dinsdag 26 juli 2011

Watergeus Cornelis van Dockum in 1569 te Amsterdam opgehangen

Velen kennen de verhalen uit de geschiedenisboekjes over de Watergeuzen en dan is met name de inname van Den Briel in 1572 bekend. Vooral ook omdat Alva daar zogenaamd zijn bril verloor. Diverse Dokkumers, waaronder de gebroeders Abels waren hierbij actief betrokken.
Maar al jaren daarvoor bereidden de Watergeuzen zich vanuit het Waddengebied voor op hun guerilla tegen de Spaanse overheerser.
De Spanjaarden deden er dan ook alles aan om de ketterse watergeuzen tegen te werken en vanuit het Spaansgezinde Amsterdam lukte dat aanvankelijk vrij goed.
Het verhaal kunnen we uitgebreid lezen in de uitgave Amstelodamum van 1937.
Ik had de CD-ROM met de jaargangen 1902-2000 al een tijdje in huis maar merkte dat de pdf-indexen niet meer goed werkten (de versie is inmiddels te verouderd vermoed ik). Op zoek naar een update of plugin kwam ik op de website van het Genootschap Amstelodamum en zag tot mijn verbazing dat de eeuw aan pdf's inmiddels geheel en gratis online staan! Met daarbij een mooie zoekmachine en online inhoudsopgave die goed en soepel werkt.

Gelijk dus maar even gezocht op Dokkum en Dockum en zo vind je toch weer leuke dingen.
Zoals dus het verhaal waar de titel boven dit artikel van is afgeleid: Terechtstelling van drie Watergeuzen te Amsterdam in 1569, in Amstelodamum 1937 (pdf). Een van de drie Watergeuzen was Cornelis van Dockum.

vrijdag 22 juli 2011

Dokkum en Anjum in online Atlas Schoemaker

De Koninklijke Bibliotheek in Den Haag heeft in zijn digitale Geheugen van Nederland een prachtige oude atlas opgenomen: de Atlas Schoemaker.
De collectie bevat alle kleurenafbeeldingen uit de verspreide handschriften van vader en zoon Schoemaker. Het gaat om ruim 2600 topografische tekeningen, beschrijvingen en prenten van Nederlandse steden, dorpen en gehuchten die zij tijdens hun reizen maakten. De collectie geeft een uniek beeld van Nederland in de vroege achttiende eeuw.

In de jaren 20 van de achttiende eeuw bezocht de textielkoopman Andries Schoemaker vele dorpen, steden en gehuchten.

Ik heb natuurlijk gelijk even gekeken of er in de Atlas Schoemaker ook plaatsen in Noordoost Friesland zijn afgebeeld. En ja hoor, Dokkum heeft een paar mooie tekeningen van de stads-skyline rond 1720 en zelfs kleinere plaatsen als Anjum (met kerk en molen en zie ik nu rechts op de tekening de openstaande deuren van de Ezumazijl?), Driesum, Foudgum, Bornwird en Ferwerd zijn vereeuwigd.
Ook zijn er afbeeldingen van Friese klederdracht, de verdrinking van de prins in 1711 en Willem Lodewijk.

dinsdag 19 juli 2011

Friese koe centraal in Historisch Tijdschrift Fryslan

Historisch Tijdschrift Fryslân, het tweemaandelijkse tijdschrift van het Koninklijk Fries Genootschap voor Geschiedenis en Cultuur heeft deze keer als thema De Friese Koe. Het thema wordt besproken aan de hand van een gevarieerd aantal artikelen, voor een groot deel geschreven door Reimer Strikwerda:
- Friese zwartbonte koeien: eens aanbeden, nu zeldzaam.
- Friese koe als geliefd kunstobject. Zoals bv de schilderijen van Marleen Felius.
- Internationale belangstelling voor topstieren, i.s.m. Kerst Huisman.
- Simon Knol legde basis voor klassieke Friese koe (met name stier Adema 197, geboren in 1834, te Hartwerd).
- Rommert Politiek: reder fan de Fryske boer en ko. 'Neat praktysker as in goeie teory'.
- Boijen de Boer brak door met Holsteinkoe.

Verder nog een keur aan artikelen, zoals Bij het graf van Binne Roelofs Veltman (in 1921 dodelijk getroffen door de bliksem), Chalets uit de bergen in het vlakke Friese land, Doperse monumenten in Witmarsum en Maatje XXXS over poppenmode uit de 18e eeuw en in de rubriek Uitvinders en pioniers: Abe Gerlsma en de snarenbedpootmachine.

In de rubriek Kort Nieuws o.a. de mededeling dat het Fries Museum een schilderij van Dirck de Horn, geboren te Leeuwarden in 1626, heeft verworven (een vanitas-stilleven).

Het Fries Genootschap is dé vereniging voor iedereen met belangstelling voor de geschiedenis en cultuur van Fryslân. Het Genootschap heeft een traditie die teruggaat tot de oprichting in 1827, maar is er in de eerste plaats voor de mensen van hier en nu, voor de Friezen en voor hen die zich met Fryslân verbonden voelen.

Het Fries Genootschap geeft naast Historisch Tijdschrift Fryslân ook het wetenschappelijk jaarboek De Vrije Fries uit, en organiseert allerlei activiteiten op historisch gebied, zoals excursies, lezingen en symposia.

Met Historisch Tijdschrift Fryslân laat het Fries Genootschap zien dat de geschiedenis van Fryslân een spannend verhaal is, dat nooit is afgelopen. Door de verbinding met de actualiteit te leggen maakt het tijdschrift duidelijk dat wie het Fryslân van nu wil begrijpen, het verleden moet kennen.

Lid worden van de vereniging: Voor € 37,50 per jaar bent u lid van het Koninklijk Fries Genootschap. Niet alleen ontvangt u dan Historisch Tijdschrift Fryslân en De Vrije Fries, u hebt ook gratis toegang tot het prachtige Fries Museum en tot de activiteiten van het Genootschap. Wie iets met Fryslân heeft, is lid van het Genootschap!
Voor meer informatie over de vereniging zie ook: http://www.friesgenootschap.nl/

zondag 17 juli 2011

Dagboeken stadhouder Willem Frederik als genealogische bron

Gedigitaliseerde boeken zijn vaak een interessante bron voor het aankleden van een stamboom of zelfs voor het vinden van nieuwe genealogische gegevens. Om enigszins gericht te kunnen zoeken is het prettig als er een goede index op persoonsnamen of geografische namen in het boek is opgenomen.
Zelfs als u zelf een boek heeft geschreven maar die niet integraal online wilt zetten is het aan te bevelen op zijn minst deze index online te zetten. Genealogen die aanknopingspunten zien kunnen dan contact met u opnemen of gewoon het boek aanschaffen.
Een mooi voorbeeld van een gedigitaliseerde boekenbron is Gloria parendi. Dagboeken van Willem Frederik, stadhouder van Friesland, Groningen en Drenthe, 1643-1649, 1651-1654, in 1995 uitgegeven door het Nederlands Historisch Genootschap, Den Haag.

Willem Frederik van Nassau-Dietz was ogenschijnlijk de hele dag bezig mensen te ontvangen die iets van hem nodig hadden, vooral de gunst van een lucratieve baan. En daar zaten verrassend genoeg niet alleen edelmannen maar ook relatief veel eenvoudige luiden tussen.
En omdat het stadhouderlijk hof in Leeuwarden zetelde kwamen er natuurlijk veel Friezen op bezoek
Als we gewoon eens kijken in de Index van persoonsnamen en instellingen dan zien we bij de J zo een heel rijtje nijsgjirriche Friezen:
Jan Gabbes; boer te Leeuwarden: I 117
Jan Geerts; volmacht namens Dokkum in de Staten van Friesland: V 49, 53
Jan Gerckes; Dokkumer regent: V 66, 278
Jan Hendrickx; lid der gezworen gemeente van Dokkum: IV 252
Jan Merks (Janne Merckx): VII 28
Jan Sijtses (Jan Cijtses) († 1668); lakenkoper te Leeuwarden: VII 108
Jan Simons; lid van de vroedschap van Stavoren: II 110

In 1647 kwam bovengenoemde Jan Geerts uit Dokkum op audiëntie en die had een bijzondere ontboezeming: 29 januarii/8 februarii vriedach in de kerck geweest. - Gauma iss volmacht, bij mij geweest, recomandeert sijn persoon tot een ampt. - Jongstal, om mij de stemming op Het Bildt te laeten sien, daer Boschuysen groote ongelijck heeft. - Mit eenighe officiren gegeten. - Jan Geertz van Dockum bij mij geweest, volmacht, begeerde een ampt, vertelde mij hoe hij op de galeye had geseten en hoe hij ontkomen wass geweest door een storm, dat de galeye strande.
Niet alleen is Jan Geerts dus gevangene op de galeien geweest (slachtoffer van Barbarijse kapers of soms ook wel als gevangenisstraf), hij heeft ook heelhuids kunnen ontkomen na een stranding en is te Dokkum volmacht in de Staten van Friesland geworden.
Ook in 1647: 20 februari/2 meert saterdach Jan Gerckes gesproocken, die mij seide dat het niet profitelijck solde sijn voor het landtschap, dat het slijck van Dockum verkoft en bedijckt wierde, omdat veul landt in drie griteniën solde onder water lopen en dat de vaert nae Dockum heel soude mit slijck gevult worden. Oock iss het landt binnen leger als buyten, soodat men de sluysen niet wel kan maecken, omdat se te hooch moeten sijn, alsoock de deuren van de sluys niet bestant kunnen sijn, omdat men se te groot en hooch moet maecken, om de schepen mit opstaende masten daerdoor te vaeren. - Ick seide dit alles aen Marcelis Govertz, die der niet tegens wiste te seggen; hij woude andere luyden soucken, die daerop wel souden antwoorden en wederleggen die reedenen.

Kijkt u zelf ook eens in deze mooie bron, eventueel via de Index op aardrijkskundige namen.

woensdag 13 juli 2011

Met de bus op de sneup door Friesland

In de zomervakantie is er bij Tresoar een leuke tentoonstelling over het Friese openbaar busvervoer tussen 1945 en 1980 te beleven.
In het Fries heet het Mei de bus. Frysk iepenbier busferfier 1945-1980.
De tentoonstellingsruimte is omgebouwd tot een sfeervolle garage waarin een bus in aanbouw centraal staat. Bezoekers kunnen zelf achter het stuur kruipen om een virtueel ritje te maken.
Tresoar heeft er ook een speciale website voor ingericht die de oude tijd doet herbeleven.
Niet alleen kunnen prachtige nostalgische foto's en films bekeken worden, ook het publiek kan zijn eigen herinneringen en anekdotes delen met anderen. Als u dus zelf nog mooie oude foto's of leuke verhalen heeft, stuur ze dus in!

Over het Openbaar Vervoer in Noordoost Friesland is enkele jaren geleden een mooi boek verschenen waaraan oa sneuper Henk Aartsma heeft meegewerkt.

En om het echt een belevenis te maken is er voor vrijdag 22 juli een bustocht met een 30 jaar oude bus door de provincie Friesland georganiseerd.
De dag begint ’s ochtends om 9.00 uur met een kop koffie bij Tresoar, waar u ook nog de mogelijkheid heeft om een kijkje te nemen bij de tentoonstelling Mei de bus. Fries openbaar busvervoer 1945-1980.

Met een bijna 30 jaar oude Saurer-bus wordt eerst koers gezet naar Balk, waar gestopt wordt bij de voormalige ZWH-garage. Vervolgens gaat de reis naar Heerenveen, waar de lunch zal worden genuttigd. In Drachten zal een bezoek worden gebracht bij het kantoor van Qbuzz en/of bij de garage van Jan Hofstra, waarna teruggekeerd wordt naar Leeuwarden. Rond 17.00 uur eindigt de excursie.

Tijdens de rit zullen vooral voormalige routelijnen van de LAB, de ZWH en de NTM gevolgd worden. Een busdeskundige zal wijzen op de plaatsen en gebouwen, die in het busvervoer in de 50-er, 60-er en 70-er jaren een belangrijke rol hebben gespeeld.

De prijs per persoon bedraagt € 39. Bij deze kosten is de lunch inbegrepen.

Het bedrag kan worden overgemaakt op bankrekeningnummer 127594264 t.n.v. Tresoar in Leeuwarden, onder vermelding van ‘Busrit 22 juli 2011’
Opgeven kan tot en met uiterlijk zondag 17 juli op info@tresoar.nl of telefonisch bij Petra Bierma of Marja de Graaf (tel. 058-7890789).

zaterdag 9 juli 2011

Tsjerkepaad in Noordoost Friesland met veertig kerken

In de zomer van 2011 doen 270 kerken in Friesland, waaronder 40 in Noordoost Friesland, mee met Tsjerkepaad.
In 2004 is op initiatief van de Raad van Kerken Friesland gestart met het openstellen van een 25 tal kerken in de zomermaanden op de zaterdagmiddag. In 2010 is het uitgegroeid tot de openstelling van bijna 250 kerken in geheel Friesland (incl. de Friese Waddeneilanden) met wel 40.000 bezoekers. In 2011 hebben 270 kerken aangegeven mee te willen doen aan Tsjerkepaad.

De meeste kerken zijn in de zomermaanden wekelijks op de zaterdagmiddag geopend andere minder vaak. Vrijwilligers staan klaar om als gastheer of gastvrouw iets over de geschiedenis van de kerk te vertellen en er is veelal zelfs koffie of thee. Als extra worden er vaak nevenactiviteiten georganiseerd zoals exposities, concerten of speciale fietsroutes. Maar de kerken of kerkjes kunnen u ook uitnodigen tot rust en bezinning.

De deelnemende kerken herkent u aan de speciale Tsjerkepaadvlag. De meeste kerken zijn open op zaterdag van 13.30 uur tot 17.00 uur. Bij de VVV’s en de deelnemende kerken zijn speciale gidsen en folders verkrijgbaar met daarin een korte beschrijving van de kerken. Veel oude opschriften van graven (voor 1811) kunt u ook terugvinden op de site van sneuper Hessel de Walle.
Recentere grafteksten vindt u op http://www.graftombe.nl/

vrijdag 8 juli 2011

Zeepaard in Moddergat

Nieuwe expositie in museum ’t Fiskershúske: De fascinerende vissen van Nel Kamphuis

In museum ’t Fiskershúske in Moddergat is de verkoopexpositie ‘De fascinerende vissen van Nel Kamphuis’ te bezichtigen.

Speciaal voor ’t Fiskershúske creëerde Nel Kamphuis (de Wilp, 1954) een fascinerende wereld van zeewezens. De speelse ‘schilderijen’ zijn zowel twee- als driedimensionaal en opgebouwd uit gewone en bijzondere materialen, zoals verfvelletjes.
Pas op latere leeftijd is Nel Kamphuis als kunstenaar gaan werken. Daarvoor was zij jarenlang onderwijzeres en vakdocent muziek.

In 2001 deed zij toelatingsexamen voor de opleiding voor autonome kunst aan de Kunsthogeschool ArtEZ in Arnhem. Na haar afstudeerproject in 2006 werd zij genomineerd voor een artists-in-residence periode van 6 maanden in het Kunstenlab in Deventer.

Na deze periode ontving zij de Kunstprijs 2007 van de Saxion Hogeschool. Dit hield onder meer in dat zij de opdracht kreeg voor het vervaardigen van een werkstuk voor het gebouw van de hogeschool in Deventer.
Voor het gebouw van de Provinciale Bibliotheek Centrale Gelderland maakte zij een driedimensionale boekenwandinstallatie van series minutieus gevouwen pocketboeken. Nel Kamphuis exposeert regelmatig, zowel solo als in groepsverband (o.a. Radboudziekenhuis Nijmegen, Lipschitz faculteit RU Leiden).

Nel Kamphuis is niet onbekend met de omgeving van Moddergat. Haar vader was lang geleden dominee in het nabijgelegen Wierum. Voor haar is het platteland en de zee, de oorsprong van het leven, een grote inspiratiebron.
Vanaf 2009 woont en werkt Nel Kamphuis in het Drentse Eext.

De werken zijn te koop. Bij de expositie is een catalogus verschenen en er zijn ansichtkaarten en boekenleggers met werk van Nel Kamphuis te koop.

De expositie ‘De fascinerende vissen van Nel Kamphuis’ is te zien tot en met zondag 30 oktober.

maandag 4 juli 2011

Gevangen Amelanders en IJe Wijkstra in 11en30 juli 2011

In het julinummer van 11en30, de publicatie van NGV Friesland, vond ik weer enige interessante artikelen.
Amelanders in Duinkerkense gevangenis?
Dit korte artikel van Harry Zanting uit Maartensdijk beschrijft in globale lijn de ontwikkeling van de Heerlijkheid Ameland vanaf eind 15e eeuw tot begin 17e eeuw. De adellijke familie Camminga was eeuwenlang Heer van Ameland. Als in 1624 Sicco Camminga overlijdt wordt zijn zoon Pieter de nieuwe 'vrij- en erfheer van Amelant'. Zus Catharina is getrouwd met de sluwe Ernst Zumm, officier in het leger van de Verenigde Nederlanden en edelman uit Pommern. Deze probeert het aloude leenrecht bij de Duitse keizer te ondermijnen en heeft daarvoor contact met de rijke Roelof van Echten. In ruil voor tenminste 2000 gulden zou deze recht krijgen op de helft van de in te dijken gronden op Ameland. Als vervolgens in 1638 Pieter overlijdt probeert Zumm van de ontevredenheid van de Amelander bevolking te profiteren om de macht over te nemen. Via de rentmeester van Roelof van Echten, Carst Pieters, probeert hij een huurlingenleger op de been te krijgen. Carst Pieters rapporteert over de voortgang aan Van Echten en vermeld daarbij ook dat Zumm brieven geschreven heeft om de Amelander schippers die door Duinkerker kapers gevangen zijn genomen vrij te krijgen. Niet alleen de Duinkerker kapers leefden van roofbuit en losgelden, in de Friese lidmatenboeken wordt ook regelmatig een collecte vermeld 'ter lossing van personen die bij den Turck gevangen zitten', ofwel Friezen als slaven van Barbarijse kapers.
Een boekje van 84 blz 'Carst Pieters, een aparte voorvader' is te bestellen bij Zanting voor 8,75.

In 'Op de vlucht voor de buurman' beschrijft Mattie Bruining-Hoeksma hoe haar moeder als buurmeisje van IJe Wijkstra de moord op de vier politiemannen had meegemaakt. Haar grootvader bleek een uitgebreide getuigenverklaring te hebben afgelegd die bewaard is in een online dossier bij Tresoar waar ook situatietekeningen in zijn opgenomen.

Tresoar kwam zelf vandaag ook met een nieuwe editie van het internetmagazine Friesland zoals het was. Nu met aflevering 48. Ook daarin een adellijk lid van de familie Camminga, die in dit geval het kasteel Wiarda State te Goutum te koop aanbiedt.
Tevens de geboorte-acte van Anno Sjoerd Brandsma op 23 februari 1881, bij de katholieken bekend onder de naam Titus Brandsma. Dat was dus eigenlijk de naam van zijn vader, een veehouder. Ze woonden in de gemeente Wonseradeel, gelegen in Noordwest Friesland, over welke gemeente de heren Bonnema en Martens een zeer informatieve site hebben gelanceerd. Hierop is een database beschikbaar met inwoners van Wonseradeel waarbij informatie uit Speciekohieren gekoppeld is aan de Quotisatiekohieren en Personele kohieren.

Een mooie reportage over de resten van het Klooster Klaarkamp in Rinsumageest is verschenen in het Tijdschrift van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, zomernummer 2011. Zowel digitaal door te bladeren als gratis op papier aan te vragen via de site van RCE.

En last but not least heeft de Fryske Akademy haar publicatie Ut de Smidte, het dubbelnummer van juni 2011 ook online gezet. Hierin informatie over Genealogysk Jierboek 2010, It Beaken en de Vrije Fries deel 90.
U kunt ook weer nieuwe leden voordragen om Lid te worden van de Fryske Akademy. U moet dan wel even toelichten wat hun speciale verdiensten voor de Friese cultuur zijn!

vrijdag 1 juli 2011

Tentoonstelling stads- en dorpsgezichten Dongeradeel in streekarchief

Deze zomer worden oude foto's van stads- en dorpsgezichten uit Dongeradeel tentoongesteld in de studiezaal van het Streekarchief/ Historisch InformatieCentrum Noordoost Friesland aan de Brokmui in Dokkum. In samenwerking met de Historische Vereniging Noordoost Friesland heeft samensteller Paul Hillebrand van een aantal foto’s de hedendaagse plek opgezocht en opnieuw gefotografeerd. En wat te verwachten was kwam ook uit: er is op veel plaatsen een hoop veranderd, maar ook bestaan er plekjes, die in de loop van tientallen jaren bijna nog ongewijzigd zijn. Een verrassing om mee te maken.

Voorbeelden van de oude en huidige situatie in Nes (links) en Ezumazijl (rechts) ziet u bij dit artikel.

De oude foto's zijn afkomstig uit het onlangs verschenen jubileumboek van de Historische Vereniging, Sneuper 100.
Het gebonden boek bevat maar liefst 200 oude foto's, die vrijwel allemaal nog niet eerder gepubliceerd zijn. Alle dorpen uit Dongeradeel zijn erin vertegenwoordigd. Een deel hiervan is nu aan de wand van de studiezaal te zien. Ook het boek met alle foto's is in te zien en/of verkrijgbaar in het Streekarchief voor slechts 10 euro.
Een aanrader voor elke bewoner van Noordoost Friesland!
Bestellen via de Sneuper mail kan ook, alleen betaalt u dan 2,95 euro porto.
En een bezoekje aan de tentoonstellingsruimte in het streekarchief is deze zomer natuurlijk geheel gratis!