Oude boeken online via Google Books

Naast de algemene zoekmachine van Google is er ook een meer specialistische versie die teksten van oude, niet meer onder copyright vallende, boeken doorzoekt: Google Books. Soms is het gehele boek dan als pdf te downloaden en te lezen.
Zoekend op de oude schrijfwijze van Dokkum: Dockum vond ik o.a. een verhandeling uit 1768 van de Dokkumer Med.Doctor Georgius Brugmans, zoon van dominee Pibo Brugmans. Het beschrijft 2 gevallen van patienten die een verstopping aan het einde van hun slokdarm hadden, te weten de 51-jarige Johan Michiels Schellenberg en de 56-jarige scheepstimmerman Willem Heeres.
Van sommige boeken is slechts een deel gedigitaliseerd, zoals het standaardwerk van Faber over Drie Eeuwen Friesland.

Naast Google Books is voor Friesland de bron Wumkes.nl eveneens van belang. Hiervoor heeft Wybo Palstra diverse standaardwerken uit de Friese geschiedenis gedigitaliseerd en als pdf beschikbaar gemaakt. Onder de tientallen titels o.a. de publicatie Naamlijst der predikanten, sedert de Hervorming tot nu toe, in de Hervormde gemeenten van Friesland, deel 2 (Classes Sneek, Dokkum en Heerenveen) .

Kortom, in de uithoeken van het web zijn nog vele interessante publicaties te vinden die uw genealogie of historische beschrijving kunnen verrijken !

Friese dagboeken

Voor het aankleden van de droge data in een genealogie of kwartierstaat zijn opgetekende verhalen uit de familie of bewaard gebleven dagboeken en aantekeningenboeken van grote waarde. In Friesland zijn redelijk veel van dergelijke egodocumenten bewaard gebleven. Want ook in dagboeken van anderen kan best uw familielid genoemd worden, bijvoorbeeld omdat hij zaken deed met de dagboekschrijver. En anders geeft het in ieder geval een aardig tijdsbeeld en mogelijke beschrijving van de plaats waar uw voorouders vroeger leefden.

Het oudst bekende en uitgegeven dagboek is van een boer uit Sint-Annaparochie in Het Bildt, Dirk Jansz, die loopt van 1600 tot 1636.

Aangezien in vroeger tijden Friesland een groter gebied in het Noorden besloeg dan tegenwoordig kan het boek De wereld volgens Abel Eppens, van Wiebe Bergsma, ook als een Fries aantekeningenboek worden beschouwd. Abel Eppens (1534-1590) was een Ommelander boer uit de zestiende eeuw die in het gebied van Oost-Groningen/Oost-Friesland leefde.

De vroedvrouw Catharina Schrader hield een aantekeningenboek bij waarin enkele duizenden bevallingen in Noordoost Friesland zijn beschreven tussen 1693 en 1745.

In 1715 beschreef de Dronrijper Hoyte Roucoma in zijn dagboek een zonsverduistering, die o.a. over Ameland trok.

Tijdens en na het Reboelje yn de Dongeradielen hield Lolke Hulshuis in 1749 een dagboek bij van zijn belevenissen als op de vlucht zijnde rebel naar Hamburg.

De Amelander commandeur en walvisvaarder Hidde Dirks Kat beschreef zijn belevenissen tijdens een schipbreuk op Groenland in 1777. Van zijn metgezel Marten Jans is ook een dagboek bewaard gebleven.
Een 19e eeuwse bron is de Kroniek van een Friese boer, Doeke Wijgers Hellema, te Wirdum van 1821-1856.

Van recentere datum is In Ald Ternaarder Kapper Fertelt, Memoires van J. A Veldhuis (1912-91), dat een aardig beeld van de plaats Ternaard en zijn inwoners geeft.

Meer op de specifieke familie gericht zijn de aantekeningen die vaak werden bijgehouden in de familiebijbel, zoals aantekeningen van Sake Reitzes Dijkstra van 1791-1848.
Heeft u ook oude dagboekaantekeningen die u wilt delen met andere genealogen ? Laat het ons weten !

Sailing letters: oude brieven overzee in beeld

Naar aanleiding van een vondst in de National Archives in London is de afgelopen jaren een inventarisatie gemaakt van de brieven van Nederlandse koopvaarders die bewaard zijn gebleven. Historicus Roelof van Gelder ploegde voor de Koninklijke Bibliotheek zo’n 38.000 brieven door van en aan Nederlandse scheepslieden uit de periode 1650-1815. Onder de naam Sailing Letters is dit project online beschikbaar. Tijdens met name de 4 Engelse oorlogen (Anglo-Dutch Wars) namen de Engelsen vele Nederlandse schepen in beslag. Daarbij bewaarden ze de inhoud van de scheepskisten omdat die mogelijk interessante informatie voor hen konden bevatten. Zo kwamen de vele brieven uiteindelijk in het Engelse archief terecht.

Het bijzondere aan de brieven is het inzicht in de denk- en leefwereld van de gewone man in de 17e en 18e eeuw. Brieven van en aan de thuisgebleven geliefde, familie, vrienden en zakenrelaties geven een beeldend verslag van weersomstandigheden, ziektes, oorlogen en andere bijzonderheden. In oktober 2008 zal bij de Walburg Pers een publicatie verschijnen met getranscribeerde brieven, deel 1 van Sailing Letters Journaal: De dominee met het stenen hart.

Voor de regio Noordoost Friesland vinden we in de Engelse bron niet direct Dokkumer schippers. Wel is door Dr. Kees Zijlstra, lid van onze vereniging, in het Jaarboek 2003 van het Fries Scheepvaartmuseum een artikel geschreven, 'Schipperen in de Franse tijd', over zijn voorvader Daniel Symons die vanuit Ezumazijl onder valse Pruisische vlag over de Noord- en Oostzee voer en daarbij door de Engelsen werd opgebracht. In het Jaarboek 2006 van het museum is een zeer uitgebreid artikel opgenomen over de Workumer schipper Hoyte Fookles, van wie maar liefst 300 brieven en zakelijke aantekeningen bewaard bleken te zijn.

Publicaties over dit onderwerp:
- 'Met vriend die God geleide'. Het Nederlands-Aziatisch postvervoer ten tijde van de Verenigde Oostindische Compagnie.Zutphen, 1998. Perry Moree.

- Kikkertje Lief. Brieven van Aagje Luijtsen geschreven tussen 1776 en 1780 aan Harmanus Kikkert, stuurman in dienst van de VOC. Texel, 2003. 208 pp. Perry Moree. Zie ook het artikel op Seniorweb.

- Transcripties van brieven in M-magazine (Zeepost), maandelijkse bijlage bij NRC Handelsblad door Roelof van Gelder, o.a. van een Schiermonnikoger schipper. Een aantal van de brieven bundelde hij ook in het boek Zeepost.

- Een vriendelijcke groetenisse, brieven van het thuisfront aan de vloot van De Ruyter (1664-1665) .

Los van de bron Sailing Letters zijn er ook in particuliere archieven brieven bewaard gebleven. Van de Dokkumer Hotse van Sinderen is een brief uit 1753 bewaard gebleven die online is gezet door een Amerikaanse nazaat. Van zijn kleinzoon Adrian van Sinderen is een brief uit 1806 bewaard en gepubliceerd in de Sneuper 63, juni 2002, door C.H. van Wijngaarden.

Een brief van de Amelander schipper Drewes Kempes van der Laag, die in 1795 vanuit de citadel in Rijssel (Frankrijk) een brief stuurde nadat hij met zijn schip en bemanning gekaapt was, is te vinden op de site van wijlen Jan Paasman over Soldaten onder Napoleon. Deze site bevat vele brieven van soldaten uit Noordoost Friesland.

Van een brief uit Batavia naar Morra uit 1843 van Pieter Tamsma is de gehele weg van poststempels gevolgd in een artikel van H. Wiersma in Sneuper 73, december 2004.

Twee voorbeelden uit de database van Sailing Letters:

Vindplaats: HCA32-395-1
Brieven zakelijk: 4
Zakelijke stukken: 2 processtukken 26 idem; 3 idem 11 idem 39 idem
Scheepspapieren: geen; 27 8: passen; journaal; 6: passen cognossementen, brieven etc. 42: passen; cognossementen.
Periode: Vierde Engelse Oorlog (1776/80 -1784)
Type Scheepvaart: Overig Europa, Caraïbisch Gebied, Middellandse Zee,
Scheepsnamen: Maria; Maria; Maria Catharina; Maria Cornelia; Maria Egyptiana; Maria Elisabeth.
Vertrek van: Rotterdam; Falmouth; Marseille; Bordeaux; Oostende; Smyrna.
Bestemming: Sint Eustatius; Amsterdam; Oostende; Rotterdam; St Malo; Amsterdam.
Bijzonderheden: Journaal van Marten Jansen van Ameland op de Maria Catherina van Brugge naar Toulon, 1779. Mogelijk is hij dezelfde die met commandeur Hidde Dirks Kat een barre tocht naar Groenland als walvisvaarder overleefde in 1777. Van Hidde Dirks Kat is gepubliceerd Dagboek eener reize ter walvisch- en robben-vangst gedaan in de jaren 1777 en 1778 door den Kommandeur Hidde Dirks Kat.

Vindplaats: HCA32-871-1
Brieven privé: 2
Zakelijke stukken: 6 pocesstuken 7 idem 100 idem 10 processtukken 10 idem
Scheepspapieren: geen cognossementen; ladingbrieven; verzekeringspolissen.
Periode: Franse Tijd (1795-1815)
Type Scheepvaart: Overig Europa.
Scheepsnamen: Twee Gebroeders; Twee Gebroeders; Twee Gezusters; Twee Geboeders; Twee Gebroeders.
Vertrek van: Hamburg;
Bestemming: Antwerpen;

Bijzonderheden: Uitgebreid dossier Twee Gezusters (no 871/151).Twee brieven uit Schiermonnikoog aan kapt. Jan Eyses te Hamburg. Deze brieven werd geschreven door zijn oom Pieter Ranges, die hierin de beklaaglijke toestand van hem en zijn vrouw Janke en zoontje Renk beschrijft. Een brief is gepubliceerd in M-magazine van NRC Handelsblad door Roelof van Gelder.

Zie voor Friese brieven ook de Toevalsvondsten op de site van Anton Musquetier op http://www.altijdstrijdvaardig.nl/

De redactie ontvangt graag reacties van onderzoekers die ook met brieven of andere egodocumenten (dagboeken, journalen) van mensen uit de regio Noordoost Friesland bezig zijn.

Kustvisserij Noordoost Friesland actief onderzocht

Binnen onze vereniging houdt een kleine werkgroep zich bezig met de kustvisserij in Noordoost Friesland. Met name Gerard de Weger uit Moddergat, wonende bij het interessante museum Fiskershuske heeft een grote verzameling aangelegd van genealogieën van vissersfamilies, scheepsrampen, foto's en ander historisch materiaal.

Vooral vanuit Paesens/Moddergat, Wierum, Oostmahorn en Ezumazijl voeren van oudsher schippers uit naar zee. Toen Dokkum nog vrijwel aan zee lag en de monding van de Dokkumer Ee nog niet was verzand werd ook van daar uit met een grote vloot gevaren. Zo kreeg Dokkum zelfs in 1597 een eigen Admiraliteit van Friesland en Groningen, waar oorlogsschepen werden gebouwd en uitvoeren. Hoofdkwartier was het nu nog bestaande Admiraliteithuis. Door de verzanding van de Dokkumer Ee konden grote schepen echter niet meer Dokkum in en uitvaren zodat in 1645 besloten werd de Admiraliteit te verplaatsen naar Harlingen.

Voor de visserij diende Ezumazijl, met een beschutte binnenhaven als winterligplaats en lagen de schepen in het vangstseizoen voor de kust voor anker. De zeeloodsen waren gestationeerd in Oostmahorn.

In 1883 vond de grote Ramp van Moddergat plaats, waarbij 83 vissers verdronken. Dit jaar wordt, 125 jaar na dato, in Moddergat de ramp herdacht met o.a. een requiem. Ook de nagebouwde Wierumer Aek wordt begin maart te water gelaten en zal vanuit Esonstad tochten gaan maken. De Ramp wordt uitgebreid beschreven op deze site.

De vloot van oa Moddergat is te herkennen aan de afkorting van de oude gemeente Westdongeradeel: WL. Voor Oostdongeradeel is dat OL. Hedentendage varen er nog schepen met deze visserijtekens, waaronder de WL18, een Lemsterjacht.

Een interessante nieuwe online bron betreft de monsterrollen-database van het Noordelijk Scheepvaartmuseum.

Oudere bronnen zijn oa. de Sonttolregisters (18e eeuw) en de Pondtolregisters van Elbing (1585-1700) die ook vele Friese schippers bevatten. En wat te denken van het archief in Estland met gegevens over Dokkumer schipper Jacob Jacobs de Groot (pagina 63)?

Oude verhalen, foto's en andere info blijven welkom.

Oral history Noordoost Friesland: Op de Praatstoel

In 2008 bestaat de Historische Vereniging Noordoost Friesland 20 jaar. In het kader daarvan gingen 14 leden op stap om 31 oudere personen te interviewen.
In deze interviews komen allerlei onderwerpen aan bod, zoals het [verdwenen] beroep van de geïnterviewden, het dorps- en stadsleven van de afgelopen eeuw en belevenissen in oorlogstijd.
Omdat er niet alleen verteld wordt vanuit de eigen ervaring, maar er ook verhalen doorverteld worden van ouders en grootouders en in een enkel geval van overgrootouders, beslaat het boek een tijdspanne van wel 150 jaar.
De interviews worden aangevuld met een aantal egodocumenten, door mensen zelf al eerder geschreven verhalen van een deel van hun leven.
De in dit boek gepubliceerde 37 verhalen geven een mooi en levendig tijdsbeeld van het leven in de afgelopen 100 jaar in de regio Noordoost Friesland. Enkele verhalen zijn in het Fries opgetekend.
Meer dan 200 foto’s, in het ± 300 pagina’s dikke boek zorgen voor een waardevolle aanvulling en maken het geheel tot een fraai lees- en kijkboek van de eigen omgeving.
Leden van de vereniging en belangstellenden kunnen bij voorintekening tot 1 maart 2008 het boek bestellen voor slechts 15 euro + 3,35 porto. Na 1 maart zal het boek iets meer kosten + eventuele porto. Medio april komt het boek uit en zal op de ledenvergadering van zaterdag 19 april in Dokkum gepresenteerd worden.

Enkele citaten;
Lieuwe Keegstra:
……….. er was ook een timmerman in dienst van het dijkbestuur. Als er een reparatie aan de veldkeien van de zeedijk gedaan moest worden, maakte hij het benodigde beton klaar op Ezumazijl, deed het in een emmertje en fietste naar de plek om de reparatie uit te voeren.
Was er nog meer beton nodig dan fietste hij weer naar Ezumazijl en begon het ritueel van voren af aan . . .

Jan Walda:
……. moarns om healwei fiven begûn ús heit mei it mingen fan it bôledaai. Earder as fjouwer oere mochtst trouwens net begjinne [konkurrinsje] en marsjesees hâlden strang tafersjoch, stoden bytiden op hynders by ús troch de steech om te sjen at er ek ljocht baarnde . . .

Sale Visser:
………waterdicht waren de houten scheepjes overigens lang niet altijd. Op bed sliep pake daarom met de hand op de grond. Als de hand nat werd, ging hij als de bl…… naar voren om water te scheppen. Vooral ‘s zomers als het lang mooi weer was, krompen de planken en kwam het water naar binnen . . .

Inhoudsopgave
1. Een kooikersfamilie te Engwierum........ Auteur(s)
Lieuwe Keegstra .......................................... Gerard Mast en Reinder Tolsma
2. Al wer ferhúzje: bern fan in boere-arbeider
Grietje van der Mossel - Bosch .............................................. Reinder Tolsma
3. Een leven met auto’s
Chris van der Weij ........................................................... Nico W.J. Speelman
4. 60 jaar lang wonen en werken op twee boerderijen onder Morra
Trijntje Ozenga - Terpstra ......................................................... Henk Aartsma
5. In famylje fan bakkers út Nijewier
Jan Walda ................................................ Doede Douma en Reinder Tolsma
6. Van bakker tot beheerder
Jan Tienstra .............................................................................. Dick de Jager
7. Beurtvaart Dokkum - Groningen
Hennie Boersma ........................................................................ Eimert Smits
8. Leesbibliotheek “Het goede boek”
Fokje en Bjinse de Jager ............................................................ Jan de Jager
9. Karrider út Ljussens
Oege Bandstra ......................................... Doede Douma en Reinder Tolsma
10. Van arbeider tot boer
Sijtze Jacobs ......................................................................... Douwe A. Zwart
11. Arts op Celebes en (vrouw van) chirurg in De Sionsberg
Alyda Nortier - Van Lonkhuyzen ................................................. Jan de Jager
12. Een veeartsenpraktijk in Metslawier in de periode 1952 - 1982
Folkert Broersma en Tine Broersma - Bijleveld ........................ Dick de Jager
13. In dienst van mensen
Jan Jacobs Blom ...................................... Dick de Jager en Libbe Meerema
14. Koerierster yn oarlochstiid
Stien Vroom - Jongeling ......................................................... Reinder Tolsma
15. Herberg de verdrevene en meld de omzwervende niet
Sjoerd Hania ......................................................................... Libbe Meerema
16. Joodse onderduikers in Dokkum, 1943 - 1945
Tjitske Halbesma - Van der Werff ............................................. Dick de Jager
17. Skroar en skerpskutter fan Driezum
Fedde van der Zwaag ........................................................... Jouke Dantuma
18. Kleuters en kleuterjuffen
Hennie Boersma ........................................................................ Eimert Smits
19. Koetsier voor “De Laatste Eer” te Ee Auteur(s)
Marten Krol ............................................................................ Douwe A. Zwart
20. In het slijk, achter de dijk
Klaas Schoorstra ........................................................................ Eimert Smits
21. Molkfarders en molkriders út Wetsens en Nijewier
Lolke van der Meulen ............................... Doede Douma en Reinder Tolsma
22. De molenaars van Dokkum
Popke en Cornelis Broekema ............................................. Warner B. Banga
23. Van deur naar deur
Joop de Vries ............................................................................. Eimert Smits
24. Slagers uit Niawier
Tietsje Weidenaar - Postmus ....................... Henk Aartsma en Dick de Jager
25. Smid en kloklieder yn Moarre
Age Heegstra ........................................... Doede Douma en Reinder Tolsma
26. Verdwenen transport over water
Sale Visser .................................................................................. Piet de Haan
27. Een timmerzaak in Holwerd
Johannes Walsma ........................................ Henk Aartsma en Dick de Jager
28. Arbeider by de gemeente en tontsjeleger
Albert de Groot ......................................... Doede Douma en Reinder Tolsma
29. De lange traditie van een vellenbloterij in Dokkum
Nanne Toornstra ......................................................................... Jan de Jager
30. Een leven lang langs de deuren
Jan Zwart ............................................................................. Gerard de Weger
31. Een familie van vissers uit Moddergat
Louw Vanger ....................................................................... Gerard de Weger
32. Van groenteboer tot walvisvaarder
Brand Feenstra ........................................................................ Dick de Jager
Egodocumenten
33. Dagelijks leven omstreeks 1940 in de pastorie te Nes .......... Afke Smits
34. In jonkje út Ginnum yn oarlochstiid ............................... Thijs Folkertsma
35. Jeugdherinneringen ......................................................... Saapke de Haan
36. De Dokkumer Schutterij ........................................................... Ids Jousma
37. Marktdagen in Dokkum .......................................................... Ids Jousma

Update: De laatste exemplaren van Op de Praatstoel zijn nog uitsluitend verkrijgbaar via boekhandel Bergsma in Dokkum.

Cahais van Frankrijk via Friesland en Argentinie naar Groningen

Voetballiefhebbers zullen met de nodige verbazing en soms ergernis gekeken hebben naar de vele transfers die in januari 2008 in de Nederlandse eredivisie plaatsvonden. In de moderne slavenhandel gaan tegenwoordig miljoenenbedragen om. Voor de kenners die zich met genealogie en historie van Noordoost Friesland bezighouden viel éen naam in het bijzonder op: Matias Cahais, de nieuwe aanwinst van FC Groningen. Aan de achternaam te zien zou je denken dat deze 20-jarige Argentijn uit Buenos Aires voorouders uit Frankrijk zou moeten hebben. Maar dat is slechts deels waar. Op de Nieuws pagina van onze verenigingswebsite meldden we het al op de dag dat de transfer bekend gemaakt werd: de familie Cahais heeft roots in Noordoost Friesland. En dat is nog niet eens zo heel lang geleden.

Emigratie

Eind jaren tachtig van de 19e eeuw was er door een landbouwcrisis in Noordoost Friesland grote werkloosheid en armoede. In de kranten verschenen berichten dat de Argentijnse regering gratis vervoer per schip regelde naar Argentinie voor Nederlanders die wilden meehelpen aan de opbouw van het immense land. Een Nederlandse dominee meldde rooskleurige verhalen over de kansen in het Zuidamerikaanse land van de onbegrensde mogelijkheden. Met name in 1889 vertrokken diverse families uit Noordoost Friesland per boot naar Argentinie om hun geluk te beproeven. Velen kwamen ontgoocheld terug of stierven onderweg op de volgepakte schepen met weinig hygiëne. Maar er waren ook genoeg families die de eerste ontberingen doorstonden en een goed bestaan opbouwden, met name in de landbouw en veeteelt. Zo werd de plaats Tres Arroyos met name door Nederlanders opgebouwd, waaronder Dirk Zijlstra uit Dokkumer Nieuwe Zijlen, die ter plaatse als Don Diego Zijlstra bekend werd en zijn memoires naliet. Nazaten van hem leven nog steeds in Tres Arroyos (zie de foto's bij het artikel)

Oosternijkerk, Noordoost Friesland

Vanuit Oosternijkerk ging oa. de familie Cahais emigreren naar Argentinie. Op de site van ons lid Tymen Wierstra staan vele verhalen van families die uit de regio geëmigreerd zijn. Hij heeft de laatste jaren een zeer uitgebreide verzameling van verhalen, geluids- en beeldfragmenten bij elkaar gebracht over Emigratie naar Argentinie. Als je in de online telefoongids kijkt zie je dat er in Dokkum nog steeds 2 families Cahais wonen, nazaten van niet-geëmigreerde familieleden. Als je naar het uiterlijk kijkt van Matias Cahais, een blonde reus, denk je ook eerder aan Friese vergezichten dan Argentijnse straatschoffies.

Franse naam

Vanwaar dan toch die Franse naam ? Het Streekarchief te Dokkum heeft een publicatie van een genealogie Cahais die begint bij Samuel Cahais, geb. voor 1686 te Villiers-le-bel, ovl. 24-7-1724 te Leeuwarden, gehuwd 16-7-1713 te Leeuwarden met Susanne Ragouin, ged. 3-10-1688 te Leeuwarden, ovl. 2-4-1723 te Leeuwarden. De geboorteplaats van Samuel kwam recent in de publiciteit als voorstad van Parijs waar rassenrellen uitbraken (banlieus). Blijkbaar was rond 1700 de situatie in die plaats ook al niet zo rooskleurig en emigreerde hij naar Friesland. Nakomelingen van hem kwamen veelal terecht in Noordoost Friesland.

Graafwerk

Hoe de lijn nu precies loopt van de emigranten uit 1889 naar de voetballer uit 1987 vergt nog enig graafwerk. Emigratievorser Wierstra heeft al een vraag naar zijn voorouders op het weblog van Matias Cahais gezet. Het wachten is dus nog even op een reactie. Het zou echter niet verbazen als hij het zelf niet weet. Een jongen van 20 aan het begin van een internationale voetbalcarriere is waarschijnlijk met andere dingen bezig dan zijn familiestamboom. Maar zodra hij zich zijn afkomst realiseert vindt hij het misschien toch wel grappig en begrijpt hij wellicht ook opeens waarom hij blond is, reislustig en een echte doorzetter. Het toeval brengt hem bijna 120 jaar na dato terug naar slechts een kleine 50 km van zijn roots, Oosternijkerk. Misschien dat de plaatselijke Ropta Boys eens een training van hem kunnen krijgen ?

Reacties van mensen die de Argentijnse familie Cahais kennen zijn welkom.