van E.M. Jacobs, is ook een passage aan Tido gewijd.

Zijn familielid Haro Caspar von Innhausen und Kniphausen (1646-1694) was in 1691 Raad ter Admiraliteit van Friesland. Van hem is een mooi portret https://rkd.nl/explore/images/142399 bewaard gebleven, evenals het pendant van zijn vrouw Petronella Anna Lewe tot Asingha https://rkd.nl/explore/images/180353 .

woensdag 17 juni 2009

Oude brieven blijven boeien

Al diverse malen heb ik op dit blog over oude brieven geschreven. Met name die in het project Sailing Letters, van de Koninklijke Bibliotheek en het Nationaal Archief in Den Haag. Al vanaf het begin ontvang ik hun nieuwsbrief, met vaak weer interessante nieuwe transcripties. Zoals bijvoorbeeld de kinderbrieven uit 1672 van Annetje Jochems.

Recent zag ik dat ook de Universiteit van Leiden nu transcripties van oude brieven online publiceert. De eerste gaat over een brief uit 1664 van weduwnaar Hendrik Meessen Vrooman vanuit Nieuw Amsterdam (New York) naar zijn familie in Leiden. Dit project wordt Brieven als Buit genoemd. Sneup maar eens door deze nijsgjirriche transcripties!

vrijdag 12 juni 2009

Volgens Bartjens

In 1604 publiceerde de bekende Amsterdamse school- en rekenmeester Willem Bartjens zijn befaamde rekenboek. Enkele jaren geleden werd een facsimile uitgave herdrukt van dit oorspronkelijke werk, na een vondst in de bibliotheek van Antwerpen. Dit boek, getiteld De Cijfferinghe (1604) , van Willem Bartjens werd in 2004 door Danny Beckers en Marjolein Kool verzorgd.
Aardig genoeg is dat er ook een originele versie door Google gescand en op internet gezet is.

In 1744 werd een vernieuwde versie gepubliceerd in Leeuwarden bij Abraham Ferwerda, met een Toegift van de (hanen-)koopman/molenaar en rekenmeester Hayke Haanstra. Deze versie ligt in de bibliotheek van de Universiteit Michigan. Zou het deze in Dokkum begraven Hayke zijn: Dokkum overlijden/begraven 1760. Vermeld: Hayke Haanstra. Datum : 1760. Plaats : Dokkum. Opm. : Vermeld als eigenaar van graf nr. A86. Bron:Collectie Doop-, Trouw-, Begraaf- en Lidmaatboeken (DTBL)Herv. gem. Dokkum, register van graven en begraven aan de westzijde van de kerk 1760-1828. Inventarisnr.: 184.

Bartjens woonde jarenlang in Zwolle, waar hij les gaf aan de Franse School. In 1591 opende hij een Franse School in de Amsterdamse Pijlsteeg. Generaties van koopmannen gebruikten zijn rekenregels in de dagelijkse praktijk. Nog steeds wordt een logische, kloppende redenering 'volgens Bartjens' genoemd, hoewel ik hem zelf eigenlijk nooit meer hoor. Jammer eigenlijk. Bartjens was een collega en tijdsgenoot van de doopsgezinde Harlinger rekenmeester Sybrandt Hansz Cardinael.

woensdag 10 juni 2009

Verborgen online pareltjes

Af en toe kom ik op mijn digitale sneuptochten in de krochten van websites dingen tegen waarvan ik denk: hé, daar moet wat meer de aandacht op gevestigd worden.
Zo kijk ik onregelmatig op de website van de Fryske Akademy, die ik weliswaar niet zo gebruiksvriendelijk en vernieuwend vind, maar wel degelijk interessante artikelen bevat. Onlangs besloot ik maar eens om het overzicht van de hele site, de sitemap, te bekijken. En dan vind je toch weer diverse zaken waarvan je het bestaan niet vermoedde. Op een of andere manier krijg ik hem wel in het Engels te zien, maar het geeft je in ieder geval een snel overzicht van de werkzaamheden van de Fryske Akademy en of er iets van je gading tussen zit.

Van iets algemener aard is de goed gevulde website van het Instituut voor Nederlandse Geschiedenis (ING). Hierop staat sinds kort een Presentatie Broncommentaren deel 7: Bronnen voor de criminaliteit en strafrechtspleging vanaf 1811 tot heden. Op woensdag 24 juni 2009 vindt in het gebouw van de Raad voor de rechtspraak de presentatie plaats.

En de mooiste (en voor Friese sneupers waarschijnlijk meest relevante) is de inventaris die Tresoar sinds kort online heeft gezet van de Quaclappen van 1600-1612. Namen uit de Quaclappen (registers, waarin in het kort melding wordt gemaakt van de civiele vonnissen van het Hof van Friesland) staan al weer een paar jaar op de website van Tresoar, althans de Quaclappen over de jaren 1527-1591. Het gaat daarbij om een database die is gebaseerd op de aantekeningen van wijlen Douwe J. van der Meer. Onderzoeker Jan Post heeft nu voor de jaren 1600-1612 uittreksels op de Quaclappen gemaakt, uitvoeriger dan Van der Meer dat heeft gedaan voor de vroegere periode. Chapeau!

Hieraan gelieerd is de site van Rian Dirksen over scherprechters, o.a. die in Friesland.

maandag 1 juni 2009

Nieuwe publicaties Tresoar en Fryske Akademy

Tresoar heeft weer een nieuwe aflevering van Friesland Zoals het Was gepubliceerd, met nieuwsberichten uit juni 1789. En dat is weer smullen. Artikelen over een vergadering op de kaatsbaan, de slavenhandel, een verdwene gele langharige hazewindhond van Wybe Alles uit Kuikhorne, een Lijst van 59 personen (voornamelijk uit Noordwest Friesland) welke bij de omwending van 1787 in Vriesland gevangen genomen zijn, een reglement van de Baardscheerders, en de strenge geseling op het schavot te Leeuwarden van Baukje Baukes, die zich had laten bezwangeren door een vreemde terwijl haar man Rijk Tymens, een matroos op de Pallas, een schip van de Friese Admiraliteit, ter zee was. Via de site van Tresoar kunt u zich gratis abonneren op deze serie.

Ook de Fryske Akademy heeft weer eens een Ut de Smidte gepubliceerd. Deze nummer 1 van 2009 meldt de aanbieding van het Frysk Hânwurdboek aan minister Plasterk, het bezoek van de president van de KNAW, Robert Dijkgraaf aan de Fryske Akademy en de publicatie van Genealogysk Jierboek 2008. Hierin schrijft Andries Koornstra over de Tjebbinga's, die afstammen van Romcke Gerlofs (overleden 1618 te Hichtum). Rindertje Bouma schrijft over de familie Boelens/Boeles en Reitze Jonkman komt met een genealogie Posthuma. Pieter Nieuwland beschrijft het levensverhaal van Albert Hendriks Maneveld (1803-1861) en uiteraard krijgt ook de Fryske Rie foar Heraldyk weer de nodige ruimte voor haar wapenbeschrijvingen.
Aardig om te lezen is ook dat het project HISGIS nu eveneens het Groninger kustgebied beschreven heeft.

Er wordt aangekondigd dat op 26 juni het boek van Paul Noomen, De stinzen in middeleeuws Friesland en hun bewoners, gepresenteerd zal worden in It Aljemint. En als laatste, maar zeker niet minste, wil ik nog even noemen dat op de Akademy-dei, op 12 september 2008, acht nieuwe leden van de Fryske Akademy benoemd zijn, waaronder de schrijver van streekromans Durk van der Ploeg en Professor Goffe Jensma.