Sontschipper Tjebbe Rinkes in 1780 te Lissabon opgebracht

Het televisieprogramma Brieven Boven Water zond op zaterdag 19 oktober 2013 een aflevering uit met daarin de Friese schipper Tjebbe Rinkes. Deze doopsgezinde schipper uit Warns werd in 1780 door de Engelse vijand gekaapt en in Lissabon opgebracht. Het drie masten tellende galjootschip waarop hij voer heette Zeelust.

Tjebbe Rinkes komt ook in de Sonttolregisters voor tussen 1764 en 1770, onder de namen Tiebbe of Tiebe Rinckes en zoals deze keer in 1770. Meestal voer hij tussen Amsterdam en Dantzig (Gdansk).

De brief uit oktober 1780 vanuit Lissabon is in het Nederlands en Fries geschreven. Aan zijn moeder in het Fries (de humor en emotie!) en aan zijn vrouw in het Nederlands. Hij zou graag een doos sinaasappelen sturen, die daar vrijelijk aan de bomen groeiden.
Zijn huis stond in Warns op de A-wal 19a. Het huis heeft nog origineel tegelwerk uit de tijd van Tjebbe, afkomstig uit Harlingen. De grootschippers hadden een zolder met een hijsluik en als ze personeel nodig hadden hingen ze een anker aan hun huis. In het Fries Scheepvaartmuseum in Sneek geeft Meindert Seffinga uitleg en toont een schilderij met een galjootschip. Hij vertelt dat Rinkes op het schip Zeelust van de Dordste reders Hoogstraten voer, in het Middelandse Zeegebied. Ook Carolien Hack van Museum Hindeloopen geeft uitleg. Tjebbe was in 1739 geboren en trouwde drie maal. De brief dateert uit zijn tweede huwelijk, met Fok Sierds. Hij liet grote bedragen na aan waardepapieren en veel goud- en zilverwerk.
Door de steun van de Republiek aan Amerika was men ook in oorlog met Engeland. Het Engelse oorlogsschip onder leiding van kapitein George Johnstone kaapte het schip dat vanuit Marseille vertrokken was onder het mom van wapensmokkel. Maar in werkelijkheid verkocht Johnstone gewoon illegaal de buit. Zelfs de Leidse Courant maakte melding van de kaping, hoewel in de Amsterdamse Courant sprake van een scheepsnaam Zeenimf is.
De koningin van Portugal bemoeide zich zelfs met de kaping maar wilde vooral neutraal blijven (dit leidde uiteindelijk zelfs in een wetswijziging in het Portugese zeerecht!). De consul van de Republiek in Lissabon was Daniel Gildemeester, die zijn best deed Tjebbe Rinkes te helpen in zijn juridische strijd met de Engelse Admiralty. De lading van Italiaanse olijfolie zou waarschijnlijk toch geconfisceerd worden. Maar Tjebbe Rinkes ging niet bij de pakken neer zitten. En uiteindelijk werd hij vrijgelaten en kon met zijn schip vertrekken. Alleen de onkosten kreeg hij niet vergoed.
Bekijk de uitzending online via de site van Brieven Boven Water.

Aanvullende info op de Facebook-pagina van Tresoar.