woensdag 11 mei 2011

Oude kaart Noordoost Friesland

Onlangs was ik in Museum Behouden Huys op Terschelling. Dit cultuur-historisch museum heeft een leuke tentoonstelling over de Overwintering op Nova Zembla (in de winter van 1596/1597) van de Terschellinger Willem Barents.

Voor de film die dit jaar gemaakt wordt door Reinout Oerlemans (met o.a. Doutzen Kroes, de 16-jarige Jochum van der Woude uit Hurdegaryp, de Groninger K1-bokskampioen Sem Schilt (2.12m!) en Jan Decleir) hebben ze twee scheepjes, een aantal kandelaars en veel informatie geleverd.

Op een van de zolders hangt ook een (afbeelding van een) oude kaart van rond 1580. Met mijn digitale camera maakte ik er een foto van die door de flits niet echt mooi werd. De uitsnede van Noordoost Friesland, zoals hiernaast te zien, is wel vrij goed in beeld.
Een paar dingen vallen me op. Voor de kust van Paesens/Moddergat is een klein eiland te zien: Banck. Ik herinner me die wel eens eerder gezien te hebben maar heb er eigenlijk nooit een historisch verhaal over gelezen. Het lijkt me een onbewoonde zandplaat. Moeten we toch eens wat meer onderzoek naar doen!

Ezumazijl wordt Ezemerzijl genoemd, een variant die ik nog niet kende. Duidelijk is ook te zien hoe Engwierum nog een dorp aan zee was in de monding van het Dokkumer Diep. Het was de tijd dat die monding nog niet zo erg verzand was en in 1597 te Dokkum de eerste vestiging van de Admiraliteit van Friesland (de noordelijke marinebasis) zag ontstaan. Dezelfde tijd dus als de Overwintering op Nova Zembla van Barents!
Op de grotere versie van de oude kaart staat Friesland als Phrisia vermeld.

In juni 2011 begint in het Museum Behouden Huys een tentoonstelling over de Fries Jan Cornelis Femmes uit Vrouwenparochie (Het Bildt) die in juni 1610 na een bizarre weddenschap een jaar lang op een zandplaat tussen Terschelling en Ameland verbleef (de huidige aan Terschelling vastgegroeide Boschplaat). Hij had met Thomas Thomas een transactie gesloten waarbij een ploeg en wagen werden verkocht voor het uitzonderlijk hoge bedrag van 1300 gulden, maar om zijn geld te krijgen moest hij een bovenmenselijke uithoudingsproef ondergaan. Hier werden door vele mensen ook weddenschappen op afgesloten! Hoewel zijn in hoogte verstelbare hut op palen (vanwege de vloed) op een gegeven moment werd weggeslagen overleefde hij de verschrikkingen wonderwel. Zie voor meer details het Engelstalige wetenschappelijke artikel van Otto Knottnerus.

Update: Voorzitter Haije Talsma meldde: Dit is een kaart van Christiaan Sgrooten en komt uit de Brusselse atlas van 1573. Beschrijving staat in "Frisia Dominium" van P.J. de Rijke. Op andere kaarten uit deze periode staat soms de tekst ERUM. Soms staat er niets en soms staat de vlek niet op de kaarten. Het is in die tijd waarschijnlijk dus een zandbank geweest.

Ook Hilda Bouta bevestigde deze: Uit de prachtige uitgave "Frisia Dominium"van P.J.de Rijke (2006) stuur ik je deze kopie. Er volgt nog een scan van een stuk van de kaart, maar die is niet veel beter dan de foto die jij maakte. Verhelderend is wel de uitleg bij de kaart waarin oa gezegd wordt dat deze gebaseerd is op Van Deventer maar wel diverse fouten bevat. Zo is in onze regio de state Ropta opeens een dorp geworden, ipv Oosternijkerk en Metslawier abusievelijk als een kloosterdorp (bedoeld wordt waarschijnlijk Niawier met klooster Sion).

2 opmerkingen:

Haije Talsma zei

Dit is een kaart van Christiaan Sgrooten en komt uit de Brusselse atlas van 1573
Beschrijving staat in "Frisia Dominium" van P.J. de Rijke
Op andere kaarten uit deze periode staat soms de tekst ERUM
Soms staat er niets en soms staat de vlek niet op de kaarten. Het is in die tijd waarschijnlijk dus een zandbank geweest.

hilda zei

Ik heb het even nagekeken in"Frisia Dominium"van P.J.de Rijke (2006, kaarten van de provincie Friesland tot 1850. Toen ik het boek kocht een rib uit mijn lijf, maar je vind er wel alles in.Dit is de 5e kaart van Christiaan Sgrooten uit de Brusselse atlas van 1573.De kaart is duidelijk gebaseerd op de kaart van Jacob van deventer van 1559.