Binnen onze vereniging wordt gewerkt aan het digitaal ontsluiten van Mairieboeken in Noordoost-Friesland van rond 1813, waarin vele verwijzingen voorkomen naar de Kozakken die ons land kwamen bevrijden van de Franse overheerser.
Zelf schreef ik een artikel in ons verenigingsblad over het schilderij Maaltijd te Dokkum met tsaar Peter de Grote die in 1697 werd geschilderd door Gerardus Wigmana, de Friese Raphael. In het bewuste jaar 1697 ondernam tsaar Peter, incognito, maar met een groot reisgezelschap, een reis naar West-Europa en met name naar de Republiek. In Zaandam liet hij zich onderrichten in de scheepsbouw en onderwijl trokken zijn gezanten het land in om personeel en kennis te verwerven voor het opbouwen van een Russische (Oostzee-)vloot. Die bestond namelijk nog niet of nauwelijks! Rusland miste daardoor de economische slag om de Oostzeehandel.
Op basis van de opgedane ervaringen en meegebrachte kennis van vooral Hollandse en Friese zeelieden wordt rond 1700 tot de bouw van een nieuwe hoofdstad besloten, Sint Petersburg. In de daarop volgende jaren worden de banden tussen Rusland en de Republiek verder aangehaald op basis van de ideeën van de Amsterdamse koopman Nicolaes Witsen.
Diverse Friezen staan mede aan de wieg van de Russische vloot, zoals Andries Winius (zie het uitgebreide artikel Nederlanders in Rusland in de 17e eeuw, Jaarboek CBG 2012) en ene Wybrandt Scheltinga. Over deze Wybrandt Scheltinga is een doctoraalscriptie geschreven in 2002 door Johan Zielstra, getiteld ‘Soldaat ende Zeemanschap’, Wybrandt Scheltinga, pionier op de Russische vloot 1704-1718. Daarin wordt beweerd dat deze Wybrandt lid van het geslacht Scheltinga uit Dokkum zou zijn! En dan wordt het natuurlijk interessant. Wie is dat dan precies? En kunnen we nog meer genealogische informatie van de man vinden? Er wordt verwezen naar een publicatie van Scheltema 'De Geschiedenis en Genealogie van het Geslacht van Scheltinga’, waarin genoemd wordt: Taecke Wybes Scheltinga te Engwierum getrouwd met Aefcke Luitjens. Dit zouden dan zijn ouders moeten zijn zodat hij voluit Wybe Taekes Scheltinga zou heten en dat later zou verfraaien tot Wybrandt Scheltinga als hij schout-bij-nacht in Russische dienst is.
Scheltema was wel een Rusland-kenner gezien zijn publicatie Peter de Groote: keizer van Rusland in Holland en te Zaandam, in Holland en te Zaandam, in 1697 en 1717, Volume 1, Volume 2 en Volume 4.
De vraag is echter of Scheltema wel een nauwkeurige genealoog was omdat het Stamboek van de Friese Adel waarop hij zich waarschijnlijk baseerde niet erg betrouwbaar is, (Haan Hettema, De., Van Halmael, Stamboom van den Frieschen, vroegeren en lateren adel, uit oude en echte bescheiden en aantekeningen en met bijvoeging van de wapens der onderscheidenen geslachten opgemaakt II (Leeuwarden 1848)).
Op de site met veel informatie over Friese adel van ons lid Simon Wierstra staat eveneens een genealogie Scheltema/Scheltinga maar daar worden we ook niet direct wijzer van.
Laten we maar eens nauwkeurig kijken naar deze Cold Case (overigens ook een mooi initiatief van Tresoar om middels crowdsourcing mysteries boven water te krijgen):
De vermeende ouders van Wybrandt, Taeke Scheltinga en Aefke Luitiens komen ook voor in de Proclamatieboeken Oostdongeradeel (OOD) index op onze website. Deze bronbewerkingen van ons erelid Reinder Tolsma leveren nog meer informatie op: Morra, pleats 14: Sate In de Keegh,
1640: Taeke Wybes Scheltinga, self bewoner, groot 110 pm
Blijkbaar woonde Wybrandt (of zijn ouders) in 1640 in Morra want de boerderij in Engwierum werd verhuurd. Verder meldde Reinder nog dit:
-Taeke en Aef worden al in 1614 genoemd
-Taeke is in 1649, maar zeker in 1651 al gestorven
-Wanneer zou Wybe dan geboren kunnen zijn? Toch zeker rond 1630? Maar dan was hij al 70 in het jaar 1700! Onwaarschijnlijk dat dit de man is die toen nog begon aan een zware klus in Rusland.
Er is echter nog een andere kandidaat die veel logischer is: Wybe Gerlacus Scheltinga:
Westdongeradeel, dopen, doopjaar 1677
Gedoopt op 30 september 1677 in Ternaard
Dopeling: Wijbe, zoon
Vader: Gerlacus Wybouds Scheltinga, advocaat fiscaal en procurator
Moeder: ?
Een advocaat-fiscaal was o.a. verbonden aan de Admiraliteit van Friesland, een logische link naar de maritieme wereld. Het zou zelfs zo kunnen zijn dat in 1697 te Dokkum aan de eettafel al de eerste contacten werden gelegd op basis waarvan enkele jaren later een kennis van Julius Schelto van Aitzema, die o.a. Raad ter Admiraliteit en burgemeester van Dokkum was, tot de Russische marine toetrad. Dat zou dus betekenen dat Van Aitzema en Van Scheltinga banden hadden. En ik denk dus dat niet een Engwierumer Scheltinga maar een Ternaarder Scheltinga de werkelijke man is die in Russische dienst trad (waarna vervolgens tot ver in de 20e eeuw telgen uit dit geslacht hoge posities innamen in de Russische marine)!
Het is een hypothese, maar of deze klopt zal nader onderzoek moeten uitwijzen. Bij deze dan ook een oproep: help mee deze Cold Case op te lossen en laat ons weten wat u vindt!
Update: Hessel de Walle meldde een gildepenning van Wybe Taekes Scheltinga uit 1683, met een winkelhaak en passer, in particulier bezit.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten