maandag 31 oktober 2016

Pieter Doekes van Bil, opperstuurman van Dirk Hartog in 1616

Een jaar of 10 geleden vemeldde ik terloops al eens op onze website, op de pagina Noord-Oost Friezen in de VOC (1616-1791): Vanaf de oprichting van de VOC (in 1602) waren Friezen in dienst van deze multinational. Zo was de opperstuurman van De Eendracht, die in 1616 onder leiding van schipper Dirk Hartogs de Australische kust ontdekte, Pieter Doekes van Bil (Het Bildt).

In dit Dirk Hartog jubileumjaar 2016 wordt er met name in Australië weer de nodige aandacht besteed aan deze (welhaast vergeten) vroege ontdekking van het continent, waarvan de Britten claimen dat James Cook de eerste was, in 1770!
Koning Willem Alexander en koningin Maxima bezoeken Australië van 31 oktober tot 4 november.

Wendy van Duivenvoorde, maritiem archeoloog aan de Australische Flinders University en Nederlandse, liet via Twitter weten dat er een boekje is uitgegeven over Dirk Hartogs: Marking our history, celebrating our future, Dirk Hartog in Western Australia (1616), te downloaden als pdf.

Het leek me goed in dit kader weer eens aandacht te vragen voor de Fries die vermoedelijk de Eendracht aan de kolderstok bij en langs de Australische kust heeft gestuurd. Nadat eerst de namen van schipper Dirk Hartogs (die s hoort bij het patroniem: zoon van Hartog) en opperkoopman Gillis Miebais, waarschijnlijk al aan boord, vrij diep gegraveerd waren op een platgeslagen tinnen bord, zijn, veel minder diep, de namen van de onderkoopman Jan Stins en van opperstuurman Pieter Doekes van Bil mogelijk op het allerlaatste moment toegevoegd. Hij wilde het buitenkansje natuurlijk niet missen om vereeuwigd te worden op dit nieuwe continent!
En hij had gelijk: hedentendage, dus 400 jaar later, is hetzelfde bord nog in het Rijksmuseum te Amsterdam te bewonderen! Het werd in 1697 namelijk ter plekke vervangen door een ander tinnen bord met inscriptie van Willem de Vlamingh van Vlieland met zijn schip de Geelvinck.

Als je iets zoekt over mensen in de Friese gemeente Het Bildt, een polder die in 1505 met name door mensen uit Zuid-Holland, Zeeland en Brabant is ingepolderd (vandaar dat er geen Fries gesproken wordt maar Bildts), dan kom je al snel uit bij Kees Kuiken. Hij had echter niet direct informatie over Pieter Doekes. Wel adviseerde hij archieven in Amsterdam eens te proberen, vanwege de connectie met de VOC.
Dirk Hartogs was bijvoorbeeld op 5 februari 1611 in Amsterdam getrouwd met Meijnsje Abels. Hij werd daarbij geassisteerd door zijn moeder Grietje Jans en Meijnsje door haar vader Abel Alberts. In 1618 keerde Dirk terug uit Azië maar overleed al in 1621 op 38-jarige leeftijd in Amsterdam. Voordat hij naar Azië ging met de VOC voer hij oa (in 1611-1613) op Archangelsk, Gdansk, Duinkerken en Genua met zijn schip Dolfijn voor koopman Wessel Schenck te Amsterdam. Hij maakte ook eerdere reizen met de VOC naar Azië (1607-1609).

In de Ondertrouwactes van Amsterdam in het Stadsarchief vinden we zowaar ook Pieter Doekes van Bil. Twee keer zelfs. Eerst in 1611, als hij met Lobbetje Willems trouwt, en na terugkeer uit Azië in 1618, als weduwnaar, met Ebeltjen Frederix of Vreex.

De (lastig te lezen) teksten van de actes luidden als volgt (met dank aan Reinder Tolsma):
(De voorgaande acte is gedateerd 15 Juny 1611. Deze vermelding is niet specifiek gedateerd).
1611
Pieter Dockes.
Compareerden als voren Pieter Doekessz van Bild van Nieuwezyl vaerend(s)
gezel, oud 23 jaeren. wonende op de Wael geassisteert met ..Annetje (?)
..Sijtzes(?) procedeeren ter eenre ende Lobbetje Willems haer assistentie hebbende (?)
van Marten Pieters verklarende by vijf jaeren ......(weduwe geweest?)
te hebben wonende inde Jonkerstraet ter ander zijde

Met Nieuwezyl zal het huidige Nieuwebildtzijl bedoeld zijn, waarvan de oude benaming inderdaad Nieuwe zijl (=sluis) was. Een bevestiging van het feit dat met 'van Bil' inderdaad het Bildt bedoeld is. In Friesland werd die benaming in de 17e eeuw wel vaker gebruikt weet ik uit eigen ervaring. Zie bv deze vermelding van Andries Jans van 't Bil in 1621. En in 1634 trouwde Rembrandt natuurlijk op het Bildt, in Sint Annaparochie.
Met de Wael zal de Oude Waal in Amsterdam Centrum bedoeld zijn. De Jonkerstraat is daar vlakbij.
Hij ondertekent met zijn handtekening.


De acte van 1618:
Den 29sten november 1618
Pieter Doekessz.
Compareerden als vooren Pieter Doukess van Bil wedr van
Lobbetje Willems, stuerman, wonende op Boomsloot ende Ebeltjen
Vreex, oud 35 Jaren, de coster belast des .......(Jongmans ?) vader
consent aff tehalen, wonende op Boomsloot ...... mit
Siertjen Rippes hare moeder
In margine:
de coster (?) verclaert des Jongmans dochters vader consent
Zowel Pieter als Ebeltie ondertekenen met hun handtekening (Pieter Doeckes en Ebeltie Vrederickx)

Deze acte bevestigt dat Pieter inmiddels weduwnaar was geworden en dezelfde is als uit de acte van 1611. Inmiddels wonende aan de Boomsloot, de huidige Recht Boomssloot of Krom Boomssloot, niet ver van zijn oude adres aan de Oude Waal.
De doop (hij moet rond 1588 geboren zijn) en het begraven van Pieter Doekes van Bil heb ik nog niet kunnen vinden. Zodra ik meer informatie heb zal ik het aan dit blogartikel toevoegen.

Update: In het Burgerboek van Leeuwarden wordt in 1642 Pijtter Doeckes, schipper, ingeschreven met als geboorteplaats Hallum (Ferwerderadeel). Het lijkt wat aan de late kant voor onze Pieter (hij zou dan ongeveer 54 zijn geweest) maar het zou kunnen! Hallum is ook het eerstvolgende dorp ten oosten van Oude Bildtzijl, slechts op zo'n 3 kilometer afstand en daarmee op slechts een kleine 6 kilometer van Nieuwe Bildtzijl.

Update 2: Mogelijk is dit zijn overlijden in Leeuwarden in 1656 (bron: Historisch Centrum Leeuwarden):
Aanvulling op de Stadsbegraafboeken ca. 1550-1805: PIJTER DUCKES
Naam     PIJTER DUCKES
Datum overlijden     00-08-1656
Datum begraven     15-08-1656
Opmerkingen     schipper
Signatuur/pag     GI-40/45


Dat leidt dan ook tot zijn vermelding als lid van het Leeuwarder Grootschippersgilde en mogelijk derde huwelijk:
Leden van Groot-Schippersgilde ca. 1554-1823: PIJTER DUCKES
Naam     PIJTER DUCKES
Herkomst     HALLUM (*)
Lid     0-0-1642
Gestorven     00-08-1656
Baargeld     15-08-1656
Bron / pagina     GI-40 / 45
Opmerkingen     burger 22-1-1642; 1653 x Trijntie Geerts


Trouw en ondertrouw Leeuwarderadeel (Noord en Zuid) 1594-1812
Naam Bruidegom     Pieter Doeckes
Naam Bruid     Trijntie Geerts
Gebeurtenis     x
Trouwplaats     Kornjum
Trouwdatum     31-07-1653
Opmerkingen     zy:m.a lwn



Kijken we dan verder bij AlleFriezen dan vinden we notabene dat deze Pieter Doekes ten tijde van zijn huwelijk in 1653 als 'wonende te Dokkum' wordt vermeld!
Trouwregister Gerecht Leeuwarden
Bron: DTB Trouwen
Soort registratie: DTB inschrijving trouwen
Datum: 25-06-1653
Soort akte: ondertrouw
Bijzonderheden: hij is schipper
Bruidegom: Pieter Doeckes wonende te Dokkum
Bruid: Trijntie Geerts


Trouwregister Hervormde gemeente Leeuwarden
Bron: DTB Trouwen
Soort registratie: DTB inschrijving trouwen
Datum: 30-07-1653
Soort akte: attestatie afgegeven
Bruidegom: Pieter Doeckes wonende te Dokkum
Bruid: Trijntie Geerts


Aanvulling door Jan Faber, Historisch Centrum Leeuwarden:
Ik ben even in de materie gedoken, doch gegeven het feit dat uit de Amsterdamse ondertrouwinschrijving d.d. 15 juni 1611 (eerste huwelijk met Lobbetje Willems) blijkt dat hij op dat moment 23 jaar oud was, varensgezel, zijnde geboren te Nieuwe(bildt)zijl, moet hij wel rijkelijk op jaren zijn geweest wanneer hij in Leeuwarden voor de derde keer in 1653 in het huwelijk treedt met Trijntje Geerts. Wat ook voor een hoge leeftijd pleit is dat ik in de jaren 1653-1656 geen dopeling met als vader Pieter Doekes in de Leeuwarder doopboeken heb aangetroffen. Wel curieus is dat Pijter Doeckes bij zijn huwelijk in 1653 woonachtig was te Dokkum, terwijl er in 1664 en 1672 gelijknamige personen, waarvan er tenminste één grootschipper was, in deze stad huwden. Uit deze huwelijken zijn te Dokkum ook kinderen ten doop gehouden.

Ik geef toe dat het niet onmogelijk is dat we te maken hebben met één en dezelfde persoon, temeer daar Hallum en Nieuwe Bildtzijl tamelijk dicht bij elkaar in de buurt liggen. Ook het feit dat Pijter Duckes  reeds in 1656 is overleden kan er op duiden dat hij reeds een gevorderde leeftijd moet hebben gehad. Anderzijds heerste in 1656 ook de pest in Leeuwarden, die met name onder de Leeuwarder schippers (25 doden) behoorlijk wat slachtoffers heeft gemaakt (zie het artikel van Harm Nijboer in de Vrije Fries van 1995: https://friesgenootschap.nl/de-vrije-fries/de-slaande-ingel-gie-om-de-aldehou-eat-oer-de-pest-yn-ljouwert/

Verder heb ik helaas geen aanknopingspunten in de Leeuwarder archieven kunnen vinden, waarmee onomstotelijk kan worden aangetoond dat de varensgezel/stuurman uit Amsterdam en de Leeuwarder grootschipper één en dezelfde persoon zijn geweest.


zaterdag 22 oktober 2016

Lezing Piet de Haan met virtuele rondvaart door Dokkumer Binnendiept

Uitnodiging lezing van de heer Piet de Haan.
Titel:  “Door het Dokkumer 'Binnendiept'”

De lezing wordt gehouden op woensdag 16 november aanstaande.
Aanvang om 20.00 uur, in de Doopsgezinde Kerk aan de Legeweg te Dokkum

Oranjewal

“Virtuele rondvaart door het Binnendiept”
1700-1800
Langs Wortelhaven, Westersingel, Oranjewal en Oostersingel
.

Inhoud lezing:

Waarschijnlijk loopt u zonder het te weten wel eens over de 'Oude Suipmarkt'. Langs het 'Kleine Keerweder' of door de 'Hoofdstraat' of misschien betaalt u parkeergeld op de plaats waar ooit 'De Blauwe Valck' stond.
Zelfs voor mensen die de straten van Dokkum goed kennen is het niet eenvoudig om huizen en andere gebouwen uit de periode 1700-1830 aan te wijzen op een moderne stadsplattegrond. Want, waar staat een gebouw dat in oude documenten zonder straatnaam, huisnummer of kadastrale aanduiding vermeld wordt?

Eind 2015 slaagde Piet de Haan erin om dit probleem op te lossen. Hij deed dit door het kadaster van 1832 en de oude archieven van vóór 1832 aan elkaar te koppelen. Voor deze koppeling is belangstelling getoond door prof. dr. Hans Mol van de Fryske Akademy die een soortgelijk provinciaal project gestart is en waarvoor hij onlangs 'Dokkum' gevraagd heeft om medewerking.

In de lezing op 16 november zullen vele bijzonderheden die zich afspeelden langs het Dokkumer Binnendiept uit de periode 1700-1830 de revue passeren!

Wij verwelkomen u graag woensdag de 16e!

woensdag 19 oktober 2016

Oproer, staatsgreep en revolutie: "Wij zijn gewezene vrije Friezen"

Met als onderwerp Oproer, staatsgreep en revolutie: "Wij zijn gewezene vrije Friezen" houdt prof.dr. Yme Kuiper in het kader van Wolkom op ‘e lêste tongersdei fan ‘e moanne in oktober in het Provinsjehûs een lezing over de grootste politieke crisis van de 18e eeuw, het Patriottenoproer (in 1787, waaraan o.a. Eise Eisinga meedeed).
De lezing van prof. Kuiper is het verhaal van heftig verzet tegen de heersende elite, een echte staatsgreep die ook onze contreien schokte, een revolutie die de Friese vrijheidsideeën nieuw leven inblies. Fraaie en minder fraaie activiteiten van grietmannen, hoge diplomaten, doopsgezinden, doelisten, patriotten en bewonderaars van de Amerikaanse Revolutie passeren de revue. En: de Friese Statenvergadering was daarbij de belangrijkste arena.

Geen wonder: het in geheel Europa bekende begrip Friese Vrijheid was bij al deze roerige gebeurtenissen een belangrijke drijfveer. Die vrijheid ging in 1498 verloren, maar werd in 1580 teruggewonnen toen Friesland een zelfstandig gewest werd. De Friese Staten vormden het hoogste gezag. Maar die herwonnen Friese vrijheid uit de middeleeuwen kreeg echter een andere inhoud.

Plaats en tijd
De lezing is in het Provinciehuis, Tweebaksmarkt 52 in Leeuwarden, op donderdag 27 oktober. De lezing duurt ongeveer een uur. De inloop is tussen 12:00 en 12:30. De lezing zelf is in het Nederlands, de discussie en vragen in het Fries en/of Nederlands.
U wordt bij deze lezing van harte uitgenodigd. De toegang is gratis.

Prof.dr. Kuiper is bijzonder hoogleraar buitenplaatsen en landgoederen aan de Rijksuniversiteit in Groningen. Hij promoveerde op een proefschrift over de Friese adel. Zijn expertise ligt in de integrale en vergelijkende geschiedenis van buitenplaatsen en landgoederen in Nederland en Europa.

Wolkom op’e lêste tongersdei fan ‘e moanne
Het provinciehuis opent elke laatste donderdag van de maand de deuren voor het publiek. Dan worden interessante, laagdrempelige activiteiten in de publieksruimten van het provinciehuis georganiseerd. Soms door de provincie zelf, soms door inwoners, maar altijd voor de inwoners. Deze lezing is de derde in een serie over het thema van de oude gedachte over de Friese Vrijheid in relatie tot het ontstaan van de Friese Staten. In 2017 zullen nog enkele lezingen binnen dit thema volgen.
Meer informatie is te vinden op www.fryslan.frl/wolkom.
Eksersysje fan de Sneeker patriotten / excercitie van de Sneeker Patriotten
foto: collectie Fries Scheepvaartmuseum, Sneek

zondag 16 oktober 2016

Grote opkomst lezing Willem Wilstra tijdens ledendag in Oostmahorn

Zaterdag 15 oktober 2016 vond onze najaarsledendag plaats in Oostmahorn, aan de boorden van het Lauwersmeer.
Gosse Bootsma, links, krijgt de voorzittershamer aangereikt
We begonnen de dag met een ledenvergadering, waarin Gosse Bootsma als nieuwe voorzitter van de Historische Vereniging Noordoost-Friesland werd geïntroduceerd door Jan de Jager.

Ciska Hoekstra had namens het bestuur nog enkele mededelingen alvorens Arjen Dijkstra de plannen rond Dokkum in 3-D presenteerde. Verschillende steden zijn Dokkum al voorgegaan in het digitaliseren van 17e eeuwse kaarten. Daarbij werd in vogelvlucht video een reis door de stad gemaakt, waarbij soms bijzondere ontdekkingen gedaan werden.
Groningen was er in 2009 als een van de eersten mee om de kaart van cartograaf Egbert Haubois uit 1634 in drie dimensies (3D) weer te geven.

Vervolgens kwam Leiden met het digitaliseren van de kaart uit 1649 van Johan Blaeu.

Wat recenter werd voor Leeuwarden de kaart van Sems uit 1603 gedigitaliseerd en rechtop gezet, waarbij een deel via crowdfunding werd gefinancierd. Particulieren konden een specifiek pand adopteren en werden daarna in de publicatie vermeld en uitgenodigd op het evenement waar de film gelanceerd werd.
De vraag is hoe we de financiering rond kunnen krijgen zonder al te veel financiële risico's te lopen. Dat wordt de komende tijd verder uitgezocht.
Jacob Roep vertelt over de Beeldbank

Jacob Roep presenteerde de plannen rond de Beeldbank voor onze vereniging. Voor zijn eigen website Amelander Historie heeft hij al een Beeldbank Amelanders opgezet. Binnenkort dus ook voor de Historische Vereniging Noordoost-Friesland. Als u dus nog mooie oude foto's uit de regio hebt stuur ze ons dan digitaal of per post toe (liefst met beschrijving).

Hans Zijlstra meldde de plannen van de Fryske Akademy om het kadasteronderzoek van Piet de Haan op te gaan nemen in HISGIS.
Ook vertelde hij over de komende nummers van De Sneuper, waarin o.a. over schilderijen en Joodse Bank van Leninghouders in Kollum gepubliceerd zal worden. Meer kopij kunt u nog altijd insturen!
Ook kwam na een suggestie van Henk Aartsma (de vereniging bestaat volgend jaar 30 jaar!) het idee op om in 2017 een extra jubileumnummer van De Sneuper uit te geven.

Na een eenvoudige doch voedzame lunch begonnen we aan het middagprogramma: de presentatie van Willem Wilstra over zijn tijd als kapitein van reddingsboot Gebroeders Luden vanuit  
Ciska Hoekstra bedankt Willem Wilstra voor de lezing
Oostmahorn. De belangstelling was massaal want ook niet-leden waren uitgenodigd via de Dockumer Courant. Het restaurant zat dan ook met een man of 80 bomvol. Na afloop konden we dan ook 4 nieuwe leden noteren!
Jacob Roep heeft een deel van het verhaal op video (YouTube) gezet.

Ook kunt u in ons online Sneuper foto-album (met dank aan Henk Aartsma) een sfeerimpressie van de ledendag van najaar 2016 krijgen.

dinsdag 11 oktober 2016

Interieur 19e eeuwse binnenvaartschepen wetenschappelijk onderzocht

Het is elke zomer weer een mooi gezicht: de statige skûtsjes die bij de SKS en de IFKS strijden om de eerste plaats. 
Lezing door Nykle Dijkstra. Foto: Jacob Roep.
Niet zo bekend is het feit dat veel van deze skûtsjes een prachtig gerestaureerd roefje hebben: een kleine woning achterin het schip waar vroeger de schipper met zijn gezin woonde. Vaak is de roef mooi aangekleed, met een petroleumlampje aan het plafond, een antiek kacheltje, tafeltjes, stoeltjes, gordijntjes en allerhande prullaria. Hier is het leven van de ‘huiselijke schipper’ te ervaren. 

In vroegere tijden stond de schipper in weer en wind op het dek, maar soms had hij een moment rust nodig in het knusse (maar ook benauwde) achteronder. Bijvoorbeeld om een pijpje te roken of wat te eten. 
Inventaris van een turfschip uit 1826. Bron: Notarieel Archief, Tresoar.
Weinig is echter bekend over hoe deze roef er in de negentiende eeuw van binnen uitzag en hoe hij was ingericht.  
Nykle Dijkstra (o.a. redactielid van De Sneuper) heeft daar wetenschappelijk onderzoek naar gedaan aan de hand van boedelinventarissen en verhalen van schippers
De resultaten zijn op 8 oktober jl. gepresenteerd in het voormalige Garnalenfabriekje in Moddergat, tijdens een bijeenkomst van de Wurkgroep Maritime Skiednis van de Fryske Akademy. Ook werd het nabije Museum Moddergat/Fiskershuske bezocht.
Bent u geïnteresseerd in de details van het onderzoek van Nykle Dijkstra? Stuur ons dan een mail

Nykle meldde verder dat hij het NoordHollands archief heeft gevraagd om een register van overleden schepelingen uit 1868-1950 te scannen en die staat nu online:

Eerder hadden ze al een deel van de monsterrollen gescand:

In deze maritieme bronnen staan ook diverse Friezen vermeld.
Over de schipbreuk van de Roline Maria, onder Holwerder kapitein Hoekstra, bij Macao, zal Nykle Dijkstra in een komend nummer van ons verenigingsblad De Sneuper publiceren.

Ook van de lezing van Henk Goslings over de Dokkumer rederij Posthuma & Goslings (1854-1870) zal t.z.t. een artikel in De Sneuper verschijnen.
 

zondag 9 oktober 2016

Ledendag Historische Vereniging Noordoost Friesland te Oostmahorn

Op zaterdag 15 oktober 2016 is het alweer zover: een ledendag met ook een korte ledenvergadering. We gaan ditmaal naar Oostmahorn, locatie de Gouden Stek (voormalig Toxopeus en boven op de dijk), Oostmahorn 29, Oostmahorn /Anjum (officieel).

Inloop van 10.00—10.30, Aanvang vergadering 10.30

1. Opening.

2. Verkiezing nieuw bestuurslid: Gosse Bootsma

3. Huishoudelijk reglement

4.  Presentatie en informatie beeldbank door Jacob Roep

5.   Presentatie Dokkum 3 D door Arjen Dijkstra

6. Sluiting van de ledenvergadering

Om ongeveer 12.00 uur gaan we lunchen - met een prachtig uitzicht over het Lauwersmeer - en is er tijd voor een wandeling.

Na de lunch houdt Willem Wilstra een lezing met beeldmateriaal over het reddingswezen. Willem is oud-kapitein van de reddingsboot Insulinde (opvolger van Klaas Toxopeus). Hij heeft ook in Oostmahorn gewoond. Op de website www.anjumfoto.nl is als voorpret de nodige informatie te vinden.

U kunt zich opgeven bij de penningmeester via: j.dijkstra33@gmail.com
of door te bellen met 0512-778708.
De kosten voor deze ledendag bedragen € 15.
Komt allen tezamen!