Fries zilver met alliantiewapen Idema, Leeuwarden, ca 1700

Bij veilinghuis Sotheby's in London werd op 29 april 2014 een zilveren schaal van de Friese zilversmid Pieter de Wit uit Leeuwarden geveild. Pieter de Wit was leerling van Johannes Foppes in 1670 en trad in 1682 toe tot het gilde van goud-en zilversmeden.

Het bord toont in het midden een alliantiewapen, van een echtpaar dus. Het zilveren bord zal vermoedelijk als huwelijksgeschenk gemaakt zijn.
Links een wapen met 3 klavers rechtsboven, linksboven de Friese halve adelaar en onder 3 vogels. Via de database met Friese wapens van Hessel de Walle en ons overzicht van Friese wapens op de verenigingswebsite zie je dan al gauw dat dit het wapen van de familie Idema moet zijn. De vogels zijn in andere afbeeldingen meestal zwanen.
De schaal is onderdeel van de collectie Gustav Leonhardt, oud-bewoner van Huis Bartolotti te Amsterdam. De collectie is na zijn overlijden in 2012 geheel geveild bij Sotheby's. In Huis Bartolotti, een van de mooiste panden in de Amsterdamse Grachtengordel, was ik nota bene recent nog binnen, als lid van Vereniging Hendrick de Keyser!
Het rechterwapen dat op de schaal staat afgebeeld levert meer hoofdbrekens op. De gekruiste ganzenveren (zowaar dezelfde als in ons verenigingswapen!) in combinatie met de lelie en 3 klavers kon zelfs door de Fryske Rie foar Heraldyk niet direct thuisgebracht worden. Mijn logica is dat er een relatie met een 'schrijver' of 'secretaris' moet zijn, mogelijk de vader of grootvader van de bruid. Een in aanmerking komend echtpaar is dan, gebaseerd op de DTB huwelijksgegevens van Tresoar:
Dokkum, huwelijken 1730
Vermelding: Bevestiging huwelijk op 27 augustus 1730
Bruidegom: Enneus Idema afkomstig van Leeuwarden
Bruid: Maria Went afkomstig van Dokkum
Opmerking : hij is Dr., advocaat voor het Hof van Friesland, klerk van de Heren Staten van deze provincie en schrijver van een compagnie infanterie
Bron:Collectie Doop-, Trouw-, Begraaf- en Lidmatenboeken(DTBL)
Trouwregister Hervormde gemeente Dokkum 1722-1743. Inventarisnr.: DTB 196

Nu is er wel een familiewapen bekend van de familie Went/ De Wendt maar die ziet er toch anders uit. Deze bevat een roos en een lelie. Zou het wapen in de loop der generaties veranderd zijn en is het wapen op dit zilveren bord een vroege versie, gebaseerd op stamvader, grootvader van Maria en schrijver van een compagnie (rond 1685) Eyso Went/De Wendt en later veranderd door zijn in de VOC rijk geworden kleinzoon en naamgenoot Eyso de Wendt? Onwaarschijnlijk, want grootvader voerde het wapen met roos en lelie ook al.

Logischer is dan deze:
Tietjerksteradeel, huwelijken 1688
Vermelding: Bevestiging huwelijk op 16 december 1688 in Oostermeer
Bruidegom: Hermannes Idema afkomstig van Beetsterzwaag
Bruid: Lucia van Viersma afkomstig van Oostermeer
Bron: Collectie Doop-, Trouw-, Begraaf- en Lidmatenboeken(DTBL)
Trouwregister Hervormde gemeente Oostermeer Eestrum 1670-1811
Inventarisnr.: DTB 715.
Oostermeer (Eastermar) is overigens ook de geboorteplaats van Doutzen Kroes.

Hermannes en Lucia zouden dan in 1701 hun 12 1/2 jarig huwelijk gevierd kunnen hebben. Volgens de Fries zilverkenner Jan Schipper, mede-auteur van het recente standaardwerk Fries Goud en Zilver, is de de schotel namelijk van rond 1700.
Van de familie Van Viersma is een familiewapen bekend met 3 klavers, die ook in het rechterwapen voorkomen.  
Nicolaus van Viersma leefde van 1582 tot 1652. Zijn grafsteen in de NH Kerk te Kollum is nog bewaard gebleven. Helaas is zijn wapen op de grafsteen onleesbaar geworden. Hij was echter wel grietenijsecretaris van Kollumerland en lid van de synode te Leeuwarden! Nicolaus was getrouwd met Eelckje Eerckes van Haersma en de vader van Lutske ofwel Lucia van Viersma.

Van Nicolaus van Viersma en Eelkje Eerckes van Haersma is wel een zilveren gelegenheidslepel met beider wapens bewaard gebleven (zie afbeelding).
Van Geert van der Veer kreeg ik nog deze informatie: Eelckjen Eerckes Haersma is een dochter van Eercke Meynerts Haersma (overleden te Oostermeer) en Saap Wobbes (geboren te Lippenhuizen en overleden te Oostermeer). Eelckjen is gehuwd op 19 mei 1639 met Nicolaus van Viersma, overleden te Kollum in 1652. Hij is secretaris van Kollumerland en Nieuw Kruisland. Hij is begraven in de kerk te Kollum. Op zijn grafsteen staat: ANNO 1652 .... STERF NICOLAUS à VIERSMA IN LEVEN SECRETARIS VAN COLLUMERLAND (Dit laatste staat in het boekje van R. Bosgraaf uit 1973: De Maartenskerk te Kollum, op pag. 63). Lutske van Viersma had alleen nog een zus: Saapke van Viersma, gehuwd met dr. Nicolaus Poutsma.

Het familiewapen met de gekruiste ganzenveren zouden we dan ook moeten zien als een verwijzing naar en wellicht eerbetoon (haar vader overleed toen ze nog heel jong was) aan de prominente functie van Lutske's vader als grietenijsecretaris van Kollumerland.
En klinkt Viersma niet als Veersma?

Aanvulling Jan Schipper, d.d. 15 januari 2017:
Recent werd ik vanuit het buitenland attent gemaakt op een zilveren lepel, die aan de achterzijde van de bak dezelfde wapens toont als die op de door mij aan Wierd Jacobs Westerveld van Dronrijp toeschreven schotel met Leeuwarder keuren en de jaarletter F voor 1700. In dezelfde collectie als waartoe deze lepel behoorde bleek zich nog een tweede lepel de bevinden, die een gravure van een
tweetal wapens toont, waarbij het rechterwapen onmiskenbaar dat van de familie Van Haersma is. Het linkerwapen is helaas wat sleets, maar duidelijk herkenbaar zijn de "Friese halve adelaar" en drie klavers paalsgewijs. Rechts van de klavers lijkt zich nog een figuur te bevinden, maar helaas is deze als gevolg van slijtage lastig te duiden. Wat direct opviel was de overeenkomst met wapens op de lepel in de collectie van het Fries Museum (inv.nr.Z00894B). Bij die lepel, die naast de wapengravure voorzien is van de inscriptie N R V  E H  wordt aangegeven dat het om de wapens van Nicolaus van Viersma en zijn echtgenote Eelck van Haersma zou gaan.

Deze echtelieden zijn de ouders van Lutske (Lucia) van Viersma, die op 16 december 1688 te Oostermeer huwde met Hermanus Ydema.

Is het denkbaar dat Luts van Viersma een persoonlijk wapen aannam dat elementen bevat, in dit geval de drie klavers uit het wapen van haar vader en de lelie uit het wapen van haar moeder, in combinatie met elementen die verwijzen naar het beroep van haar vader?

Hoe dan ook, het voorkomen van een lepel met exact dezelfde wapens als op de schotel in combinatie met een tweede lepel met de aan het echtpaar Van Viersma - Van Haersma toegeschreven wapens in dezelfde collectie kan opvallend genoemd worden. Naar verluid zouden de beide lepels afkomstig zijn uit de nalatenschap van een in 1859 te Leeuwarden geboren dame. Deze omstandigheden ondersteunen de toeschrijving van de identieke wapens op de schotel en lepel aan het echtpaar Hermanus Idema en Lucia van Viersma.

Jan Schipper
www.zilverstudie.nl


Aanvulling Jan Schipper, d.d. 8 december 2017, over bovenstaande schotel:
in het kader van een onderzoekje kreeg ik onlangs de "Gids voor de Bezoekers van de Historische Tentoonstelling van Friesland" (1877) onder ogen. Bij het doorbladeren viel mij op bladz. 192 het volgende op:

Zaal IX:

1. Zilveren schotel met gedreven bloemranden en de wapens van v. Idema en v. Viersma, vermoedelijk afkomstig van Harmanus v. Idema en Lutsche v. Wiersma, omstreeks 1680 woonachtig op Alma State op de Wijgeest in Kollummerland.

De schotel is ingezonden door H. Eskes te Kollum.

Het gaat hierbij naar mijn mening over dezelfde schotel, en e.e.a. ondersteunt de huidige duiding van de wapens etc. op het voorwerp. Kennelijk zat men in 1877 ook al op dit spoor en zijn we via een totaal andere weg bij dezelfde personen uitgekomen.