zondag 30 mei 2010

Nieuwe inventarissen archieven kerkelijke gemeenten en waterschap

Het Streekarchief te Dokkum is al een aantal jaren bezig de in bewaring genomen archieven van kerkelijke gemeenten in Noordoost Fryslân opnieuw te bewerken. Aanvullingen op de archieven zorgden er voor dat de inventarissen daarvan een raar mengsel werden van allerlei lijstjes en opsommingen. Ook fusies tussen plaatselijke Nederlands Hervormde Gemeenten en Gereformeerde Kerken zorgden voor een kleine stroom aan aanvullingen of nieuwe archieven. Zo ook van de Protestantse Gemeente te Dokkum-Aalsum-Wetsens. De archieven van de voorgangers van deze gemeente, de Hervormde Gemeente Dokkum, de Hervormde Gemeente Aalsum-Wetsens en de Gereformeerde Kerk Dokkum zijn ge(her)ïnventariseerd en de nieuwe toegangen zijn beschikbaar onder toegangnummers 283, 254 en 100.

Niet alleen deze, maar ook inventarissen van archieven van andere kerkelijke gemeenten zijn recentelijk vernieuwd. Zo ook bijvoorbeeld die van de Verenigde Christelijke Gemeente te Dokkum, ook wel de eerste gefuseerde (in 1798) protestantse gemeente in Nederland (toegangnummer 038), de Gereformeerde Kerk te Metslawier en Niawier (toegangnummer 176) en Gereformeerde Kerk te Engwierum (toegangnummer 027).

Er is ook een nieuwe inventaris van de archieven van de voorgangers van waterschap Tusken Waed en Ie te Metslawier, daterend uit eind 18e eeuw tot de 1970’er jaren. De concentratie van waterschappen leidde tot het ontstaan in deze regio’s van het Wetterskip Lauwerswâlden te Buitenpost en Wetterskip De Waadkant te Stiens. Deze zijn uiteindelijk opgegaan in het Wetterskip Fryslân.

In 1997 kwam de inventaris van de archieven van de voorgangers van het waterschap De Wâlden, waterschappen in de gemeenten Dantumadeel en Tytsjerksteradiel, gereed. Gevolgd in 1998 met de inventaris van de boezemwaterschappen en polders in Noord-Friesland (Noardlik Westergoa), waterschappen in de gemeenten Franekeradeel, Het Bildt en Menaldumadeel.

In 2004 werd door de streekarchivaris de inventarisatie van de archieven van de voorgangers van het waterschap Lits en Lauwers, waterschappen in de gemeenten Achtkarspelen en Kollumerland, afgerond.

De (her)inventarisatie van de archieven van de voorgangers van het waterschap Tusken Waed en Ie, waterschappen in de gemeente Dongeradeel, Ferwerderadeel en Leeuwarderadeel, is dit jaar afgerond.

Hiermee is bijna 100 meter waterschapsarchief toegankelijk gemaakt en beschikbaar gemaakt voor (regionaal-historisch) onderzoek. Het belang daarvan is niet te onderschatten. Al deze waterschappen en polders hebben zich beziggehouden met bemaling van hun gebied, het afvoeren van overtollig water door (polder)molens, gemalen en sluizen, de verharding van klei- en zandwegen en het aanleggen van bruggen. Kortom, de waterschapsbesturen zijn bezig geweest met het gebruik en inrichting van hun gebied en een aantal resultaten van hun handelingen zijn nog in werking of zichtbaar, bijvoorbeeld in de vorm van poldermolens.

Een van de omvangrijkste en voor de regio Noordoost Fryslân meest belangrijke archief is gevormd door het waterschap De Polder van Oost- en Westdongeradeel.

Deze organisatie is in 1820 opgericht. Het bestuur bestond aanvankelijk uit 6 leden, uit de gemeenten Oost- en Westdongeradeel elk 3, die werden gekozen door uit elk dorp gekozen twee gecommitteerden. De organisatie was verantwoordelijk voor de inpoldering van Oost- en Westdongeradeel door het aanleggen van een dijk tussen Dokkum en Holwerd voor het weren van provinciaal boezemwater. In 1775 waren namelijk door de beide grietenijen afspraken gemaakt over verbetering van de afwatering. Beide grietenijen hadden problemen in geval van hoge waterstanden en aangezien Oostdongeradeel lager ligt dan Westdongeradeel, probeerde deze gemeente door het afsluiten van de Jaarlasloot met een dam het water te keren. Westdongeradeel kon daardoor hun overtollige water niet kwijt. De genomen maatregelen waren echter niet voldoende om bij sterke zuidelijke wind het water uit de rest van Fryslân te keren, waardoor toch overstromingen plaatsvonden.

In 1820 werd een nieuwe start gemaakt. Oost- en Westdongeradeel werd ingepolderd door een aan te leggen dijk tussen Dokkum en Holwerd en er werden afspraken gemaakt omtrent het sluiten van verlaten en schuifdammen bij een hoger peil van het provinciale boezemwater dan het polderpeil. Watergangen in de polder zelf werden gemaakt, verbreed of geslat. De kosten werden omgeslagen over de grondgebruikers en –eigenaren. In 1859 werd het polderreglement van 1820 vervangen door een nieuwe en werd het formeel een waterschap. Het waterschap had in beheer de zeesluis bij Ezumazijl, verlaten bij Aalsum en Dokkum, bruggen, kanalen en dijken. Het wilde overigens niet zeggen dat met de uitvoering van de afgesproken maatregelen wateroverlast tot het verleden behoorde. Integendeel. Hoge waterstanden bleven voorkomen en daarom werden ook oplossingen gezocht in het afzonderlijk bemalen van gebieden in de polder, zoals het Hantumerleeg, maar ook door het verbreden en verdiepen van de afwateringskanalen. Uiteindelijk kwam de echte verbetering door het maken van een electrisch gemaal bij Ezumazijl en het verbreden van de Jaarlasloot en de Zuider Ee.
De archieven van de tientallen waterschappen en polders in het gebied ruwweg ten noorden van de lijn Drachten – Harlingen worden bewaard in het Streekarchief Noordoost Friesland aan de Brokmui te Dokkum en zijn daar ter inzage. Bekijk voor uw bezoek ook de website.

donderdag 27 mei 2010

Alde Fryske Tsjerken jarig

In 2010 bestaat de Stichting Alde Fryske Tsjerken 40 jaar. Dat is natuurlijk heel wat jonger dan de Friese kerken die zij in beheer heeft. Momenteel bezit de stichting 38 kerkgebouwen en 1 klokkenstoel. Ik heb eens rondgekeken op de website van de kerken-stichting en zag diverse nijsgjirriche zaken. Zo is de kerk van Bornwird, heel modern, een zogenaamde e-kerk. Dat betekent dat je een kijkje kan nemen in de kerk, zonder dat hij officieel geopend is. Om de deuren te openen, hoeft de bezoeker alleen maar een sms’je te versturen naar een speciaal telefoonnummer. Hij krijgt dan een sms’je terug met daarin een code. Daarmee kan de kerkdeur geopend worden. De bezoeker betaalt 1,50 euro voor het sms’je met de code. Daarvan gaat een deel naar de kerk. Om eventuele vandalen te kunnen achterhalen, wordt van iedere bezoeker een foto gemaakt.
Sinds december 2009 is ook de monumentale Hervormde kerk van Holwerd overgenomen.

Uit de Dongeradelen zijn ook de kerk van Oostrum, HantumhuizenJouswier en Raard vertegenwoordigd.
Donateur van de Stichting kunt u worden voor minimaal € 17,50 per jaar. Hiervoor krijgt u onder meer 2x per jaar het blad “Keppelstok”. Hierin worden diverse onderwerpen behandeld die op kerkmonumenten betrekking hebben, zoals bijvoorbeeld bouwkunst, muurschilderingen, meubilair en grafzerken.

Ter gelegenheid van het veertigjarig jubileum organiseert de Stichting Alde Fryske Tsjerken in samenwerking met het Fries Museum een bijzondere activiteit op donderdag 27 mei: een avond in het teken van het Friese avondmaalzilver. Conservator kunstnijverheid Marlies Stoter verzorgt een voordracht met een prachtig overzicht van het avondmaalzilver en enkele topstukken in Friesland. Aanvang 19.30 uur.

Voor de donateurs en belangstellenden wordt 2x per jaar een excursie langs een aantal kerkgebouwen georganiseerd. Hierbij wordt dan door deskundigen uitleg gegeven over alle zaken rond deze monumenten. 1 keer per jaar, in oktober, is er een donateursvergadering met daaraan gekoppeld een excursie. Gewoon even donateur worden dus!

woensdag 26 mei 2010

Museum het Admiraliteitshuis nu stichting

Woensdag 12 mei jl. is de acte gepasseerd waarmee vereniging Streekmuseum het Admiraliteitshuis omgezet is naar een stichting. Op de foto van Agnes Miedema: vlnr, drs. Jelle Arjaans, voorzitter van het bestuur van het Admiraliteitshuis, drs. Ihno Dragt, directeur-conservator van het Admiraliteitshuis en mr. Sytze Hellinga, notaris.

Vorig jaar 7 mei, op de locatie van het Admiraliteitshuis ‘het Hellinghûs’ in Dokkum, gingen leden van het Admiraliteitshuis akkoord met de omzetting. De in 1937 opgerichte vereniging zal vanaf nu stichting Museum het Admiraliteitshuis heten.

De omzetting heeft zo lang geduurd door het officiële traject dat doorlopen moest worden via notaris, advocaat en de rechtbank in Leeuwarden.

Het doel van de omzetting is samengaan met stichting ’t Fiskershúske in Moddergat, vooral op bestuurlijk en personeel vlak. Beide musea behouden de eigen identiteit, begroting en de inkomsten en uitgaven.

zondag 23 mei 2010

Impressies Wurkgroep Maritime Skiednis in Dokkum

Op vrijdag 21 mei kwam de Wurkgroep Maritime Skiednis van de Fryske Akademy bijeen in het Hellinghus te Dokkum. Dankzij het prachtige weer konden de grote klapdeuren van het karakteristieke gebouwtje open blijven staan.
Voorzitter Jan de Vries heette namens het bestuur de leden welkom om vervolgens het woord te geven aan Hans Zijlstra voor een korte introductie over de Historische Vereniging Noordoost Friesland te Dokkum. Directeur/conservator Ihno Dragt van het Admiraliteitshuis, dat het Hellinghus binnen de stichting Dockumer Roem exploiteert, lichtte vervolgens de museale activiteiten toe.
Er stond een lezing op het programma over het Zeemanscollege van Schiermonnikoog door de heren Arend Maris en Piet Teensma. De laatste was helaas verhinderd maar werd kundig vervangen door de heer Durk Reitsma. Hij begon dan ook met een schets van de Schiermonnikoger maritieme geschiedenis. Vele snikschippers, smakschippers, Noordvaarders, boeierschippers en andere zeemannen passeerden de revue, vaak ook met familiale banden op het vasteland. Schiermonnikoog richtte zich van oudsher op de vangst van schol en oesters, welke laatsten door overbevissing verdwenen. Vele Schiermonnikogers met namen als Jaski en Dubblinga vestigden zich later in plaatsen langs de Zuiderzee, zoals Nieuwendam. Ook met plaatsen op en langs het Oostwad, zoals Greetsiel, Flensburg en Helgoland zijn er genealogische banden.
Arend Maris nam het verhaal over met een enthousiaste vertelling over de totstandkoming van het kloeke boek (ik meen 3,5 kilo). Vele oudere bewoners van Schiermonnikoog werden persoonlijk benaderd en waren uiteindelijk bereid unieke foto's en verhalen af te staan voor het schitterend ontworpen boek over het pas in 1859 opgerichte Schiermonnikoger Zeemanscollege en Pensioenfonds, nog steeds te koop voor slechts 45 euro.
Na een geanimeerde discussie (o.a. de heer Goslings had aanvullende informatie over de Dokkumer rederij Posthuma & Goslings) en vragenronde ging het gezelschap aan boord van de Dokkumer trekschuit. Stadsverteller Max Posthuma was aan boord om tijdens de rondvaart de geschiedenis van de maritieme vestingstad toe te lichten. En dat onder een heerlijk schijnend zonnetje langs de bolwerken waarbij we via de Zijl aanmeerden bij het terras van de Posthoorn.
Een foto-impressie van de middag vindt u via het Picasa-album van het Sneuper blog.

Voor de aanwezigen die nog wat meer willen lezen over de andere getoonde boeken, hierbij verwijzingen naar de Ondergang van de Batavia (met Dokkumer Jeronimus Cornelisz, 1598-1629), Elisabeth de Flines (die rond 1710 in het Admiraliteitshuis woonde), Op de Praatstoel (over oral history in Noordoost Friesland) en De Sneuper (het verenigingsblad van de Historische Vereniging Noordoost Friesland).

donderdag 20 mei 2010

Journaal van Wytze Gerbens Hellinga 1794-1795

Van de website van het Fries Genootschap kende ik al de tekst van het journaal van de Grouster schipper Wytze Gerbens Hellinga uit de jaren 1794-1795. Daarin ook interessante gegevens voor de genealoog, zoals een citaat over een schipper uit Paesens van 20 mei 1794: verloor Jan Pieters Visser van Pesens ook zijn Steng van de Kof.
Eind 2009 is dit journaal bewerkt en in een mooie maritieme context gezet in het boek Schipper in het cachot. Het schip De Jonge Gerbrand werd in 1794 gekaapt door de Fransen. Later raakt het betrokken bij de zeeslag met een Engels vlooteskader die bekend werd als 'Glorious first of June'. Hellinga overleefde zijn gevangenschap in Quimper-Correntin na zware ontberingen. Het boek van auteurs Bouke Walstra en Karwan Fatah-Black illustreert de teloorgang van de Friese koopvaardij tussen 1780 en 1815.
Het verhaal heeft overeenkomsten met de avonturen van Daniel Symons (Zijlstra) die in januari 1804 met zijn kofschip De Eendragt door de Engelsen onderschept werd bij de ingang van het Engelse Kanaal. Dr. Kees Zijlstra schreef er een uitgebreid artikel over in het Jaarboek 2003 van het Fries Scheepvaartmuseum getiteld, 'Schipperen in de Franse tijd', over zijn voorvader Daniel Symons die vanuit Ezumazijl onder valse Pruisische vlag over de Noord- en Oostzee voer en daarbij door de Engelsen werd opgebracht.
En ook een in de Sneuper gepubliceerde brief van de Amelander schipper Drewes Kempes van der Laag, die hij in 1795 vanuit de citadel in Rijssel (Frankrijk) verstuurde nadat hij met zijn schip en bemanning gekaapt was refereert aan deze hachelijke tijd en situatie op zee.

Voor de maritieme sneupers is er daarnaast weer een interessante bronbewerking bijgekomen in de vorm van een Scheepsindex. Hierin worden diverse maritieme bronnen samengebracht via een zoekmachine. Bij het zoeken op Personen kun je ook Thuishaven aangeven. Bij Dokkum vind je dan o.a. de kapiteins G.A. Brouwer, P.G. Brouwer, J.F. Haverschmidt, B.A. Visser, T. Hoedemaker en G. Menholtz waarvan de meesten ook scheepseigenaren waren, zoals ook H.O. Heida, P. Helder en Posthuma & Goslings.

dinsdag 18 mei 2010

Sneuper Douwe Zwart uitgezwaaid bij Streekarchief

Bezoekers van de dinsdagavond op het Streekarchief te Dokkum kennen hem als de man met grote liefde voor de historie van Noordoost Friesland. Altijd in voor een praatje en uitleg, gebaseerd op zijn encyclopedische kennis van de regionale historie en persoonlijke contacten met vele oudere verhalenvertellers. Tijdens de ledendag in Ee in 2008 was Douwe Zwart een van de rondleiders die anekdotische verhalen over zijn favoriete plaats vertelde, zoals te zien op dit YouTube filmpje.
Douwe werd van gast van het streekarchief tot ‘dinsdagavondmedewerker’ van het archief. Hij studeerde geschiedenis en publiceerde/deed onderzoek over/naar Ee (bijv. Foeke Sjoerds en de gevelstenen van zijn geboortehuis) en de families Zwart en Weidenaar, met zijn neef Andries Zwart.

Douwe was altijd enthousiast bezig om mensen wegwijs te maken in archief en onderzoeksmethoden. Alhoewel hij wel eens wat lang met sommige gasten bezig was, waardoor anderen op boeken moesten wachten!

Zijn specialisme: Amsterdamse School, boerderijbouw, waarover hij al diverse keren in de Sneuper gepubliceerd heeft. En altijd kan hij dankzij zijn geweldig geheugen de nodige mondelinge toelichting op zijn werk geven.

Douwe heeft nu een geregelde baan bij het Dockinga College en daardoor minder tijd voor dinsdagavondwerk (ivm vergaderingen op die dag/avond). Ook woont hij nu wat verder weg (eerder in Damwoude, Kollum, Ternaard en Ee), dus het werd allemaal wat lastiger. Vandaar dat Douwe nu gestopt is met het dinsdagavondwerk op het Streekarchief.

Douwe, namens alle Sneupers bedankt voor je vele werk!

zaterdag 15 mei 2010

De voormalige Stichting Geslachten Zijlstra

Met enige regelmaat krijg ik emails van mensen die genealogisch onderzoek doen naar een familie Zijlstra. Gemakshalve wordt er daarbij vaak van uitgegaan dat alle mensen met de achternaam Zijlstra familie van elkaar zijn. Niets is minder waar. Toen in 1811/1812 de Friezen een achternaam moesten aannemen waren er meer dan 200 mensen die onafhankelijk van elkaar de naam Zijlstra kozen. De naam is gebaseerd op de locatie nabij een Zijl= sluis waar rond 1811 de personen meestal woonden of een relatie mee hadden. Zo woonden mijn voorouders tot ca. 1805 bij de kleine Ezumazijl, waaraan desondanks 4 a 5 personen die geen familie van elkaar waren de naam Zijlstra ontleenden.
Als klein jongetje ging ik al met mijn ouders mee naar de Flevohof in Dronten, waar vanaf 1979 bijeenkomsten werden gehouden van mensen met de achternaam Zijlstra. De voormalige stichting Geslachten Zijlstra, die bestond van 1979 tot 1999, bracht jaarlijks een Verantwoording (boekwerk) uit met stambomen van families met de achternaam Zijlstra of een variant hier op (meer dan 200 niet verwante families). Er zijn een kleine 30 nummers van de Verantwoording gepubliceerd.
De collectie, inclusief krantenknipsels en foto's is inmiddels overgedragen aan de Nederlandse Genealogische Vereniging in Weesp. Leden van de NGV kunnen het daar gratis raadplegen. De Verantwoordingen zijn ook te raadplegen in Streekarchief Dokkum en mogelijk bij CBG in Den Haag en Tresoar in Leeuwarden.
Een aantal pagina's met indexen en overzichten heb ik gescand en online gezet in een Sneuper Picasa webalbum, zodat onderzoekers naar families Zijlstra gerichter verder kunnen zoeken.
Update: Bij Tresoar in Leeuwarden is ook een boek aanwezig van de specifieke familie Zijlstra die als oudst bekende voorvader had: Tobias Gaukes. Zoon was : Michiel Tobias, ovl. voor 1656, en huw. met Sjouck Auckedochter. Michiel verkocht in 1611 1/7 deel veen in Smallingerland, met name Houtigehage (ten Z.O. van Rottevalle). Het boek heet Kroniek van de familie Zijlstra, geschreven door Geertje Hovinga-Zijlstra te Assen.
Update 2: Simon Wierstra deed onderzoek naar families Zijlstra in Menaldumadeel.
Gelijk via Google maar even verder gekeken naar genealogieën van families Zijlstra (zoek op genealogie of stamboom Zijlstra):
- Stamboom Willem Age Zijlstra, vanaf ca. 1764.
- Nakomelingen van Tjeerd Ypes Zijlstra uit Blija

woensdag 12 mei 2010

Vrienden van De Sukerei

Onlangs hield de Historische Vereniging Noordoost Friesland haar voorjaarsvergadering in het openluchtmuseum De Sukerei te Damwoude. Het is een prachtig voorbeeld van een met veel vrijwilligers opgebouwd terrein waar de historie levendig wordt gehouden en voor iedereen toegankelijk is. Het is een initiatief dat veel steun verdient!
Voor bezoekers en belangstellenden die het museum een warm hart toedragen, bestaat de mogelijkheid “ Freon(dinne)” van museum De Sukerei te worden.

Waarom “ Freon(dinne) fan museum De Sukerei” worden?
U vindt het ook belangrijk dat het cultuur historisch erfgoed van Dantumadiel bewaard blijft en dat museum De Sukerei te Damwald hier een belangrijke bijdrage aan levert.

Wij houden het culturele erfgoed overeind. Een rijke historie is geen garantie voor een gouden toekomst. Alleen inzet en onderhoud houden De Sukerei overeind. De stichting is grotendeels afhankelijk van financiële steun van particulieren, fondsen en overheden.

Wat heeft de stichting de “ Freon(dinne) fan De Sukerei “ te bieden?
“Freon(dinne)” fan De Sukerei kunt u worden voor minimaal € 15, - (meer mag ook!) per jaar.
Hiervoor ontvangt u: onze dank, gratis entree, korting op activiteiten, de digitale nieuwsbrief.
Bovendien maakt u kans op een geheel verzorgt museumarrangement voor 2 personen.

De trekking van de verloting zal worden verricht door notaris O. J. Leegstra.

Hoe wordt u “ Freon(dinne )fan De Sukerei”?
U kunt zich persoonlijk bij het museum aanmelden, maar uiteraard kan dit ook schriftelijk, telefonisch of per e-mail.

Cultuur Historisch Museum “ De Sukerei “, Trekweg 8a, 9104 AB Damwald. http://www.desukerei.nl/

Tel. 0511-42936. E-mail: info@desukerei.nl

U kunt uw bijdrage overmaken op bankrekeningnummer: 11.32.18.370 t.n.v. Stichting De Sukerei onder vermelding van: ‘Freon(dinne)’.

zondag 9 mei 2010

Wurkgroep Maritime Skiednis Fryske Akademy op bezoek in Dokkum

De leden van de Wurkgroep Maritime Skiednis van de Fryske Akademy hebben de komende bijeenkomst op vrijdagmiddag 21 mei 2010. Plaats van samenkomst is Dokkum.

Het programma luidt als volgt:

13.30 Ontvangst in het Hellinghûs (Zuiderbolwerk 79, Dokkum)

13.45 Woord van welkom door Hans Zijlstra en Ihno Dragt namens de Historische Vereniging Noordoost Friesland en het museum het Admiraliteitshuis in Dokkum.

14.00 Lezing, verzorgd door de heren Arend Maris en Piet Teensma over de geschiedenis van het Zeemanscollege van Schiermonnikoog.

14.45 pauze

15.00 Opstappen in de trekschuit bij Hellinghûs en rondvaart door Dokkum

16.00 Trekschuit meert aan bij terras Posthoorn (Diepswal, Dokkum).

Einde programma

zaterdag 8 mei 2010

Criminele sententies en bewijsmateriaal in dossiers

Diverse keren heb ik al over de interessante dossiers van de Criminele Sententies van het Hof van Friesland gepubliceerd op dit blog. Uit ervaring weet ik dat er soms nog bewijsmateriaal in de papieren dossiers zit. Zo kwam ik eens in het dossier over de valse tovenaar Hendrik Jansen Roodrok uit Surhuisterveen de in de aanklacht genoemde 'briefjes beschreven met kalverbloed' tegen. Ook moest hij na zijn veroordeling op het schavot te pronk staan met een papier voor zich waarop geschreven stond 'de gewaande waarzegger'. Dit papier zit nog in het dossier.
Op het forum van Tresoar heb ik enige tijd geleden de vraag gesteld waar de bewijsmaterialen zich inmiddels bevinden omdat ik wel eens gehoord had dat ze uit de dossiers verwijderd waren. Van medewerker Otto Kuipers van Tresoar kreeg ik alvast onderstaande lijst, die ik een beetje heb aangevuld met plaatsnamen die o.a. via http://www.archieven.nl/ te achterhalen zijn. Een deel van de bewijsmaterialen komt uit de Civiele Sententies van het Hof van Friesland.
Hierbij dan een eerste aanzet voor een lijst van bewijsstukken in de dossiers van de archieven van het Hof van Friesland.

Per bewijsstuk worden de volgende gegevens vermeld:
1. soort bewijsstuk
2. inventarisnummer in het archief van het Hof van Friesland
3. datum
4. soort vonnis (crimineel of civiel)
5. naam van de gedaagde, c.q. beklaagde
6. bewijsstuk in dossier of opgenomen in collectie Topstukken

1. haak
2. 394
3. 26 februari 1707
4. crimineel
5. Trijn Clases, Drachten
6. in dossier

1. twee gespen
2. 1935
3. 21 maart 1741
4. crimineel
5. Peter Egberts, Wolvega
6. opgenomen in Collectie Topstukken

1. twee koordjes
2. 3282
3. 23 februari 1771
4. crimineel
5. Gooijke Aukes, dienstmeid uit NieuweBilldtzijl
6. in dossier

1. mes
2. 4329
3. 18 juni 1788
4. crimineel
5. Minke Simons, Morra
6. opgenomen in Collectie Topstukken

1. oranje lint
2. 5199
3. 29 april 1797
4. crimineel
5. Obe Sijbrens van Gaast. Hij werd veroordeeld tot 5 jaar verbanning uit Friesland wegens het dragen van een oranje lint op zijn hoed, als aanhanger van de Prins van Oranje.
6. opgenomen in Collectie Topstukken

1. kerfstok
2. 7842
3. 27 oktober 1701
4. civiel
5. Watse Douwes, 7842 Eiser: Wybe Pytters, appellant; Gedaagde: Watse Douwes, appelleerde definitieve sententie nr. 26 , Met kerfstok 1697
6. in dossier

1. stuk hout met merk Chr. Heineken, zie ook het artikel Heerlijk, helder, Heineken?
2. 11741
3. 15 juli 1726
4. civiel
5. Aucke Gerbens, 11741 Eiser: Beern Frederick Fredricks Bacharach, appellant; Gedaagde: Aucke Gerbens, appelleerde definitieve sententie nr. 1. Aucke Gerbens, biersteker te Harlingen versus Bacharach, herbergier van In de drie kronen te Franeker over bier van Christian Heineken.
6. opgenomen in Collectie Topstukken

1. kerfstok
2. 11977
3. 2 maart 1728
4. civiel
5. Johannes Sjoerds, Eiser: Aafke Reins, pro se en in kwaliteit, impetrante; Gedaagde: Johannes Sjoerds, gedaagde intendit. Geplaatst na de sententies van 16 maart 1728.
6. opgenomen in Collectie Topstukken

1. zweep
2. 14541
3. 27 oktober 1760
4. civiel
5. Limke Popkes, 14541 Eiser: Procureur-generaal, r.o., aanklager; Gedaagde: Limke Popkes, beklaagde definitieve sententie nr. 4
6. opgenomen in Collectie Topstukken

De 2 gespen, het mes, het oranje lint en de kerfstok staan afgebeeld op blz. 32 t/m 35 van het boekje Schatten van Tresoar, 45 Topstukken, eindredactie Jelle Krol/ Baukje Wytsma en in de periode 1700-1800 van de Schatkamer van Tresoar.
Overigens een aardige aanvulling op de Criminele Sententies zijn de Rolboeken van de Arrondissementsrechtbanken van Leeuwarden, Heerenveen en Sneek over de periode 1833-1934. Ik vond er zo maar mijn voorvader in die in 1842 wegens mishandeling werd aangeklaagd!

vrijdag 7 mei 2010

Molenweekend Dongeradeel

De Nieuwe Dockumer Courant meldt voor het weekend 8 en 9 mei de openstelling van molens en gemalen in de gemeente Dongeradeel:
De Stichting Monumentenbehoud Dongeradeel, eigenaar van 7 molens en 26 kerktorens, stelt deze twee dagen haar molens open voor het publiek. Iedere bezoeker ontvangt een speciaal voor deze gelegenheid samengesteld informatiepakketje in de vorm van molenspeculaas, met onder andere een molenroutekaart en een infofolder over molens en molenspeculaas. Daar waar mogelijk zullen de molens actief draaien. De aanwezige molenaars zullen tekst en uitleg geven over de molens, want iedere molen heeft zijn eigen historie en kenmerken.
In Zeldenrust in Dokkum worden pannenkoeken tegen een vriendelijk prijsje aangeboden. Meer informatie over molens in het algemeen en die van de stichting in het bijzonder is te vinden op www.monumentenbehouddongeradeel.nl

De 38ste editie van de Nationale Molen- en Gemalendag duurt de laatste jaren een heel ‘wiekend'. Meer dan de helft van alle molens in Nederland is voor deze gelegenheid opengesteld en ook bij vele gemalen staan de deuren open voor het publiek.
Update: De Nieuwe Dockumer Courant meldt een bijzondere ontmoeting op molen Zeldenrust: molenaar Evert Dam ontmoette toevallig zijn Canadese neef Fokke Dam. Ook de Canadese familie Lindeboom bezocht de molen.

donderdag 6 mei 2010

Boek De oorlog een gezicht gegeven uitgereikt

Sneuper Reinder Postma heeft een bijzonder boek gepubliceerd over de Tweede Wereldoorlog in Kollumerland. In De oorlog een gezicht gegeven worden vele namen genoemd van mensen die in de oorlog een belangrijke rol hebben gespeeld in de regio. Hierbij de toespraak die Postma hield bij de uitreiking aan burgemeester Bilker:
Op het monument aan de Soensterdyk staan de namen van 4 verzetsmensen die rond de bevrijding gesneuveld zijn. In de afgelopen maanden heb ik een aantal zaken op een rijtje gezet en kom totaal op 30 mensen die in de maanden maart en april 1945 door oorlogsgeweld gestorven zijn in onze gemeente.

In de dagen rond de bevrijding waren voor velen de verhoudingen duidelijk, je was goed of je was fout; het was zwart of wit! Misschien kent u de film “Schindlers List?” In de slotscène komen de overlevenden uit de fabriek van Oscar Schindler langzaam over de horizon in beeld: ze zijn helemaal grijs. Zoals in dit filmbeeld zijn door de loop der jaren de namen en zichten van mensen uit de bevrijdingsdagen maar ook uit de hele oorlog vervaagd. Het risico van grijs is een grote mist – een wazig beeld. Maar in de film zie je, wanneer de mensen steeds dichter bij komen, dat ze kleur krijgen: het worden mensen van vlees en bloed, mensen met een naam en een gezicht.
In de afgelopen jaren heb ik informatie verzameld over mensen; mensen die worden genoemd in lijsten of rapporten die hier bij de gemeente in het archief liggen, mensen worden genoemd in de boeken die Jack Kooistra uit Leeuwarden, mensen die me in genoemd zijn door wie dan ook.
Al die mensen hebben een gemeenschappelijke factor: ze kwamen uit de gemeente Kollumerland of een stukje van hun leven heeft zich in onze gemeente afgespeeld.
Ik ben op zoek gegaan naar die mensen zelf als ze nog leven, of in het andere geval naar directe betrokkenen. Soms ging dat gemakkelijk, soms ging daar een zoektocht van een jaar over langer over heen. Vrijwel altijd is het me gelukt om contact te leggen. Veel mensen die hier aanwezig zijn, hebben mij stukjes van de puzzel aangereikt, andere stukjes had ik zelf al. Door die in elkaar te schuiven is het gelukt om in 31 hoofdstukken in een boek de betrokkenen hun gezicht terug te geven. Net als in de film die ik zonet noemde, heb ik de mensen uit het grijze schemergebied gehaald en hun leven ingekleurd.
Het zijn er veel meer dan 31 want in de hoofdstukken over de twee vliegtuigcrashes worden alleen al 15 personen beschreven, in de meeste gevallen staan er ook werkelijk portretten bij, zodat we echt kunnen zien wie het waren.
In 1988 is Sip Sangers uit Oudwoude voor het eerst bij mij op school geweest om over de oorlog te vertellen, daarna heeft het onderzoek naar en mij betrokkenheid bij die bewuste 5 jaren zich steeds verder voor mijn voeten uitgerold, het is een stuk van mijn leven geworden, eigenlijk bijna een missie, in alle hoofdstukken kunt u dan ook wel iets van mijzelf terug vinden, denk ik. U mag dan ook eerlijk weten dat mijn persoonlijke betrokkenheid bij de materie steeds groter is geworden, het wordt een deel van je leven. Sommige verhalen hebben mij ook fors aangegrepen. In 1989 kregen we bezoek van Theresia Kahler uit Wenen. Haar echtenoot werkte op de luchtmachtbasis in Leeuwarden en hij raakt betrokken bij de crash van de Wellington. Hij was ingekwartierd bij Wieger Bosma en raakte daarmee in gesprek. Al in de oorlog waren zij niet “slechts tegenstanders” maar ontmoetten zij elkaar als “mensen” die beide de oorlog niet wilden. Toen mevrouw Kahler in Westergeest bij de graven stond, heeft ze vreselijk gehuild en zei: “Deze mensen zijn door de oorlog uit het leven weggerukt, maar zij hebben nog een graf, de oorlog heeft mijn man ook uit mijn leven weg gerukt, maar ik weet niet waar hij begraven ligt.”
Een tijdje terug zei Bilker: als Postma schrijft, schrijft hij altijd over mensen, wie ze waren en wat ze deden, waarom ze dat deden en wat er met hen gebeurde. En dat is waar: in dit boek heb ik een zoektocht beschreven naar evenveel motieven als mensen. Verder heb ik bij het schrijven van dit boek gezocht naar wat verbindt en niet naar wat scheidt. Dat laatste gebeurt al veel te veel en leidt tot niets. Bij het samenstellen van dit boek liep ik nog tegen enkele problemen aan: als eerste moest ik kiezen wat er NIET in zou komen en dat was soms een lastig proces omdat er zoveel gegevens voor handen zijn / waren. Een aantal zaken ligt nu klaar voor een mogelijk deel 2. De volgende kwestie was het vinden van een titel, heel veel mogelijkheden zijn de revue gepasseerd en uiteindelijk is het ook aan uw opmerking, burgemeester Bilker, te danken, dat ik gekozen heb voor de titel: DE OORLOG EEN GEZICHT GEGEVEN, want dat is wat er gebeurt in dit boek.
Wat me verder absoluut getroffen heeft, is het vertrouwen dat mensen mij hebben geschonken, als dat niet was gebeurd, had dit boek niet tot stand kunnen komen. We hebben het vaak over heel persoonlijke gevoelens en emoties gehad terwijl je elkaar eigenlijk niet op pas kent, dat is heel bijzonder en ik wil jullie daarvoor hartelijk bedanken.
Het noemen van namen houdt altijd een risico in dat je iemand vergeet, toch wil ik een aantal personen noemen die in de afgelopen jaren veel hebben bijgedragen en veel voor mij hebben betekend:
Sip Sangers, Jabik de Boer en Jaap Veenstra, Don Hiller, Tom Wingham, Luit Klaver, familie De Wied, familie Sanders-Leefsma; familie Peereboom, familie Van Keulen en Judith Levy; Yde Pranger; Joop van der Glas, Gina Scheper-van Limbergen, Yvonne Riphagen, Henk Ruina, Sjouke Starkenburg, Oebele Vries, Frans Luidinga, voor alle technische support Renze de Wilde.
Een bijzondere plaats neemt Jack Kooistra in die door de publicatie van een aantal lijvige naslagwerken namen heeft aangedragen van vele duizenden personen die in de oorlog in Friesland een rol hebben gespeeld. Zijn boeken gaven mij de namen van een aantal personen die nu in mijn boek uitvoerig voor het voetlicht komen.
En een bijzonder woord van dank is hier op zijn plaats voor mijn vrouw Yvonne te Nijenhuis die in de afgelopen maanden samen met mij kritisch door alle teksten is gegaan, met mij samen vorm en inhoud van het eindresultaat heeft bepaald.
En dan wil ik besluiten met een bijzonder woord van dank aan burgemeester Bilker voor de gastvrije ontvangst hier op het gemeentehuis en hun steun om deze uitgave mede mogelijk te maken.

Omdat dit boek over mensen in en uit onze gemeente gaat, is het voor Kollumerland een nieuw monument waarvan ik dan nu ook graag het eerste exemplaar aan onze burgemeester Bilker wil overhandigen…

zaterdag 1 mei 2010

Wolf gevangen in Friesland in 1596

Tresoar heeft wederom een interessante bron voor historici en genealogen online gezet. Het is een vervolg op de al eerder door vrijwilliger Anny Bokkinga geïndexeerde pensiën in de Registers van betalingsordonnanties op de ontvanger-generaal van de kloostergoederen. De registers, negentien in totaal, zijn bewaard gebleven over de periode 1592-1646 en maken deel uit van het archief van de Gewestelijke Bestuursinstellingen van Friesland 1580-1795 en zijn daar beschreven onder de nummers 2654-2673. Uit het beschikbare geld werden o.a. de volgende soorten uitgaven bekostigd: traktementen, pensioenen, rentebetalingen, aalmoezen, armengeld en andere buitengewone uitgaven. Een van die zogenaamde extraordinaris uitgaven was bijvoorbeeld de beloning voor het vangen van wolven. In 1596 ontvingen Wijtze Meijns en Jan Janszn vijftien caroligulden van de Ontvanger-generaal van de kloostergoederen. De beide Eestrumers (Eestrum ligt in de gemeente Tietjerksteradeel) hadden het bedrag gekregen voor de vangst van één van de wolven die nog in Friesland rondliepen. In het laatste decennium van de zestiende eeuw werd in deze provincie nog regelmatig een wolf gevangen waar de jager steevast tien daalders of vijftien caroligulden voor kreeg uitbetaald.
Eveneens in 1596 werden enkele jonge wolven gevangen: Is Melle Jochems Grietman van Smallingerlant voort fangen van vijff jonge wolven 25 dalers geaccordeert. En in 1609 waren het vier jonge wolven: Teije Saeckeszn secretaris vande Grietenie van Opsterlandt ter saecke van vier jonge wolven bij hem overgesonden ordonnantie verleent van 20 dalers.

Op zoekwoord Dockum zijn er diverse resultaten, waaronder deze voor onderhoud aan de Zijl te Dokkum in 1596: Is Pieter Suijrtszn ende Pieter Botteszn timmerl(lieden) d'somma van 101 £ 9 st en 10 pen van reparatie aende zijl tot Dockum gedaen.
Of deze uit 1592 voor een in 's lands dienst gewond geraakte schipper: Is Beentze Gabbeszn schipper tot Dockum ordonnantie gepasseert van 25 £ die hem tot behulp van sijn sobere staet geaccordeert sijn voor sijne grote ende periculose wondinge in 's Landes dienste gecregen.
Naar aanleiding van de in 1607 gewonnen Slag bij Gibraltar, waaraan het schip de Friesche Pinas, onder leiding van Theunis Wolters (Friese Teun) van de Dokkumer Admiraliteit deelnam, werd een kaart besteld: Andrijes Lader boeckebijnder vereert voerde caert bij hem inde camer van Oestergoe opt Landtschaps huijs gelevert vande [zee]slach voer Gibraltar
geschijet 3 £. (In de komende Sneuper 97 van juni 2010 zal een artikel van Eimert Smits FaZn. verschijnen over de Friese Admiraliteit in de zeeslag bij Gibraltar in 1607).
In 1610 was er blijkbaar een overstroming in Dokkum: De heren Upco van Burmania ende Velsen van 2 dagen gevaceert in t besichtijgen vande Colck bij t laeste onweder ende hogewaterfloet bij Dockum ingelopen ordonnantie passeert van ijder x gld 20 £.
In 1624 een vermelding over de Admiraliteit van Friesland te Dokkum: De camerbooden vande admiraliteijt tot Doccum vande leverantie van thien taffelboeckiens in silver beslagen en aende heeren gelevert die somma van 38 £ 10 st.
In 1604 betreffende de Ezumazijl: Philips van Tongeren tot bevorderinge vande proceduiren tegens de magistraet van Dockum beroerende der kloosteren opcomsten der zijllen van Esmezijl. Wattingewijll 60 £.
Ook Schiermonnikoog levert de nodige resultaten, zoals: 1608, Taco Sapeszn meester timmerman vant repareren der kercke ende schoolmeester huijsinge van Schiermunck-oogh 300 £ ende voorde overbouwinge eens d somma van 20 £

Ga ook eens zoeken in deze online database en laat ons weten wat voor spannende zaken u gevonden heeft!

Update: Groninger blog-collega Gelkinghe schreef al eerder uitgebreid over de wolvenjachten in Groningen en Drenthe rond 1600 (in het aangrenzende gebied zoals het zuidelijk Westerkwartier en de Drentse heide), maar ook tot rond 1775 toe, zie hieronder via de link reacties.