dinsdag 27 december 2011

Beeldbank Groningen ook interessant voor Friezen

In de provincie Groningen hebben vele gemeenten, musea en historische verenigingen hun collecties met foto's samengebracht in een online beeldbank. Hoewel de meeste deelnemende organisaties in de stad Groningen of ten oosten daarvan liggen, zitten er toch diverse interessante foto's voor Friezen in de database.
Doe maar eens een zoekopdracht met een van de volgende plaatsnamen:
Moddergat,
Dockum,
Dokkum,
Metslawier,
Holwerd,
Blija,
Buitenpost,
Vriesland,
Friesland
. Bij elk zult u een resultaat vinden! Probeer het dus zelf maar eens in de online Beeldbank Groningen.

donderdag 22 december 2011

Op naar de 500 leden

De Historische Vereniging Noordoost Friesland begon ooit als klein clubje van liefhebbers die samenkwamen op het Streekarchivariaat boven de Brandweerkazerne aan de Rondweg Noord in Dokkum. Dat was ruim 25 jaar geleden en de naam was in het begin, heel bescheiden, Vereniging van Amateur Archiefonderzoekers. Na een paar jaar, in 1990, durfde men het woord amateur te verwijderen uit de naam en werd het verenigingsblad verbeterd. In 1993 werd zelfs een cover in kleur geïntroduceerd en werd het formaat A5.
Medio 2000 was het ledenaantal uitgegroeid tot een kleine 200 en werd voorzichtig een website in de lucht gebracht.
Nu, eind 2011 groeien we nog steeds, met momenteel zo'n 485 leden.
Voor 2012 staan er mooie plannen op stapel. De verenigingswebsite is kortgeleden aangepakt en is vrijwel klaar om weer een tijdje vooruit te kunnen. En ons icoon, verenigingsblad De Sneuper, gaat mogelijk geheel in kleur verschijnen, als de financiën het toelaten.
Daarnaast wordt de laatste hand gelegd aan het verkrijgen van de ANBI-status (Algemeen Nut Beogende Instelling), zodat u binnenkort uw schenking of legaat soepeltjes van de belasting kunt aftrekken.
Als u dus lid of sponsor van de vereniging wilt worden, meldt u zich gerust bij onze bruisende vereniging!

De inhoud van Sneuper 104, December 2011 (nu in een oplage van 510 stuks!):
Genealogie
211, Sjoeks is de naam (Shooks in USA), K. Postma
241, Van der Galiën, naam uit Frankrijk of Friesland?, D. Halbesma
252, Van Bergsma naar Hepburn, D. Halbesma
Streekgeschiedenis
224, De familie Hartmans in de Dongeradelen, 3, P. Hartmans
237, Vermist: Harmen Gerbens uit Nes (Van der Ploeg), D. Halbesma
242, Gerrit Vlaskamp, een vergeten tuinarchitect, A. van der Mark
245, Liedboek Nicolaus Aengwarda, Dokkum 1757, H. Zijlstra
248, Begrafenis van twee Canadezen, 1945 Aalzum (1st Armoured Car Regiment Royal Canadian Dragoons), E. Smits
250, Jonker Willem Maurits van Hanecroot, K. Pera
258, Welk eenen bitteren religie-haat (Surhuisterveen: Doopsgezinden versus gereformeerden), A. Musquetier
Varia
223, Onverwachte bronnen in archief Rotterdam, H. Zijlstra
236, Principes kosten geld, P. Idsardi
249, Vondsten uit Rotterdam, H. Zijlstra
253, Lezing Bauke van der Pol over VOC in India, 11 januari 2012 te Dokkum, B. v.d. Pol
254, Het doktersboek van Douwe Ales, recensie, H. Zijlstra
255, Aankondiging boek “Jacob Bodes, kooiker”, P. de Haan
256, Nogmaals de eendenkooi te Waaxens, G. Mast
257, Een arbeidsovereenkomst uit 1850, E. Smits
261, Bijna 800 stokoude menschen..., H. Zijlstra
262, Diaconieboeken: cryptische omschrijvingen, P. de Haan
269, ‘Dood bij de molen’ (Johannes Anthony Albragt, 1801), P. de Haan
Mocht u, als lid, van een mede-lid het emailadres willen opvragen dan kunt u contact met ons opnemen. Van enkele nieuwe leden is nl abusievelijk het emailadres niet vermeld. Ook de door de voorzitter in Bestuurlijk genoemde URL van onze website klopt niet (meer). Die nieuwe verenigingssite staat niet op www.sneuperdokkum.nl maar op http://www.HVNF.nl (De oude site zullen we overigens wel zo snel mogelijk doorverwijzen naar de nieuwe.)

Een mooi voornemen voor 2012: Lid of sponsor worden van de Historische Vereniging Noordoost Friesland. Een gezond en succesvol sneupjaar 2012 gewenst allemaal!

woensdag 21 december 2011

Boek IJsclub Oudwoude uitgereikt

Bij het begin van de winter is het natuurlijk gepast om aandacht te besteden aan een regionaal boek dat bij het jaargetijde past. De uitreiking vond vrijdag 16 december plaats in Hústerwâld te Oudwoude
Reinder Postma reikte namens de redactiecommissie: Iko Hoekstra, Ulbe de Jong en Jan de Boer, Yvonne te Nijenhuis en Reinder Postma het eerste exemplaar uit aan Sije Fennema uit Oudwoude die de grond heeft gekocht waarop de nieuwe baan is aangelegd. Door hulp en medewerking van Sije kan 'IJsclub Oudwoude e.o.' over een fraai gelegen en goed bereikbare ijsbaan beschikken. 

Bij voorintekening zijn al veel boeken verkocht maar er is nog voorraad. Het boek werd zeer goed ontvangen, bevat veel foto's, gevarieerde teksten en waardevolle informatie. Daarnaast is het fraai vormgegeven en een must voor de liefhebbers van de sport maar ook van de geschiedenis van Oudwoude en omgeving. Meer informatie en gegevens voor het bestellen van het boek vindt u in ons artikel met de vooraankondiging van dit boek.

maandag 19 december 2011

Rienk Jelgerhuis, reizend portretschilder

Rienk Jelgerhuis (13 April 1729 – 17 April 1806) werd geboren in Leeuwarden en was als portretschilder zeer productief. Hij heeft 7.763 portretten op zijn naam staan. Dit zou uit zijn eigen aantekeningen blijken (ik ben wel benieuwd waar die gebleven zijn. Heeft iemand een tip?)
Een van de portretten was die van de Friese schoenmaker, schoolmeester en geschiedschrijver uit Ee, Foeke Sjoerds.
In Sneuper 103, september 2011, schreef Douwe Leij een uitgebreid artikel over zijn voorouder Foeke Sjoerds, waarbij ook zijn door Jelgerhuis gemaakte afbeelding werd besproken. Een van de afstammelingen van Foeke Sjoerds, de op 1 maart 1822 geboren Foeke Annes Foekens werd naast cargadoor in Harlingen, tevens viceconsul van Mecklenburg-Schwerin. Hij was firmant van Repko en Co te Harlingen en trad vaak op als koper en verkoper van schepen. Foeke Annes Foekens overleed in 1902 en liet een voor die tijd groot vermogen na. Deze Foeke gaf in 1847 aan de hem uit vriendenkring bekende schilder Pieter Willem Sebes opdracht een door Rienk Jelgerhuis geschilderde portret van Foeke Sjoerds, dat onherstelbaar was beschadigd, na te schilderen.
In het Biografisch Woordenboek van Van der Aa staat o.a. over Jelgerhuis:  In het laatst van zijn leven een bril behoevende, vond hij een dubbelde bril uit, door welks bovenglazen hij het model zag en door de ondersten zijn werk wanneer hij portretteerde. Zijne afbeelding, hem vertoonende met dien bril, schilderde en graveerde hij zelf. De dichter A. Jeltema maakte daarop het volgende bijschrift:

Hier ziet gij 't beeld, maar geenszins 't spits vernuft
Van Jelgerhuis, die onvermoeid, bij trappen,
Beklimt een reeks van nutte wetenschappen,
En nimmer wordt door zwarigheên verbluft;
Die 't ijvervuur zoo vaak in anderen verdooven,
Maar streeft die langs den weg van taai geduld te boven.

In de database van het RKD/Iconografisch Buro komt werk van Jelgerhuis regelmatig voor.

vrijdag 16 december 2011

Schilderij Maaltijd te Dokkum op reis voor restauratie

Afgelopen woensdag werd in Dokkum het grote schilderij dat o.a. bekend staat onder de titel Maaltijd te Dokkum met tsaar Peter de Grote ingepakt voor een kleine verhuizing. Dit in 1697 door Gerardus Wigmana geschilderde doek verbeeld een copieuze maaltijd ten huize van het burgemeestersechtpaar van Dokkum ten tijde van het schilderij. Er is diverse malen gepubliceerd over het schilderij maar nog nooit was er diepgaand cultuurhistorisch en genealogisch onderzoek naar gedaan. Maar daar komt verandering in!
In het eerste kwartaalnummer van ons verenigingsblad De Sneuper, maart 2012, zal een uitgebreid artikel verschijnen waarin dit schilderij nader ontleed wordt. Ook wordt er aandacht besteed aan de kleine kopie (van veel mindere kwaliteit) die eveneens nog in Dokkum is, net terug van een restauratie. Maar nu gaat de grote broer dus in restauratie, om hopelijk net op tijd in maart 2012 terug te keren. Het zou dan mooi zijn als we het eerste exemplaar van de ook in 2012 geheel vernieuwde (in kleur!) De Sneuper aan kunnen bieden aan burgemeester Waanders, onder het oog van de originelen!
Oh, en nu we het toch over restaureren en vernieuwen hebben: kijkt u ook eens op onze fris gerestaureerde Sneuper website http://www.HVNF.nl 
U kunt er zelfs al op stemmen voor de Geschiedenis Online prijs 2011 via deze link

zondag 11 december 2011

Fries Notarieel Archief 1809-1925 online verdubbeld

De Vrienden van de Archieven in Friesland hebben weer een staaltje van noeste arbeid afgegeven met het invoeren van ruim 800.000 nieuwe records van het online Notarieel Archief van Tresoar. Het bestand bevat nu meer dan 2 miljoen records, ofwel 897.965 akten. Het vormt daarmee het grootste genealogische bestand van Tresoar. In de notariële akten is informatie vastgelegd die betrekking heeft op testamenten, hypotheken, (on)roerend(e) goed transacties, obligaties etc.

De akten zijn voor de provincie Friesland beschikbaar voor de periode 1809-1925. In totaal dienen nu nog ca. 270.000 records te worden ingevoerd. De gegevens worden door vrijwilligers overgetypt uit de originele bronnen en gestructureerd vastgelegd in een database. Dit moderne monnikenwerk wordt gedaan door zowel vrijwilligers van Tresoar als vrijwilligers van de Freonen van de Argiven yn Fryslân/Vrienden van de Archieven in Friesland (FAF/VAF). Mede dankzij hun inzet is de familiegeschiedenis voor de amateur-genealoog en andere geïnteresseerden thuis, vanachter de computer en waar ook ter wereld, binnen handbereik. Het Notarieel Archief Friesland kunt u doorzoeken via de site van Tresoar.

Neemt u overigens ook eens een kijkje op de geheel vernieuwde website van de FAF/VAF op www.stichtingfaf.nl.

zaterdag 10 december 2011

Worp van Peyma zag spoken en emigreerde naar de USA

Op het forum van Tresoar werd naar aanleiding van een vraag van ene Simkos informatie uitgewisseld over een bijzondere man uit Noordoost Friesland, Worp van Peyma.
Er werd bij de vraag al verwezen naar de plaats Lancaster in de USA, wat mij deed herinneren dat er in ons verenigingsblad De Sneuper, nummer 77, een foto heeft gestaan van het grafmonument van Worp van Peyma in deze plaats. Ons lid A. Van der Wel-Prins correspondeerde met een verre achterneef in de USA, Reinder (Ray) Tjallings Prins, die op bijgaande foto dan ook poseert bij het graf. Omdat lang niet iedereen regelmatig op het Tresoar forum kijkt breng ik hierbij de informatie nog even samen, merendeels aangeleverd door ons lid Pieter Hartmans.

Het laatste woon-adres in Friesland van Worp van Peyma was boerderij Nutma Zathe onder Ternaard. In april 1849 hielden zij daar boelgoed en verbleven daarna nog enkele dagen te Waaxens (zie ook afscheidsadvertentie Leeuwarder Courant 16 mei 1849). Zij zullen hier waarschijnlijk bij de familie Koopmans/ Idsardi gelogeerd hebben.

Worp van Peyma (1796–1881) landbouwer, dijksgedeputeerde en assessor van Westdongeradeel. Kreeg mede bekendheid vanwege zijn werktuigbouwkundige uitvindingen en wetenschappelijke verhandelingen. Ook hield hij zich bezig met de strijd tegen het water en een mogelijke verbinding van Ameland met het vasteland. Werd voor zijn verdiensten onderscheiden in de orde van de Nederlandse Leeuw. Opvolger op Nutma Zathe onder Ternaard. Op 18 januari 1849 wordt hij nog benoemd tot lid van de Commissie van Landbouw. Zij houden op 6 april 1848 en 28 april 1849 boelgoed te Ternaard. Zij vertrekken 8 mei 1849 met kinderen naar USA. Het vertrek van de niet onbemiddelde Van Peyma’s veroorzaakte heel wat opschudding in de regio. Zij emigreerden niet vanwege economische redenen, maar meer vanwege ontevredenheid met de situatie in de provincie.

Worp van Peyma was overigens nog een bliksemactie begaan die zelden vermeld wordt. De groep medereizigers was al op 8 mei 1849 vanuit Friesland vertrokken om in drie dagen naar Bremerhaven te reizen en daar aan boord te gaan. Op 9 mei waren zij nog per schip onderweg naar Emden. Worp van Peyma, de initiator en reisleider van het gezelschap, was echter in Friesland achtergebleven. Daar trouwde hij op 9 mei in allerijl met de 29-jarige Yttje Jacobs van der Meer van Irnsum (Worp was in 1847 weduwnaar geworden van zijn eerste echtgenote Sijke Rinzes Posthumus). Het is maar de vraag of de medereizigers en de kinderen op de hoogte waren van deze bijzondere actie. Worp en Yttje moeten daarna hals-over-kop naar Bremer Haven vertrokken zijn. Er is een reisverslag bewaard gebleven, geschreven door Tjeerd Ebes Idsardi (geb. 1839). Op 15 mei schreef hij: “...At three o’clock this morning there was great rejoicing on account of the arrival of the small steamship which carried W. Van Peyma, Mr. Koopmans and the Idsardi families’ baggage... They had been delayed on account of the high seas and contrary winds, arriving just in time to transfer the baggage on board the steamer, for at five o’clock the steamer weighed anchor and we were on our way”.

De oversteek is destijds in twee groepen gegaan. Ten eerste de groep van 29 pioniers met: de Van Peyma’s, Dijkstra’s, Koopmansen, Zuidema’s en Idsardi’s die per stomer Hermann vanuit Bremer Haven vertrokken. Ten tweede een groep met hoofdzakelijk personeel die per zeilschip ging. Citaat van Tjeerd Ebes Idsardi: “...After arriving in the City of New York, the difficult; part was the people all speaking English. None of us could understand what they said”.

Genoemde Peyma’s (“May 8 1849 narrative”, Tjeerd Ebes Idsardi):
- Worp Van Peyma, 53 (= Worp van Peyma)
- Ytje van der Meer-Van Peyma, 30 (= Ytje Jacobs van der Meer, tweede echtgenote Worp)
- Nieske Van Peyma, 13 (= dochter Nieske van Peyma)
- Jacobus W. Van Peyma (= zoon Jacob/ James van Peyma)
- Jetske Klaassez Boekhout-Van Peyma (= echtgenote Jacob/ James van Peyma)
- Syke Van Peyma (= dv. Jacob Worp van Peyma en Jetske Klaasesz)
- Worp Van Peyma (= zv. Jakob Worp van Peyma en Jetske Klaasesz)
- Jan Van Peyma (= zv. Jakob Worp van Peyma en Jetske Klaasesz)
- Anna Hartmans-Van Peyma (= Adriaantje Hartmans, echtgenote Renze Worp van Peyma jr.)
- Evert Borgman (= Evert Ipes Borgman, echtgenoot Reinou Worp van Peyma)
- Reino Borgman, his wife (= Reinou Worp van Peyma, echtgenote Evert Borgman).

Het gezin vestigde zich te Lancaster, Erie, New York. Census 1870 Lancaster Erie New York: “...W. van Peyma 74 jr. retired farmer, Jelze van Peyma 51 jr. housekeeping, Peter M. van Peyma 19 jr studying medicine, Helen van Peyma 17 jr. at home”. Overlijdensbericht Leeuwarder Courant 11 juli 1881: “...De Heer Worp van Peyma, vroeger te Ternaard is den 16 Junij l.l. te Lancaster (N.-A), in den ouderdom van ruim 85 jaren overleden”. Tweede echtgenote Yttje Jacobs van der Meer keert na de dood van Worp weer terug naar Friesland, maar overlijdt tijdens de bootreis en werd begraven te Irnsum. Inscriptie: “...Rustplaats van Ytje v.d. Meer weduwe van Worp v. Peyma. Overl. op de Atlant. Oseaan, 24 Mei 1883”.

Gezinssamenstelling:
MAN: Worp van Peyma (25 mrt. 1796 te Ternaard – 16 jun. 1881 te Lancaster/ USA), zv. Jacob Worps van Peima en Reinouw Freerks.
GETR 1): 17 aug. 1815 te Ternaard.
VROUW: Sijke Rinzes Posthumus (ca1796 – 12 okt. 1847 te Ternaard), dv. Renze Renzes Posthumus en Nieske Theunis Rensma.
UIT DIT HUWELIJK:
1. Reinou Peima (2 jun. 1816 te Ternaard – 10 mrt. 1817 te Ternaard).
2. Jacob (James) van Peima (6 sep. 1817 te Ternaard – 1899 te Lancaster USA), tr. 20 dec. 1841 met Jetske Klaasesz Boekhout. Vertrekt mei 1849 met ouders naar USA.
3. Renze/ Rinze Worp van Peyma (30 mrt. 1820 te Ternaard – 1900 te Leavenworth, Kansas/ USA), tr. 27 mei 1841 met Adriaantje Kornelis Hartmans. Vertrekt mei 1849 met ouders naar USA (reist met het personeel per zeilschip).
4. Pieter Worp van Peima (26 jun. 1821 te Ternaard – 5 dec. 1829 te Ternaard).
5. Reinou Worp van Peyma (16 nov. 1824 te Ternaard – overl. te USA), tr. 24 feb 1849 met Evert Ipes Borgman. Vertrekt mei 1849 met ouders naar USA.
6. Pieter Worp van Peyma (30 apr. 1830 te Ternaard – 31 mei 1830 te Ternaard).
7. Nieske van Peyma (14 jun. 1835 te Ternaard – 8 jul. 1856 te Lancaster/ USA). Vertrekt mei 1849 met ouders naar USA.
GETR. 2): 9 mei 1849 te Ternaard.
VROUW: Yttje Jacobs van der Meer (3 jul. 1819 te Rauwerderhem – 24 mei 1883 tijdens overreis vanuit USA), dv. Jakob Abrahams van der Meer en Hylkjen Jentjes Harsta.
UIT DIT HUWELIJK:
8. Pieter (Peter) W. van Peyma.(1850 te Lancaster/ USA – 30 nov. 1921 te Buffalo/ USA).
9. Elske (Ellen/ Ella) van Peyma (19 aug. 1852 te Lancaster/ USA - >1911 te USA).

In de Kroniek van een Friese boer, Doeke Wijgers Hellema, staat genoteerd: "Worp van Peyma doorgescheept op 11 mei 1849".
Nog in 1843 zag Dr. Worp van Peyma in Anjum ineens de dode persoon van generaal Burmania, de vroegere bewoner van Holdinga state, voor zich staan. Het oude slot was in 1832 afgebroken en in 1842 door een nieuw huis vervangen. Generaal Burmania hield toen even inspectie!
Meer over Worp van Peyma in De Vrije Fries , deel 64, 1984, p. 79-83: J. Swart, Emigraasje as útwei foar driigjend ûnk, de lânferhuzer Woarp van Peyma.

donderdag 8 december 2011

Boek over Meinder(t)sma's in Dongeradelen op komst

Sneuper Sake Meindersma is bezig met het finaliseren van een familieboek met de (voorlopige) titel:
Meindersma’s en Meindertsma’s, een geslacht uit de Dongeradelen.

Het boek is 170 pagina’s, inclusief een namenindex van 14 pagina’s. Het vermeldt vrijwel alle Meindersma’s. Zoals u ziet uit de inhoudsopgave hieronder, ligt de nadruk op de nazaten van Meindert Wiggers (1740-1785),(hoofdstuk 7,8 en 9).
Mocht er belangstelling zijn, laat het dan per omgaande weten (smeindersma apestaartje kpnplanet.nl). Het boek moet voor de kerstdagen gedrukt zijn. Het boek, in full-color, kost € 35,-.
In Noordoost Friesland gratis bezorgd.

Inhoud
Woord vooraf.
Meindersma's, waar komen ze vandaan en hoe zijn ze verwant... ……………...7
2. Nazaten van Meindert Wiggers en Antje Douwes/ Eelkje Visser……………...17
3. Nazaten van Bokke Wiggers en Doetje Postmus………………………….........29
4. Meindersma's in Ee…………………………………………………………....45
5. Nazaten van Ernst Wiggers en Pietje Crameris…………………………..........62
6. De vierde tak………………………………………………………………….74
7. De tak 2A,Meindert Wiggers(1740-1785) en zijn nazaten nader beschreven....78
8. De lotgevallen van Eelke Meinderts Meindersma……………………….........88
9. De kinderen en kleinkinderen van Eelke Meindersma en Minke van der Wal…………………………………………………………....95
10. Brood van Meindersma….………………………………………………......123
11. Meindersma's in den vreemde……………………………………………….135
12. Schetsen van tijden en plaatsen waarin Meindersma’s leefden.
Kerk en politiek.…………..............................................................................141
13. Namenindex.…………………………………………………………………150
14. Bronvermelding…………………………………………………...…………166


En hieraan gerelateerd heeft ons lid Brink een vraag of er mensen zijn die oude foto's in een album met Meindersma's en Botma's herkent. Reacties zijn welkom, zie de pagina met de gescande foto's.

maandag 5 december 2011

Oproep tot info over dokter Jarl Ruinen uit Ee

Ons lid Reinder Postma heeft de afgelopen tijd diverse boeken geschreven met persoonlijke verhalen van mensen uit Noordoost Friesland die de Tweede Wereldoorlog hebben meegemaakt (zie De Oorlog een gezicht gegeven). Zijn volgende onderzoek naar de oorlog schuift op naar Dongeradeel. Specifiek is hij geïnteresseerd in de rol van dokter Jarl Ruinen, huisarts uit Ee (zie foto rechts) die in januari 1945 aan de Woudweg in Dokkum met 19 anderen is gefusilleerd door de Duiters.

De oproep behelst de vraag of er nog iemand is die vanuit eigen stukken of overlevering feiten kan aandragen over de rol van Ruinen in de oorlog. Deze persoon wordt gevraagd dit bij Reinder Postma te melden, een kopie te sturen enz.

Hij weet onderhand dat Ruinen vele joden heeft ondergebracht in Oost-Dongeradeel, tussen de 35 en 50 (er komen steeds meer bij). Hij had kontakt met ds. Frevel, de doopsgezinde predikante uit Dokkum, met Klaas Wijbenga uit de Valom, met Sipkes en Humalda uit Dokkum, met Yme Holwerda uit Oosternijkerk en nog veel andere mensen.

Alle aanvullingen zijn welkom!
Voor inlichtingen kunt u Reinder Postma rechtstreeks mailen.

zondag 4 december 2011

Scheepsmodellen in Friese kerken

Enige tijd geleden kocht ik antiquarisch het aardige boekje Scheepsmodellen in Nederlandse kerken, in 1987 uitgegeven door de toenmalige Staatsdrukkerij.
Het geeft een overzicht van de scheepsmodellen die vaak aan het plafond van kerken hangen in vissersplaatsen aan de (voormalige) zee. We hebben het dan over de Noordzeekust, Waddenkust en voormalige Zuiderzeekust. Voor het bereik van dit blog beperk ik me tot de modellen in Friese kerken.
De auteur, J. M. G. van der Poel, landbouwhistoricus en emeritus-hoogleraar aan de Landbouwuniversiteit van Wageningen, was betrokken bij zowel het Openluchtmuseum in Arnhem als het Zuiderzeemuseum in Enkhuizen.
Er is ook wel eens een expositie georganiseerd rond dit thema.
In Hollum op Ameland hangt in de Hervormde Kerk een driemaster, een model van een Amerikaanse walvisvaarder, gebaseerd op tekeningen van de Charles W Morgan. Deze is gebouwd en geschonken door J.K. Koornstra uit Harlingen in 1975. Het schip is de Jonge Jan genaamd, ontleend aan de grafzerk van de Amelander commandeur Hans Barentsz die op 7 juni 1790 overleed. Op zijn zerk bij de Hollumer kerk staat zijn schip de Jonge Jan afgebeeld.

Paesens-Moddergat: model van een vissersschip, blazer, tweemaster, WL1, 1979. Dominee Franje nam het initiatief en werd door Tj Hiemstra uit Wierum ten uitvoer gebracht. Zijn echtgenote had als overgrootvader TW Post, de voormalige eigenaar van de WL1, De vrouw Trijntje. Aanvankelijk genoot het scheepje niet de instemming van alle kerkgangers. De landbouwers vonden dat er ook een symbool van hun beroep moest worden opgehangen, bv een ploeg of eg, maar dat is er niet van gekomen.

In Oosterzee hing ooit een model van een oorlogsschip maar deze is verdwenen. De Fries journalist Jacob Hepkema (1845-1919) schreef er omstreeks 1900 een artikel over. In 1909 werd het scheepje verkocht aan opkoper Marcus Davidson uit Lemmer voor 50 gulden.
Oost-Vlieland heeft een model van een zeilende loodskotter uit 1979. Op initiatief van JC Noordzij werd het model gebouwd door Van Eijk's scheepsmodellen in Wolsum.
Sneek: In de hervormde Grote of Sint Maartenskerk hing een scheepje van onbekend type die in 1772 beschreven werd in de kroniek van Napjus. Voor 1786 is het uit de kerk verdwenen.
Op West-Terschelling hangt een model in de Hervormde Kerk van een topzeilschoener, in 1928 gebouwd door de Terschellinger smid Tjebbe Stobbe. Het is door schippersvereniging Het Wakend Oog in bruikleen gegeven in 1968-1969.
In Woudsend hangt sinds 1982  in de katholieke Heilige Michaelkerk een model van een Lemsteraak. Op initiatief van pastoor J. van der Wal, die de scheepjes in Denemarken en Frankrijk zag, werd door de oud-visser J.N. Silvius dit scheepje gebouwd.

Duidelijk moge zijn dat in Friesland slechts op kleine schaal scheepsmodellen in kerken voorkomen, en dat ook nog vaak vrij recent. En dat terwijl reeds rond 1550 het eerste houten scheepsmodel werd geschonken aan de Sint Bavokerk in Haarlem.

donderdag 1 december 2011

Kralen-kunst of kitsch in museum Het Admiraliteitshuis in Dokkum

 In museum Het Admiraliteitshuis in Dokkum is van 18 november tot en met april 2012 de expositie ‘Dokkumer kralencocktail: verrassende variëteit aan kralen in een museumcollectie, 500-2000 A.D.’ te zien.

In het kader daarvan organiseert het museum een zeer bijzondere kralen-determinatiedag op zondag 18 december. Een beetje zoals de bekende kunst&kitsch dagen, maar dan speciaal voor kralen. Voor zover bekend is dat in Nederland nog niet eerder gedaan, maar de verwachting is dat er veel belangstelling voor zal bestaan. Kralen zijn immers al sinds vele jaren onveranderd populair. Niet alleen bij de verzamelaar, maar ook bij de doe-het-zelver die kralen zelf maakt of er sieraden van samenstelt. In elke grotere plaats is tegenwoordig wel een speciale kralenwinkel te vinden waar de mooiste kralen per stuk verkocht worden.

Hoewel het museum zelf enige deskundigheid in huis heeft op het gebied van kralendeterminatie, betreft dat voornamelijk de categorie streeksieraden uit de 19de eeuw.
Om hun bredere kennis qua datering en herkomst is een viertal kralendeskundigen uit Nederland aangetrokken: Wil Werkhoven, Hans van der Storm, Tine Lambregts en Angeline van Achterberg. Hun achtergrond is divers: onder andere handel, archeologie, antropologie, collectionering. Wat zij delen is een in vele jaren opgebouwde, enorme kralenkennis en een niet aflatend enthousiasme voor dit onderwerp.

De kralenexperts kunnen u inlichten over herkomst, materiaal en datering van de meegebrachte kralen. Kettingen, armbanden, losse kralen, kralen op kleding, kralentasjes et cetera; erfstukken uit de familie, bodemvondsten, souvenirs van vakantie, gekocht op rommelmarkt, noem maar op.

Uitgesloten zijn kralen die van zaden gemaakt zijn. Daarvan zijn zoveel soorten, dat de determinatie te veel tijd zou kosten.

De kralen-kunst of kitschdag is op zondag 18 december, van 12.00-18.00 uur.

De kosten voor deze determinatie bedragen € 6,00 met een maximum van 4 objecten of 10 minuten per persoon. Donateurs van het museum betalen € 2,00. Dit is inclusief de toegang tot de rest van het museum.

Om lange wachttijden te voorkomen vragen wij u zich vooraf aan te melden. Dat kan via e-mail of bij de museumbalie. U krijgt dan een volgnummer en globaal tijdstip toegewezen. Aanmelden via info@museumdokkum.nl of 0519 293134.

Komt u van ver, dan kunnen wij u een arrangement aanbieden met het een paar huizen vanaf het museum gevestigde hotel/restaurant De Posthoorn.
1. Overnachting, ontbijt en lunch in het restaurant, kralendeterminatie en bezoek aan de tentoonstelling: alles inclusief op basis van 1-persoonskamer € 73,50 pp, op basis van 2-persoonskamer € 53,50 pp.
2. Kralenlunch tussen 12.00 en 14.00 uur in De Posthoorn, gevolgd door kralendeterminatie en bezoek aan de tentoonstelling: alles inclusief € 13,50.
3.  Kralendiner, 3 gangen, na afloop van kralendeterminatie en bezoek aan de tentoonstelling: alles inclusief € 28,50.

vrijdag 25 november 2011

Worp van Ropta (1504-1551), grietman van Oostdongeradeel

In Museum Martena in Franeker zag ik onlangs het portret van Worp van Ropta (1504-1551). Grietman van Oostdongeradeel. Staande, ten voeten uit, olieverf op paneel, hoogte: 195 cm, breedte: 100 cm.
De inscriptie en datum: Worp Ropta van wegen Römischer Keiserlicher Maiestaet Grietman over Doncardeel zra sue etates 38 ipsa die qua factum Aº 1542 den 20sten Octobris. Hij werd dus op 38-jarige leeftijd afgebeeld.
Worp van Ropta was een goed katholiek (de Reformatie had sowieso nog niet plaatsgevonden) en volgeling van keizer Karel V
Het schilderij is in eigendom van het Rijksmuseum, dat het begin 20e eeuw aankocht. Ook het bijzondere schilderij van Sophia van Vervou heeft het museum Martena in bruikleen.
Op de bel-etage staat de oudst bekende renaissancekast van Noord-Nederland, waarvan Worp waarschijnlijk de opdrachtgever is (zie foto hieronder).

Sneuper Simon Wierstra heeft de genealogie van de familie Ropta uitgezocht.

Werp van Ropta, ook Worp, geboren 1504 ?, overleden 28 nov 1551 *, begraven Metslawier ,grafschrift: Ropta B... Abinga Rep...
Ao 1551 8 novebr sterf de edele erentfest Worp van Ropta, keyer mat olderma Docku grietma i Dogerdel ZC Ao 1534 den 3 july sterf syn frau Wuyck van Abinga Anno 157. Ropta Eysinga Aebinga Japna (?) Meckem Erisma ...

Worp was de zoon van Focke Sybrens van Ropta en Graets van Eysinga (geboren Bolta, zie de uitleg op de video van Hilda Bouta).

Worp van Ropta woonde te Metslawier op Ropta en was grietman van Oostdongeradeel 1539/1551.

Beneficiaal Boeken 1543: Werp heeft bezit te Metslawier.

Toegang Tresoar 342-05,inv.42;verkoop van land aan Worp Ropta (1541).

Toegang 327-132,1367:Werp heeft in 1545 een geschil met Tjepck,weduwe van Jasper Aesgema.

Hof van Friesland 16481-166 d.d.20-12-1538:er wordt tegen hem en zijn zwager Frans een proces gevoerd door Gabbe van Scheltema.

Andere zaken voor het Hof van Friesland:
HvF 16688-35,312 (1534 en 1536).
HvF 16689-37,58,104,306,314,318,325,426,434,458,492,575,596 (1538/1548).
HvF 16690-43,94,172 (1550,1551).
HvF 16691-147 d.d.1557 en HvF 16692-258 d.d.12-12-1561: wijlen Werp Ropta en zijn erfgenamen.
Zijn naam en die van zijn eerste vrouw op een zerk te Metslawier (de Vrije Fries XXIII , pdf).

Worp was gehuwd (1) met  Bjuck van Aebinga, ook Wyve, overleden 3 jul 1534 *, begraven Metslawier,grafschrift, dochter van Sjoerd van Aebinga en Bets van Mockema, ook van Humalda.

Uit dit huwelijk:
           1   Cunira van Ropta, overleden 5 mrt 1555 *, begraven Metslawier, grafschrift
Zie grafschrift Metslawier met haar kwartieren Ropta,Eysinga,Aebinga,Mockema: Hier ist dbegronus der edel und gestreng her Christof v Sternsee r.k..m. mov zu Harlige starf ao 1560 de 1 febrij
Hier ist d begronus der vrau Kunera va Sternsee en dohter va Ropta starf ao 1555 de 5 mart
Dolochero Hayen
Sternsee Sigesdorf
Eisinga Mokema
Ropta Abinga
Anno 1637 den 4 januarij is gesturven den eedlen eersame gestreng her Bocke va Sternsee out 64 iaer en leit hier begraven. Anno 1641 den 20 aprilis is gesturven de eedle eerbare fraue Catharina van Heerma sijn huisfrou out in haer 63 jaer en leit alhier begraven

Met Cunira stierf het geslacht Ropta uit.

Toegang 347-1045:inventaris van de goederen van ....Ropta,echtgenote van Chr.van Sternsee (1550).
Toegang 347-679:Kinsck van Ropta,weduwe Hermana,schenkt haar goederen aan de kinderen van Christiaan en Cunira (10-12-1565).
Cunira was gehuwd met Christoffel van Sternsee, afkomstig uit Duitsland, overleden 1 februari 1560, begraven te Harlingen of Metslawier ?, grafschrift in beide plaatsen.
Olderman en drost van Harlingen en ook grietman van Barradeel 1553-1556.

Worp was gehuwd (2) met  Anna Georgesdr Schenck van Toutenburg, dochter van George Schenck van Toutenburg.

Update, via Hilda Bouta:  De oudere mensen van Oost-Dongeradeel zullen het schilderij wel herkennen. Een kleinere copy van het originele schilderij van de schilder Bouke van der Sloot hing nl. in het Gemeentehuis van Oost-Dongeradeel te Metslawier. Deze copy was in 1953 aan de Gemeente geschonken door Mr. Meindertsma uit Zutphen, die in Ee gewoond had. (gegevens uit 'Metslawier van Toen' G.Jongeling, 1982)
De vrouw van Worp Ropta, Wuijck of Biuck Aebinga, is trouwens een achterkleinzoon van Sjoerd Aebinga van Blija en Beijts BOLTA. Sjoerd Aebingha van Blija tr. Beijts BOLTA
zn: Andlof Aebingha               tr. Saepk NN , zijn 2e huwelijk
zn: Syurd Aebingha                tr.Beits Mockema (Humalda), zijn 1e huw; later hertrouwd met Beits Sybesd. Scheltema
dr:  Biuck (Wuyck) Aebingha   tr. Werp Ropta
Update 2: Inmiddels is een discussie ontstaan over de vraag of Worp van Ropta wel echt een geboren Ropta is!  Zijn zuster Sjouck is ook geboren 1504 op basis van leeftijd bij overlijden. Zijn beide kinderen soms uit het eerste huwelijk van Graets Bolta met Worp Tjaerda van Starkenborg?  Bovendien wordt Worp Tjaerda van Starkenborg nog in 1505 vermeld op de lijst van Friese edelen. Simon Wierstra en Hilda Bouta zullen dit nader onderzoeken.

woensdag 23 november 2011

Apotheek Baas, Apotheker aan de Zijl van 1882 tot 1947

De apotheek van Baas was gevestigd in het oude Blokhuis aan de Zijl, in het centrum van Dokkum.
Het is heel goed mogelijk dat hier in de 17de eeuw ook al een apotheker zat, namelijk Abe Hendrik Dekema (geboren 1650).

Rond 1875 waren er minstens 4 apotheken in Dokkum.
K.D. Baas volgde Boekhout op, die van 1868-1882 apotheker was op de Zijl. Baas overleed in 1947 en werd opgevolgd door dr. P. Gunster (deze overleed in 1969).

Poppenhuis
Baas maakte voor zijn kleindochter een poppenhuis in de jaren 1928-31. Er zijn weinig grote poppenhuizen uit de eerste helft van de 20ste eeuw bewaard gebleven in Nederland. Deze is des te interessanter, omdat Baas ook zijn apotheek in miniatuur uitbeeldde.
Apotheker Baas had als uithangtekens een hertenkop met gewei en een aantal losse geweistangen. Dit trof men vaker aan bij apotheken, vooral in het noorden des lands (zie de voorbeelden in de database van het Fries Scheepvaartmuseum).

Van het oude pand zijn ook nog mooie oude foto's van interieur en exterieur.

Uit het persbericht in 2008 van het Admiraliteitshuis:
Toevallige vondst in archief museum het Admiraliteitshuis
Gedicht over apotheek past goed bij expositie over ‘Pillen, Poeders en Parfums

Van 1 maart t/m 17 mei (2008) is de tentoonstelling ‘Pillen, Poeders en parfums, geschiedenis van drogisterij en apotheek in Dokkum’, te zien in museum het Admiraliteitshuis in Dokkum.
…..
Tot de belangrijke stukken behoort ook het poppenhuis, dat omstreeks 1930 door apotheker K. Baas gemaakt werd voor zijn kleindochter Annet. Het poppenhuis is een kopie van zijn apotheek annex woonhuis (nu het Blokhûs op de Zijl). Een vergrote foto erbij uit ongeveer dezelfde tijd laat twee van de apothekersassistenten zien, onder wie juffrouw Engels, bij de toonbank van de apotheek.
Toevallig werd er door een van de museummedewerkers een gedicht gevonden over deze apotheek in het archief van het museum. Het gedicht is geschreven door Mw. T. E. Douma – de Vries en luidt als volgt.

OUDE APOTHEEK – Anno 1622
Bij jou voorname oude gevel
paste een oud voornaam beroep.
Een huis met sfeer en allure.
Souterrain en hoge blauwe stoep.
Met ontzag ging je daar naar binnen.
Daar maakte men poeders, drank en pil.
Soms mocht je daar wel eens op wachten;
dan volgde je alles aandachtig en stil.
Juffrouw Engels, met kom en vijzel
of langdurig schuddend met een drank.
Rood stond het kacheltje te gloeien.
Je zoog op een dropje en zat op een bank.
Een andere wit geschorte juffrouw
was met een weegschaaltje in de weer,
Vouwde de poeders in papiertjes.
En Ka - De – Baas, dribbelde op en neer.

Oude vertrouwde Apotheek van vroeger.
Het was zo eenvoudig knus en klein.
Met heimwee zie ik jouw oude gevel.
Zoals het was, zal het nooit meer zijn.

Met dank aan Ihno Dragt, directeur van Museum Admiraliteitshuis te Dokkum.

zaterdag 19 november 2011

De galg van Ezumazijl

Professor Hans Mol publiceerde in 2006 in De Vrije Fries een artikel genaamd Galgen in
laatmiddeleeuws Friesland.
Voor 1515, het jaar dat hertog Georg van Saksen zijn autoriteit over de Friese landen overdroeg aan Karel V van Habsburg, moeten er minstens 40 galgen in Friesland tussen Vlie en Lauwers gestaan hebben.
Hoewel de middeleeuwse Friese wetten, opgetekend in de Lex Frisionum, de uitzonderlijke situatie van Friesland beschrijven waar moord kon worden afgekocht in plaats van vergolden, werden ook hier misdadigers op duidelijk zichtbare plaatsen opgehangen. Dit ter afschrikking en waarschuwing vaak langs een drukke weg of op een verhoging in het landschap. Met name in de steden was er nog een afzonderlijke galg waar de executie plaatsvondt en een galg/platform waarop de gehangenen nog tijden tentoongesteld werden, tot ze totaal verrot en opgegeten waren door vogels en andere dieren. Een van de bekendste plekken met galgen buiten Friesland was de Volewijck, aan de noordoever van het Amsterdamse IJ. Galgen stonden vaak naar het noorden gericht en meestal ook nog buitendijks, letterlijk buiten de gemeenschap geplaatst, op de grens van land en water.
Mol heeft bij zijn onderzoek uitgebreid gebruik gemaakt van het Friese Historisch-Geografisch Informatiesysteem (HISGIS), veelal door te zoeken naar topniemen met het woord galg in combinatie met een logische plek en literatuuronderzoek. Een van zijn bronnen is de kroniek van de Ommelander edelman Johan Rengers van Ten Post die rond 1585 o.a. ooggetuige Wittie Douwes uit Anjum citeert over de galg in Kollumerland nabij het gefortificeerde huis van edelman Sippe Meckema. Rengers was overigens een fel pleibezorger van een onafhankelijke status van de Ommelanden t.o.v. de stad Groningen. De Ommelanden waren volgens hem duidelijk Fries gebied, terwijl Groningen in wezen een Drentse handelsplaats (aan het einde van de Hondsrug) was.
Maar de duidelijkste beschrijving van de plaats van een galg door Johan Rengers was die van Oostdongeradeel: iets ten noorden van Ezumazijl (kaartje), op land achter de dijk langs de Lauwerszee, dichtbij een wateruitlaat.
Leest u het hele verhaal online (in de Engelse vertaling) over Gallows in Late Medieval Frisia.

woensdag 16 november 2011

Vrijdag 18-11 Friezendag in Tresoar over 1811

Tresoar staat dit jaar stil bij een aantal gebeurtenissen uit 1811; het jaar waarin de Burgerlijke Stand is ingevoerd. Alle aanwezige inwoners van Friesland die in dat eerste jaar zijn aangegeven bij de Burgerlijke Stand zijn verzameld op www.fryslan1811.nl. Op deze site kunt u uw eigen stamboomgegevens koppelen aan een geboorteakte uit 1811 en zo een stukje van uw familiegeschiedenis bij elkaar puzzelen.

Hoe zit het bijvoorbeeld met uw familienaam? Is het afgeleid van een patroniem, een kenmerk of een toponiem? Een kijkje op de site van het Meertens Instituut over achternamen leert u ook vaak meer en geeft de geografische verspreiding van uw naam in Nederland.

In het online bestand van Tresoar zitten 4151 geboorte-acten van mensen die in 1811 geboren zijn. Als er ook een familielid van u bij zit kunt u de digitale genealogie-puzzel vanaf dat punt naar u zelf terugleiden.
Leest u ook de artikelen over de Universiteit van Franeker (die in 1811 ophield te bestaan) en de Acte de Francisation en monsterrol uit 1813 van de tjalk La Femme Doetje.

maandag 14 november 2011

VOC, Dokkum en India aan bod tijdens lunchlezing

Sneuper Bauke van der Pol attendeerde ons op een lezing in Dokkum op woensdag 11 januari 2012. In het bekende Hotel-Restaurant De Posthoorn aan de Diepswal zal Van der Pol spreken over de relatie tussen de VOC en Dokkum. De cultureel antropoloog komt al meer dan 35 jaar in India.
Nu weten de trouwe lezers van dit blog en ons verenigingsblad De Sneuper wel dat de Dokkumer band met de VOC vrij uitgebreid was maar er komen nog regelmatig nieuwe feiten boven water.
De lunchlezing in Dokkum gaat oa over drie Canter Visschers die carrière hebben gemaakt in India. Over de Dokkumer dominee Jacobus Canter Visscher publiceerde Van der Pol al de Mallabaarse brieven.
Maar het gaat ook over de VOC in India in breder verband. Op 22 oktober j.l. is zijn nieuwste boek De VOC in India aangeboden in het Nationaal Archief aan de Indiase ambassadeur in Nederland.

In het boek is ook een verhaal met foto’s te zien van één der grootste grafmonumenten van een ‘Fries om ûtens’: Tammerus Canter Visscher (zie foto). Tammerus was ‘secunde’, de tweede man, van het VOC-gewest Bengalen.
Hij is in dit grafmonument begraven in 1778. Het neoclassicistische grafmonument is te vinden op de
Nederlandse begraafplaats in de plaats Cassimbazar, dat aan de Ganges ligt (Bengalen).
 Noteert u dus alvast in uw agenda: woensdag 11 januari 2012, Lezing VOC, Dokkum en India door Bauke van der Pol, Posthoorn, Dokkum.
Voor € 10,- per keer kan men deelnemen, lidmaatschap is niet nodig. De ontvangst met koffie en wat lekkers is tussen 11:30 en 12:00 uur. Daarna is de lezing. Om ongeveer 13:00 uur volgt er een lunchbuffet met altijd iets warms.

Als u meer over de VOC en India wilt weten volg dan de nieuwe website van Bauke van der Pol (nog in ontwikkeling).

vrijdag 11 november 2011

Foto's voor boek over NFLS gezocht

Sinds 2002 is de heer Kleijne samen met een aantal mensen bezig met een uitgebreid standaardwerk over trein, tram, de bootdiensten en de bus in Noord-Friesland. De spoorlijn van de Noord Friese Lokaal Spoorweg (NFLS), beter bekend als het Dokkumer Lokaaltje, valt daar dus ook onder.
Momenteel is het manuscript in concept gereed en telt rond de 500 pagina's getypte tekst (inclusief bijlagen). Ter illustratie is hij op zoek naar meer foto's. Dan gaat het met name om foto's uit particuliere collecties die niet online staan. Uiteraard is gekeken naar online bronnen als het Fries Foto-archief en beeldbank Cultureel Erfgoed.
Heeft u dus nog wat mooie oude foto's liggen, maak dan een scan en stuur het op naar O. Kleijne ,telefoon: 033-4805437 (na 20.30 uur). Hij zal u dankbaar zijn!

woensdag 9 november 2011

Vele handen maken licht archiefwerk

In het Stadsarchief Amsterdam werd afgelopen donderdag een bijeenkomst gehouden over het project Vele Handen. Dit project beoogd het publiek te betrekken bij het toegankelijk maken van archiefbronnen. In dit geval het indexeren van de Militieregisters op naam, geboortedatum en geboorteplaats (inclusief die van Friesland). Dat wordt tegenwoordig met een mooi woord crowdsourcing genoemd.
Steeds vaker wordt het bij het financieren van projecten ingezet, hoewel het dan eigenlijk crowdfunding heet. Zo kon je recent, eveneens in Amsterdam, een stukje van het weer tevoorschijn gekomen mega-schilderij met de intocht van Napoleon adopteren. De bij elkaar gebrachte gelden financieren dan de restauratie door het Amsterdam (Historisch) Museum.

Ook bij het Streekarchief in Dokkum wordt aan crowdsourcing gedaan, hoewel nog een beetje op een wat ouderwetsere manier. Om de archieven van de mairiën te ontsluiten (de Franse tijd 1811-1816, zie tweede deel van gelinkte artikel voor wat geïndexeerd wordt) is op uitnodiging van de streekarchivaris een werkgroep geformeerd uit met name leden van onze vereniging. Zij hebben een bijeenkomst gehad op het streekarchief voor nadere uitleg over het project. In de komende tijd zullen met name indexen gemaakt worden van de beschikbare stukken, deels door gedigitaliseerde bestanden die vanuit huis bekeken kunnen worden. Daardoor kunnen ook vrijwilligers die wat verder van Dokkum af wonen aan het project deelnemen. De resultaten zullen via de website van het streekarchief te raadplegen zijn. Zelf heb ik nog niet zo lang geleden deze mooie archiefbron gebruikt om een artikel te schrijven over Kozakken in Noordoost Friesland in 1813 (Sneuper 98, September 2010). Dat gaf een mooi inkijkje in hun bewegingen en verteringen (veel drank!) die ze onderweg namen. Toen nog zonder index maar met behulp van ons erelid Reinder Tolsma.
En dat, beste sneupers, allemaal vrijwillig om het u vanuit de luie stoel makkelijker te maken om interessante zaken in het archief te vinden! Een applausje waard!

Update: Het blijkt dat er op dit moment (13 november 2011) nog geen Friese Militieregisters zijn verwerkt. De Friezen die u wel vindt zijn merendeels ooit verhuisd naar Amsterdam en daardoor al wel zichtbaar.

zondag 6 november 2011

Tentoonstelling 200 jaar familienamen in Noordoost Friesland

Via onze actieve sneuper Paul Hillebrand kregen we bericht over een nieuwe tentoonstelling in het Streekarchief te Dokkum: 200 jaar familienamen in Noordoost Fryslân.

In 1811 besloot Napoleon dat iedereen een familienaam moest hebben. Sommigen hadden die wel, maar de meeste mensen in Fryslân waren alleen bekend en gekend met hun voornaam in combinatie met de voornaam van zijn of haar vader. Na bekendmaking van het besluit werden de gezinshoofden zich geacht te melden bij de maire, die hun gekozen familienaam noteerde. De invoering van deze Franse maatregel leidde soms tot merkwaardige keuzes en gevolgen.
De tentoonstelling in het Streekarchief geeft aandacht aan die opvallende keuzes en gevolgen aan de hand van een aantal voorbeelden uit de Burgerlijke Standregisters en bevolkingsadministratie. Getoond worden voorbeelden van protestnamen, wensnamen, dubbele namen (aan de hand van de echte naam van Nynke van Hichtum: Bokma de Boer) en enkele andere opmerkelijke zaken uit de Burgerlijke Stand, zoals naamgeving van een kind door een alleenstaande moeder.
De tentoonstelling is in de studiezaal van het Streekarchief aan de Brokmui te Dokkum en tijdens openingsuren van archief en bibliotheek gratis toegankelijk.
Online kunt u alvast de Beeldbank bekijken, nu met nieuwe oude foto's uit Achtkarspelen en Ferwerderadeel.

donderdag 3 november 2011

Levensloop van de Friese kooiker Jacob Bodes

De nieuwste publicatie van eendenkooienkenner Gerard Mast gaat over de kooiker Jacob Bodes (ca 1689-ca 1755). Hij hield in Engwierum een eendenkooi, aan de Lauwerszee, waarmee hij in een topjaar zo'n 15.000 war gevangen moet hebben. Een war is gelijk aan éen wilde eend, of twee smienten of drie talingen. Aan de cover van het boekwerkje met kleurenfoto's is duidelijk te zien hoe de vorm van een Friese eendenkooi sterk leek op die van een roggen-ei. Op de cover staat de Engwierumer kooi, op oude kaarten vermeld als vogelkooy. Via Google Maps is nog duidelijk in het landschap te zien hoe opeens middenin de weilanden twee ronde vijvers opduiken, omringd door bomen. Er vlak boven ligt de zijl waar ik mijn achternaam aan ontleen: Ezumazijl.
Jacob Bodes was de zoon van Radbodus Radbodus (Bode Bodes) en Ympk Jacobs uit Driezum. De vader van Ympk was Jacob Paulus, die rond 1680 de eendenkooi van Lies op Terschelling huurde. Haar oom Dirck Paulus was kooiker in Dantumawoude en diens zoon Paulus stichtte in 1700 een nieuwe kooi op Schiermonnikoog.
In 1712 huurt Jacob Bodes te Teard onder Anjum 2 kooien, van de weduwe Schwartsenberg en notaris Bergsma, op www.hisgis.nl aangegeven iets ten westen van Ezumazijl. Met zijn vrouw Trijntje Martens krijgt hij 5 kinderen tussen 1713 en 1720. In 1717 bouwt Jacob, vlakbij een bestaande zeekooi aan de Lauwerszee, een nieuwe eendenkooi op het land van bijzitter Gerrit Sakes Botma. De pech slaat toe als eind 1717 de beruchte Kerstvloed de behuizinge bij de kooi goeddeels vernield. Hoewel Trijntje in 1725 overlijdt bouwt Jacob de kooi bij Engwierum sterk uit tot zes vangpijpen. Jacob Bodes bouwt blijkbaar een goede reputatie op want als gezant jonkheer Willem van Haren in 1753 te Brussel een verzoek van de keizer uit Wenen krijgt om iemand te vinden die goed eenden en snippen kan vangen komt deze uiteindelijk via de Harlinger koopman Sjoerd Talma bij Bodes terecht. Jacob wordt uitgenodigd om, tegen een mooie vergoeding, op een landgoed nabij het huidige Bratislava een eendenkooi te bouwen! Van de prachtige, bewaard gebleven, tekeningen staan kleurenafdrukken in het boek. Tegenwoordig is helaas weinig meer over van de ooit imposante eendenkooi van Kopcsany. Meer details over de speurtocht van Gerard Mast en zijn vrouw Joke vindt u in het boekwerkje dat u per email bij hem kan bestellen. Per post toegestuurd kost het 12 euro. De index vindt u in het eerdere artikel over dit boek.

zondag 30 oktober 2011

Jeronimus Cornelisz, de Friese apotheker achter het Batavia drama

Vlnr Hans Zijlstra, Henk Looijestein, Mike Dash
Afgelopen zaterdag, 29 oktober 2011, werd op de Bataviawerf in Lelystad het officiële startschot gegeven voor de tentoonstelling Schipbreuk Batavia. In een samenwerking tussen de Bataviawerf, Nieuw Land Erfgoedcentrum en de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (RCE) wordt het verhaal van het drama rond het VOC-schip Batavia in beeld gebracht.

Het was ook op 29 oktober, 1628, dat het vlaggenschip van de VOC vertrok van de rede van Texel om een lucratieve reis naar het VOC-hoofdkwartier in Batavia (Jakarta) te maken.
Aan boord was een gewezen apotheker die als onderkoopman was aangemonsterd, Jeronimus Cornelisz. Hij ontpopte zich na een schipbreuk op een koraalrif bij Australië als leider van een massaslachting. Bij de publicatie van de eerste druk van De Ondergang van de Batavia door de Engelse auteur Mike Dash werd gemeld dat het vermoeden bestond dat hij uit Friesland kwam, maar bewijzen waren niet gevonden. Toen ik het boek las, dat, ook volgens Dash, ten onrechte als roman werd geafficheerd, herkende ik de naam Jeronimus Cornelisz meteen. Hij was o.a. in 1626 in Dokkum gehuwd met ene Belijtgen Jacobs, met wie hij ook in Hoorn in ondertrouw ging. Rond 1598 moet hij in Leeuwarden geboren zijn. In volgende drukken is deze nieuwe informatie als nawoord opgenomen (de laatste 3 a 4 pagina's van het boek).

Mike Dash was afgelopen zaterdag eregast en hield aan boord van de replica een kort en boeiend verhaal over de achtergronden van het Batavia-drama. Daarna mocht hij middels een kanonschot de tentoonstelling officieel openen.
Het is een prachtige expositie geworden, interactief en interessant voor jong en oud. Hij geeft een goed beeld van de zware omstandigheden waaronder de reis werd uitgevoerd en de bizarre details van de stranding op de Abrolhos eilanden, voor de westkust van Australië.

Voor het eerst sinds lange tijd wordt ook de Grote Camee weer tentoongesteld. Dit kunstwerk uit de Oudheid (rond 315 na Chr.) dat door de beroemde Pieter Paul Rubens was meegegeven om verhandeld te worden heeft wonderwel de stormen der tijd doorstaan. Ik vond hem verrassend groot. Altijd dacht ik dat het de grootte van een broche had maar in werkelijkheid heeft het een formaat van een iPad!

Een filmscript over de Batavia van Paul Verhoeven ligt al klaar maar volgens scriptschrijver Gerard Soeteman waren de verwachte productiekosten 5 jaar geleden al 130 miljoen euro. Dat is alleen op te brengen door bv een steenrijke Australische producent die met een Australische crew (bv Nicole Kidman, Russle Crowe) het volledig Engelstalig opneemt.

Half december schijnt het derde en laatste deel in de reeks historische stripboeken over Jeronimus Cornelisz uit te komen, eveneens gepresenteerd tijdens de tentoonstelling in Lelystad.

Een geheel nieuwe publicatie over het leven van Jeronimus Cornelisz is ook in de maak. Met historicus Henk Looijestein, de research-assistent van Dash, heb ik al veel materiaal verzameld dat nog moet worden afgerond.

De tentoonstelling in Lelystad duurt nog tot 29 oktober 2012, dus u heeft nog even de tijd om een bezoekje in te plannen. Voorpret online heeft u met dit prachtige Batavia foto-album.

donderdag 27 oktober 2011

Update Sonttoldatabase brengt doorvaarten Dokkumer schippers op bijna 3000

Op 25 oktober 2011 is weer een nieuwe batch met gegevens over doorvaarten van de Sont online gezet. Het betreft de periode 1757-1761 met 20.319 doorvaarten. Dat brengt momenteel de periode waarover gegevens online staan totaal op 1757-1799.

In mijn vorige blogartikel, van eind augustus 2011, kon ik al enthousiast melden dat het aantal Dokkumer doorvaarten meer dan 1000 was geworden.
Met de nieuwe data is de teller op 2682 gekomen, en daarmee hoger dan het aantal doorvaarten vanuit grote havenplaatsen als Workum, Harlingen, Staveren en Hindeloopen! Let daarbij wel op dat de meeste vermeldingen van de thuishaven met de oude spelling Dockum zijn (2653) en de overige vermeldingen op varianten Dokkum, Dockom, Docum, Dokum en mogelijk Docken. Dokkumer Nieuwezijlen wordt nog apart vermeld als Dockumerziel.
Amelander schippers zitten momenteel op zo'n 1600 doorvaarten terwijl vanuit Schiermonnikoog (vele varianten) maar enkele tientallen doorvaarten vermeld worden.

Thuishaven Paesens, als Peesens/Pesens/Pessens, staat nog steeds op 13 doorvaarten. Ezumazijl komt niet voor als thuishaven maar wel 8 keer als plaats van vertrek (departure), geschreven als Ezumazyl, Ezumerzil, Ezumerzyl of Ezumezyl. De Denen gebruikten geen ij, alleen y.
Uiteraard kunt u ook op naam zoeken in de database, maar let ook dan goed op met de vele verschillende spellingswijzen.

maandag 24 oktober 2011

Harke Melles uit Munnekezijl verbannen naar de VOC

Door Reinder Postma
In november 2009 is er een boek verschenen over Munnekezijl waaraan ik medewerking heb verleend. Munnekezijl lag vroeger aan zee en had een haven. Er waren meerder inwoners uit dit dorp die dienst namen bij de VOC. Er wordt vaak gezegd dat de opvarende matrozen ruw volk waren, of dat ze iets hadden uitgespookt wat niet door de beugel kon. Zo ook Harke Melles.

In 1759 woont de 20-jarige Harke Melles in Munnekezijl, hij is arbeider bij een boer. Wanneer zijn werkgever op een dag in de stal komt, ziet hij dat Harke Melles zich achter een merrie bevindt en met het dier sexuele handelingen pleegt. De boer schakelt het gerecht in en Harke wordt afgevoerd naar het Blokhuis in Leeuwarden. Daar moet hij moet voor de rechters van Het Hof van Friesland verschijnen. De jongeman is op heterdaad betrapt en ontkennen heeft geen zin. De straf die hij krijgt, liegt er niet om. Harke wordt streng gegeseld en gebrandmerkt. Tevens gaat hij voor tien jaar de cel in (19 mei 1759). Na het uitzitten van de straf moet hij Friesland voor eeuwig verlaten en mag niet terug komen.

Harke Melles uit Muntjeziel (zoals de locals Munnekezijl noemen, HZ) treedt op 20 mei 1770 als matroos in dienst bij de VOC. Hij vaart op die dag uit met het schip De Landskroon vanaf Texel. Kennelijk gaat hij bij Kaap de Goede Hoop van boord, want het schip vaart zonder hem door.

Harke monstert na enige tijd op Kaap de Goede Hoop aan boord van het schip Velsen aan. Dit schip is op 11 januari 1771 uit Nederland vertrokken en komt op 26 juni 1771 aan in Ceylon. Hij zal niet weer terugkeren naar Munnekezijl, want hij overlijdt daar op 16 januari 1776.

Heeft u zelf familieleden in de stamboom die ooit voor straf verbannen werden uit Friesland, kijk dan eens in de database van VOC-opvarenden of ze daarin voorkomen! Andersom geldt natuurlijk dat als ze in een lage rang bij de VOC aanmonsterden ze weleens in de Criminele Sententies voor zouden kunnen komen!

vrijdag 21 oktober 2011

Jacob Bodes uit Engwierum bouwde eendenkooi voor de keizer

Het leven van kooiker Jacob Bodes kende vele hoogte- en dieptepunten. Hij was ondernemend, boerde goed,ving in zijn kooi te Engwierum geweldige hoeveelheden vogels en verloor uiteindelijk alles. Wellicht was hij ooit de beste kooiker van Fryslân. Aan het einde van zijn leven maakte hij in 1753 voor keizer Frans Stephan van Oostenrijk een nieuwe eendenkooi op het landgoed Holics bij Wenen in het toenmalige Hongarije. Tegenwoordig ligt Holics in Slowakije, ten noorden van Bratislava.

Eendenkooienspecialist Gerard Mast heeft een nieuw boek geschreven in zijn reeks van publicaties over Friese eendenkooien: De levensloop van de Friese kooiker Jacob Bodes (ca. 1689 ca.1755).

Op 27 oktober vindt de boekpresentatie plaats in Tresoar. Sneupers zijn welkom.
In het Friese landschap is de eendenkooi een kostbaar en interessant element. Naar aanleiding van het verschijnen van deze studie is er in Tresoar een kleine tentoonstelling over Jacob Bodes en het historisch fenomeen ‘eendenkooi’.

Programma:
14.30 inloop met koffie en thee
15.00 welkom door de heer Bert Looper, directeur Tresoar
15.10 lezing door de heer Gerard Mast over Jacob Bodes
15.40 Pauze
16.00 lêzing troch mefrou Joke Oppenoorth oer har ûnderfinings by de syktocht nei de einekoai fan de keizer.
16.30 aanbieding van het eerste exemplaar en bekijken van de tentoonstelling

Nei 27 oktober is de publikaasje te keap yn Stiens: G. Mast, Noardkromp 28, 9051 MS Stiens foar €10,=. As men it oer de post hawwe wol dan komt it op €12,=. Earst betelje op girorekken 1664889 op namme fan G. Mast.( Contact via de mail kan ook).

Namenindex
Acker, Dr. 18, 21
Albada, Sicco van 37
Alberts, Drevis 16, 18, 19
Alberts, Rixtie 4, 5, 6
Andla, Jhr. Ulbe Sixma van 18, 19
Arriens, Pieter zie Bergsma, Petrus
Aijlva, Vrouwe Agata Willemina Baronesse van 15
(douarière van Jhr. Hans Willem van Aijlva)
Bartels, Tjeerd 20
Berg, Hans-Martin 37
Bergsma, Petrus (Pieter Arriens of P.A.) 5, 6, 7, 8, 9, 15
Bergsma, Wilhelmus 8, 16, 20, 29
Bodena (Bodes), Jacoba (Jacob) 35, 37
Bodes (Kooistra), Jacob 35
Bodes, Bode zie Radbodus, Radbodus
Bodes, Wijpkien 4
Bonnema, Ype 23, 24, 29
Borduijnsma (Beduinsma), Claas 19
Bosman, Maria van zie Haersma
Botma, Gerrit Sakes 9, 10, 17, 18
Botma, Saake 17, 20
Bouritius 15
Brants, Jan 5
Brequin, Jean-Baptiste 32
Breuker, Phiippus H. 37
Burmania, Jhr. Edzard van 5
Burmania, Jhr. Jarich Georgh van 18
Burmania, zusters 29
Clases, Tjitske 35
Cornelis, Johannes 4, 5, 6, 7
Crans, Willem 17
Crumpipen 24
Czobor, Graf Joseph 32
Diepen, Harry van 37
Dirks, Bauke 19
Dirks, Johannes 16
Dirks, Paulus 4
Douwes, Claes 18, 20
Douwes, Sasker 18
Eekhoff, Wopke 8
Eelkes, Boele 4
Fejes, Antie 9
Fenema, Hetto/Hette 4
Finger, J. 32, 34
Formers (Wiersma), Folkert 17, 18, 19, 20
Fransen (Vransen), Tomas 9, 15, 19, 21
Freerks, Aafke 21
Freerks (Freerx), Grietje (Grytie) 20, 21, 24, 29
Geerts, Freerk 20
Gerbens, Jan 16
Gerrits (Gerrijts), Hoppe 15, 16
Grayer-Barkmeijer, Renée 37
Haarsma, grietman 20
Haersma (Haarsma)-Bosman, mevrouw Maria van 11, 17, 20
Halbertsma, ds. Joost Hiddes 25
Haren (Baron de Haren), Jhr. Willem van 21, 22, 23, 24, 25, 29, 36
Haren, Onno Zwier van 25
Hayes (Haejes), Johannes 10, 13, 19
Hedmans, Tjaert 16
Heeringa, Jaap 37
Helder, Ytje Jans 35
Hellema (Helma), Claes 21
Hendriks, Klaas 19
Heringa, Rinse 19
Hoeve, Sytse ten 37
Hylkes, Auke 20
Jacobs, Aaltie (Aeltie of Aaltje) 13, 14, 15, 16, 17
Jacobs, Boode (Bodes of Boodes) 8, 13, 18, 19, 35
Jacobs, Dirk 13, 15, 18, 19
Jacobs, Gerrit (Gerried) 4, 7, 14
Jacobs, Harmen 13
Jacobs, Ids 15
Jacobs, Pyttrik (Pytrick of Pytie) 8, 13, 18, 19
Jacobs, Titie 13
Jacobs, Wiepk (Wijpk of Wypke of Wypkien) 10, 13, 18, 19
Jacobs, Ympk 3
Jacobs, Ymkje (Impkjen) 8, 13, 19
Jacobs, Ype 12, 15, 18
Jans, Antje 9
Jans, Bocke 12
Jans, Bouke 10
Jans, Folkert 13
Jans, Gosling 7
Jans, Meinse 15, 19
Jans, Sijmen 16
Jansen, Jan 9
Jantjes, Romke 12, 16
Jelles, Hessel 16
Jelkes, Teunis 20
Jetses, Hiltje 9, 20
Johannes, Frans 15
Johannes, Haie 10
Johannes, Lieuwe 16, 18, 19
Johannes, Trijntje (Wytske) 16, 18, 19
Joukes, Antje 20
Jurriens, Wijtske 15, 19
Ketelaar, Eric (F.C.J.) 37
Koenes, Pijtter (Pieter) 17, 20
Kooistra, Jacob Bodes 35, 36
Kramer, André 37
Lammerts, Gerrijt 19
Lieuwes, Trijntje 16
Lotharingen, Keizer Frans (I) Stephan van 3, 23, 24, 30, 32, 35, 36
Lotharingen, Prins Karel van 21, 23, 24, 36
Lubberts, Jan 12, 14, 16
Lupkes, Gerben 12
Lijkles, Meine 18
Mackes, Jacob 13, 14
Martens, Claes (Klaas) 11, 16, 19
Martens, Jan (Johannes) 13, 14, 20
Martens, Taeke (Tako) 13, 20
Martens, Trijntie 7, 8, 10, 11, 12, 13, 19
Matthey, Ignaz 37
Michiels, Sjoerdtie 17, 19
Minnema, Michiel Freerx 20
Minzes, Tjerk 9
Muller, J.G. 29
Nammes, Jantie 18, 19
Oppenoorth, Joke 37
Paulus, Dirck 4
Paulus, Eelke 13
Paulus, Jacob 3, 4
Paulus, Siouke 20
Paulus, Thomas 11
Pieters, Goslingh 7
Prinsen, dames 4
Pytters (Pieters), Dirk 17, 20
Pijtters, Marten 19
Radbodus (Bodes/Bodis), Radbodus (Bodes/Bodis) 3, 4, 36
Reijners, Reinouw 14
Reitses, Jan 7
Reneman, ds Harmanus 11
Rinsma, Pyter (Pytter) 18, 19
Ruirds (Ruyrth), Baukien (Baukje) 17, 19
Schotanus à Sterringa, Bernardus 5, 9, 10
Schwartzenberg en H., Anna Dodonea Baronesse toe 5, 6
(wede Schwartzenberg of wede Burmania, douarière B.)
Schwartzenberg, Baron 16
Schwartzenberg en Hohenlansberg, familie 5
Suiderbaan (Suiderbaen), Jan Lolkes 15, 16
Swieten, Gerard van 23
Sijbes, Marten 8
Sybrandi, Wybius 4
Sijnea (Sinia), Reinder Rinses 16, 18, 19
Sijtses, Tjetske 16
Talma, Sjoerd 20, 23, 24, 29
Tepperberg, Joachim 30, 37
Theresia, Erzherzogin Maria 30
Thomas, Jan 11
Tierx (Tierks), Minze (Minse) 9, 12, 15, 16, 19, 20
Tolsma, Reinder 37
Uylkes (Uilkes), Hiltie 7
Verstraeten, André 37
Visser, Simon 37
Vransen zie Fransen
Wassenaar, Sijmen 17
Went, Catharina 9
Willems, Pijtter 13
Wijbes, Sijmen 4
Wijgers, Johannes 16
Wijgers, Wopke 17
Wijtsma, Juff. Maria Clara van 9
Ypes, Doede 11
Ypes, Griet 15
Ypes, Jacob 12, 15
Ypes, Lieuwe 17
Zedinger, Renate 30, 37

woensdag 19 oktober 2011

Saapke Goslings en de merklap

Afgelopen zaterdag werd, gelijktijdig met onze ledendag, in Tresoar een speciale dag gehouden rond merklappen. Deze lappen, ook wel letterlappen genoemd, waren voor jonge Friese dames werkstukken waarmee ze oefenden op diverse soorten steken. Toen vroeger kleding vaak op de bleek te drogen werd gelegd was het van groot belang dat het gemerkt was met ingenaaide initialen.
Een van de Friese meisjes die in 1776 een dergelijke merklap maakte was de ongeveer 9 jaar oude Saapke Goslings uit Dokkum. Ze werd aldaar gedoopt op 15 februari 1767 als dochter van de organist Gosling Jans en Saapke Oeges. Haar grootvader was de schoolmeester en dorpsrechter van Ee, Jan Goslings, die ook de leermeester was van Foeke Sjoerds. Ons lid Henk Goslings heeft de genealogie van deze familie uitgezocht.
Saapke trouwde te Dokkum op 14 april 1793 met apotheker/koopman Tjeerd Posthumus uit Dokkum, met wie ze de kinderen Doetje (1793), Saapke (1795), Nicolaas (1798), Gosling (1800), Saapke (1803) en Aafke (1806) kreeg.
Het Fries Museum heeft in haar collectie een schilderij van het gezin, gemaakt in 1830 door zoon Gosling Posthumus (zie ook zijn zelfportret in Dokkum), waarop de dan ongeveer 63-jarige weduwe Saapke staat afgebeeld met de dochters Doetje (37), Saapke (27) en Aafke (24) en de schilder Gosling (30) zelf.
Het aardige is dat op het schilderij dochter Saapke Posthumus (rechts) ook met een naaiwerkje bezig lijkt te zijn. Er gaat veel symboliek uit van de verwijzingen naar allerlei deugden (bijbel, boek/studie, respecteren van de moeder etc.). De merklap van moeder Saapke Goslings is bewaard gebleven in de collectie van het Fries Museum, waarvan de merklappen sinds kort dus online staan op de Friese Merklappen-site. Interessant om eens in rond te sneupen!

maandag 17 oktober 2011

Ternaard: mysterieus dorp aan Friese waddenkust

De ledendag van de Historische Vereniging Noordoost Friesland op zaterdag 15 oktober 2011 had deze keer een iets gewijzigde opzet. Naast onze leden waren nu ook de plaatselijke inwoners uitgenodigd. In dit geval die van Ternaard, een plaats aan de Friese waddenkust en voormalige zetel van de burgemeester van Westdongeradeel. De oud-burgemeester van Westdongeradeel, Pieter Fokkes Visser, was aanwezig, evenals de huidige cultuurwethouder van Dongeradeel Pytsje de Graaf uit de Visbuurt onder Ternaard.
Om 10 uur stroomde de grote zaal van dorpshuis Tunawerth vol met belangstellenden, zodat we even na half 11 met een volle bak van ruim 70 belangstellenden van start konden. Na een korte introductie van voorzitter Haije Talsma kon de lezing over de Drie Mysteries van Ternaard beginnen.
Webmaster en redacteur Hans Zijlstra begon met het benadrukken van het belang van het netwerk dat de vereniging vormt en tezamen met online contacten en de lokale bevolking zeer waardevol is voor het doen van complex onderzoekswerk. Gedurende de lezing zou dat ook wel blijken. Het eerste mysterie betrof een schilderij van Hans Willem baron van Aylva dat ooit in het gemeentehuis van Westdongeradeel te Ternaard hing en in 1954 voor 2060 gulden werd aangekocht. Destijds was Ferdinand Bol de vermeende schilder van het kunstwerk. Bij een grote Bol inventarisatie rond 1982 is dit echter weer in twijfel getrokken en zou een andere Friese schilder de maker moeten zijn. Tijdens de speurtocht naar de achtergrond van het schilderij werden maar liefst 4 andere afbeeldingen van de 'ontzaglijke generaal' ontdekt, evenals talrijke nieuwe mysteries overigens. Er was ook een constante interactie met de zaal, van waaruit diverse meningen naar voren kwamen die lang niet altijd met elkaar overeen kwamen. Leuk!
Het tweede mysterie betrof een afbeelding van Groot Aylva/ slot Herweij die volgens een eerdere inventarisatie in de collectie van het Fries Museum zou moeten zitten. Navraag aldaar leverde echter niets op. Dit ruim 40 kamers tellende slot werd oa. bewoond door Ernst van Aylva, wiens rijk versierde grafsteen in de middag in de kerk van Ternaard bewonderd kon worden.
En als derde mysterie kwam de gevelsteen De Stad Rijssel aan de Groedse 1 aan de orde. Bij aankomst in Ternaard hadden diverse leden al gezien dat de steen verwijderd was uit het te koop staande pand! Hij blijkt in restauratie te zijn, volgens de eigenaren van Atelier Wad Mooi. Hopelijk komt dan ook de vermelding van de Stad Rijssel weer onder een laag verf vandaan. Een ander oud bouwelement, een rond raampje met familiewapens, was kortgeleden in de zijmuur van het bijbehorende pand aan de Aldbuorren teruggeplaatst, met mooie nieuwe kleuren. Het is nog steeds niet helemaal duidelijk wanneer en door wie de gevelsteen is gemaakt. Hoewel een link met een militair uit het geslacht Van Aylva het meest voor de hand ligt werd uit het publiek geopperd dat de uit een veel latere periode stammende Ternaarder secretaris Coert Lambertus van Beyma er ook wel mee te maken zou kunnen hebben. Afijn, weer veel voer voor verder onderzoek en discussie.
Die werd nog mooi afgerond met de constatering dat er nog wel meer mysteries zijn in Ternaard, zoals de vermeende onderaardse gang van het voormalige Herweij bij de Stationsweg. De huidige bewoners waren aanwezig en vertelden nog bij de verbouwing oude estrikken (zie foto hieronder) en fundamenten te hebben aangetroffen!
Aly van de Mark deed nog een oproep voor het vinden van tuinen die door architect Vlaskamp zijn ontworpen. Er schijnen in Ternaard vrij veel te zijn.
Al met al dus een zeer geanimeerde ochtend waarbij we weer 4 nieuwe leden konden noteren. Heel mooi!

Na de lunch bezochten we (alleen de leden) de kerk van Ternaard met het goed onderhouden kerkhof. Traditioneel staat de kerktoren in het westen en de graven in de lengte oost-west gericht (met de voeten naar het oosten). In de kerk prachtige ornamenten, zoals een rouwbord van Nicolaas Posthumus waarover voorzitter Haije Talsma kort sprak (video, 3 min.) en monumentale graven. Hilda Bouta hield een korte voordracht over Graets Bolta (video, 6 min.). Aan weerszijden van het orgel staan namelijk 32 houten wapenborden. Links de 16 voorouders van Douwe van Aylva (1619-1665), rechts die van zijn vrouw Luts van Meckema. Van de laatste heeft Hilda de voorouders uitgezocht, die bij de wapens horen. Niemand wist wat het Bolta-wapen daar nu deed. Graets Bolta was een van de betovergrootmoeders. Zij was uit het eerste huwelijk van Tjaling Bolta. Later trouwde deze Tjaling met Hack Eysinga en nam de naam Eysinga aan om deze naam voor uitsterven te behoeden. Er zijn vier kinderen van hem bekend: Graets, Eelck (Ysk), Feye en Aede. De kinderen uit zijn eerste huwelijk werden later vaak ook Eysinga genoemd. Zo ook bij Graets. Graets trouwde met Worp Tjaarda van Starckenborg (dochter Sjouck) en met Focke Ropta (zoon Worp en dochter Kinsk). Graets overlijdt in 1512 en is begraven in Metslawier.Op haar graf staat 'dochter van Eysingha', wat vele genealogen op een verkeerd been gezet heeft.
Met een kop koffie of thee werd de dag afgesloten en waren vele tevreden gezichten te zien. Een geslaagde dag!

vrijdag 14 oktober 2011

Aaltje Johannes Stoltz, 1809-1857, geportretteerd te Hallum

In Sneuper 14 (December 1990) in de tijd dat ons verenigingsblad nog getypt en gestencild werd, verscheen een zwart-wit foto van een getekend en gekleurd portret van Aaltje Johannes Stoltz, geboren op 5 juni 1809 te Stiens. Dit staat op het originele portret geschreven. Tevens staat hierbij vermeld: Uitgetekend te Hallum, den 30 oktober, zijnde toen 11 jaren, 5 maanden, 3 weken en 5 dagen. Dochter van Johannes Samuels Stoltz en Aantje Pieters Sipma, wonende te Hallum.
Aaltje is gekleed in de toen geldende dracht voor deze streek. In deze tijd is het nauwelijks voor te stellen dat een 11-jarig meisje zo gekleed zou gaan. Aaltje Johannes Stoltz huwde op 14 mei 1836 te Ternaard met Yme Houkes Bergmans, geboren te Holwerd op 17 oktober 1806 en overleden te Holwerd op 24 maart 1858.
Aaltje is overleden te Holwerd op 10 december 1857.
Het portret was ten tijde van het artikel in Sneuper 14 in het bezit van mevrouw Yneke de Jager in Bellflower, California.

woensdag 12 oktober 2011

Film winkelweek Dokkum 1923 oerversie van Expo

Redactielid Piet de Haan presenteerde afgelopen donderdag bij de opening van de Expo in Dokkum een historische film. De film is getiteld De Opfiering fen Fryske trou te Dokkum, ter gelegenheid van de winkelweek. Hij stamt uit 1923 en toont een oerversie van de Expo Noordoost Friesland, een (recent gehouden) beurs waar ondernemers zich presenteren aan het publiek. De film laat een verklede uitvoering zien en een optocht van vele Dokkumer stadsbewoners, bijna allemaal met pet of hoed.
De Friese trouw was een tegenbeweging die ontstond na de revolutionaire plannen van Pieter Jelles Troelstra, die als doel had van Nederland een republiek te maken.
De film is in het bezit van het Filmmuseum/ Eye Film Instituut Nederland, die hem sinds kort ook online heeft gezet. Ter gelegenheid van de festiviteiten rond de Dokkumse winkelweek maakte het bioscoopbedrijf Welte's Kinematograph een opname van de activiteiten. Te zien zijn de opvoering van het allegorische spel 'Fryske trou', een reclameoptocht door de Dokkumse binnenstad en een aubade aan de burgemeester door het plaatselijke muziekkorps. Zoals gebruikelijk bij lokale opnamen uit die tijd besteedt de cameraman ruime aandacht aan het filmen van het aanwezige publiek.
De Opfiering fen Fryske trou te Dokkum is een van de weinige eigen opnamen van Welte's Kinematograph, dat werd geleid door Laura Welte en haar zoons. Na de dood van haar echtgenoot, de Duitse ambulante vertoner en bioscoophouder Carl Welte, keerde ze uit Duitsland terug naar Nederland en zette ze zijn bedrijf opnieuw op. Welte's Kinematograph reisde per motorschip door Noord-Nederland en vertoonde films op het platteland.
Bekijkt u dan ook nog even in alle rust hoe het er in 1923 aan toeging bij De Opfiering fen Fryske trou te Dokkum, ter gelegenheid van de winkelweek. Misschien ziet u nog wel een familielid! (Als u na de klik niets ziet dan heeft u geen Flash-plugin geïnstalleerd. Ook op de iPad kunt u het (nog) niet afspelen.)

maandag 10 oktober 2011

Kofschip De Jonge Columba liet vlag schilderen in 1758

Sneuper Tjeerd Inia vond via http://www.archieven.nl/ in het Gemeente-archief van Rotterdam een inventaris van de familie Veltcamp Helbach met de volgende gegevens:
Rekeningen ingekomen bij Mevrouw C. Columba wed. Ds. A. van Minnen betreffende een huis op Oud-Zijl even buiten Dokkum. Datering: 1770-1812. NB: Hierbij koopbrieven, een lijst houdende opbrengst der roerende goederen en een kwitantie van 1758 voor het schilderen van een vlag op het hofschip (lees: kofschip) De Jonge Columba. A.C. Helbach was executeur testamentair. Omvang: 1 pak.
Opvallend dat een vlag geschilderd werd. Op welke plek zou dat gedaan zijn? Uit de rekening aan secretaris Bote Suijderbaan is te zien dat de schildering werd aangebracht door Former van der Elst, in Dokkum bekend van diverse geschilderde stadsbeelden.

Catharina Columba, kleindochter van burgemeester Elso Inia is overleden te Dokkum in 1812, in huis nr. 125, wijk A. Er is uit de stukken een aardig beeld waar al die kosten van het huis aan Oud-Zijl naar toe zijn gegaan (o.a. aan jenever en bier, en de meeste kosten aan hout, steen en arbeiders). Slaat Oud Zijl op de Zijl in Dokkum, of een oud zijl bij Sybrandahuis?

Het Andringa geschrift is van de hand (of uit het bezit) van Harmanus Pols van Andringa, oomzegger van Bote Suiderbaan, via zijn moeder Agnesia Aleida Pols: Agnesia is een zuster van Clementia Pols, de vrouw van Bote Suiderbaan, stadssecretaris en ontvanger van Dokkum.

Opvallend is overigens dat Harmanus (1768-1817) is overleden in het tuchthuis van Leeuwarden in juli 1817 en zijn overlijden is pas in december 1817 in zijn woonplaats Workum aangegeven. Het vermoeden is dat Harmanus veel heeft overgenomen uit bestaande literatuur, helaas kom ik zijn pake Watze Sybes Andringa zo snel niet tegen in het geschrift, en ook geen vermelding van Watze's eerste vrouw Geeske Ealses Inia en Watze en Geeske's kinderen Sybren (*1720) en Trijntje (*1724). Sybe zal jong zijn overleden, omdat Watze met zijn tweede vrouw nog twee keer een zoon Sybe krijgt. Van genoemde Trijntje Watzes Andringa (vernoemd naar Trijntje Tjeerds Fogelsangh) is onbekend of zij jong is overleden.

We kennen de familie Columba van de diverse Friese dominees die het heeft voortgebracht en waarvan er ook enkele met de VOC naar de Oost vertrokken, zoals Sibrandus Columba naar Batavia. Columba is overigens de Latijnse naam voor houtduif.

De schipper van De Jonge Columba blijkt Aart Aartjens te zijn, die in de Sonttolregisters voorkomt als hij in 1776 met een lading dakpannen van Rotterdam naar de Baltische Zee vaart. Hij is waarschijnlijk dezelfde als Aart Ariens from Vriesland die in 1770 van het Franse Rouen naar St. Petersburg voer met o.a. een lading wijn.
In de online DTB van Tresoar vinden we meer genealogische gegevens:
Dokkum, dopen, doopjaar 1761. Dopeling: Sijtske. Gedoopt op 16 december 1761 in Dokkum. Dochter van Aert Arjens, grootschipper en niet genoemde moeder.

Harlingen, dopen, doopjaar 1757. Dopeling: Zytske. Gedoopt op 2 augustus 1757 in Harlingen. Dochter van Ate Arjans en Tryntie Joghems.

Het vermoedelijke huwelijk: Harlingen, huwelijken 1742. Vermelding: Ondertrouw op 28 september 1742. Man : Aert Arjens afkomstig van Vrouwenparochie. Vrouw : Trijntie Jogchums afkomstig van Harlingen. Opmerking : de bruid wordt gecompareerd door haar neef Jacob Cornelis. Gestandaardiseerde namen: AART ARJENS en TRIJNTJE JOCHEMS.

En verder:
Bron: Burgerlijke stand - Overlijden. Archieflocatie Streekarchief Voorne-Putten en Rozenburg. Gemeente: Hellevoetsluis. Soort akte: Overlijdensakte. Aktenummer: 20. Aangiftedatum: 01-06-1818 Overledene Sietske Aarts de Vries. Geslacht: V. Overlijdensdatum: 30-05-1818. Leeftijd: 56 Vader: Aart Ariens de Vries. Moeder: Trijntje Jochems. Partner: Pieter Claases Nap.

De schipper van De Jonge Columba was dus de uit Vrouwenparochie (Het Bildt) afkomstige Aert Arjens, die als achternaam De Vries ging voeren. Het schip was eigendom van Bote Suiderbaan en genoemd naar een jonge telg uit de Columba familie.