Historische topografie en cartografie in Friesland

Kerk Ee, 1723

Veel genealogische en historische onderzoekers in Friesland zullen de tekeningen kennen die Jacobus Stellingwerf (of Stellingwerff) rond 1725 van een groot aantal Friese kerken maakte. Wat minder bekend is dat hij dat in opdracht deed van de oudheidkundigen Matheus Brouerius van Nidek en Andries Schoemaker.
Mattheus Brouërius van Nidek stond in 1696-1697 als student ingeschreven aan de academie in Franeker. Waarschijnlijk omdat hij bij de familie Aikema in Grijpskerk woonde. Uit de twee studiejaren in Franeker stammen acht schetsen van gebouwen uit die stad, waaronder 'De Academia van Vrieslandt'. Zeven er van zijn gedateerd 1696 en één 1697. Ze zijn rond 1724 nagetekend door Jacobus Stellingwerf, van wiens hand ook het onderschrift is. Brouërius zelf schreef onder deze kopieën: 'M. Brouërius ad vivum delineavit' en het jaartal. Hij heeft zich ook actief met de civetkat-houderij bezig gehouden. De civetkat is een kattensoort die onder de anus een klierzak heeft waarin een stof met een doordringende geur wordt afgescheiden, die dient om aanvallers af te schrikken. Deze stof, civet, werd vroeger in Europa, en in sommige gebieden ook nu nog, hoog gewaardeerd als parfum en geneesmiddel. Tegenwoordig wordt het nog synthetisch gemaakt ten behoeve van de parfum-industrie.

De doopsgezinde Andries Schoemaker was een oudheidkundige die ook graag wandelingen maakte. De Atlas Schoemaker van zijn hand is geheel online te bekijken, nadat de Koninklijke Bibliotheek deze via het Geheugen van Nederland digitaliseerde. O.a. van Dokkum en Anjum zijn fraaie tekeningen in kleur bewaard gebleven.

Binnenkort zullen er weer diverse prachtige voorbeelden van Friese cartografie en topografie digitaal beschikbaar komen. In Leeuwarden wordt 10 september in het Natuurmuseum een 3-Dimensionale uitgave (9 minuten durende film) op DVD gelanceerd van de kaart van Sems uit 1603 en ruim een week later, op donderdag 19 september, wordt eveneens in Leeuwarden, bij Tresoar, Friesland op de Kaart gelanceerd. Hierbij worden historische kaarten gecombineerd met Google Maps, zodat op eenvoudige wijze per dorp de oude met de huidige situatie kan worden vergeleken. Gelardeerd met o.a. oude foto's uit het foto-archief van Tresoar.

Update: Mooi artikel van Antonia Veldhuis uit Veenwouden in Gens Nostra juli/augustus 2013 over Kaarten en atlassen digit@@l. Als startpunt de bijna vergeten startpagina http://cartografie-nederland.startpagina.nl/ 
O.a. Noordoost Friesland in 1773 op de kaart, waarbij je mooi de vaargeul naar Ezumazijl en het Dokkumer Diep ziet.
Of Dokkum in 1652 door Blaeu. En ook Dokkum op blad 53li-53re in de Stedenatlas van De Wit uit 1698.
En niet te vergeten de Geografische Informatie Systemen (GIS) van WatWasWaar en HISGIS.
Verder studeren op cartografie kunt u met Studiekring Historische Cartografie.
Update 2:
Niet historisch maar wel heel mooi is deze nieuwe interactieve kaart van Nederland met bouwjaren van alle gebouwen.