vrijdag 29 augustus 2014

Open Monumentendag in Dokkum over Verkeer & Vervoer, 13 september 2014

Uitnodiging  Open Monumenten dag, Thema “Op reis in Dockum -  Verkeer & Vervoer“

Programma Open Monumenten Dag op  zaterdag 13 September 2014
Op 13 September  kunt u  de open monumentendag bezoeken van ’s morgens  10.00 uur tot 16.00 uur. In de Grote Kerk op de Markt zal een Expositie worden ingericht  over het Thema Verkeer & Vervoer. Hierbij zal onze Historische Vereniging Noordoost-Friesland ook een stand bemannen. Kom langs voor onze mooie publicaties, maak een praatje of wordt zelfs lid!

In de Grote Kerk  expositie  antiek fotomateriaal  over verkeer & vervoer in Dokkum:
- Scheepvaart rond 1900
- Tram naar Veenwouden
- Dockumer Lokaeltje
- Bode Terrein op de Markt
- N.O.F Plein
- Beamer presentatie De Centrale As en infostand door Projectbureau De Centrale As. 

Op de Markt, waar  Oude vrachtauto(‘s ) te bewonderen zijn
- Bodewagens ( Brandt Visser - Heerenveen   / A Haakma -  Burdaard  / Jelle Batema Sumar )
- Taxi ( Frits Miedema )
- Sjees 

Trekschuit  :  Gratis Rondvaart
Route : opstappen Posthoorn  Grootdiep- Zuidergracht- Woudpoort- Baantje gracht – Kleindiep-   De Zijl – Grootdiep .

Paarden tram : Gratis Rondrit
Route : Diepswal –Harddraversdijk –Kalkhuis Plein – Brokmui - Dongeradijk – Stationsweg – Eelaan  – Spoorstraat- Bij’t Station –Stationstraat -  Stationsweg- Aalsumerpoort – Koornmarkt – Boterstraat – Markt- Hogepol – Legeweg – Nauwstraat –Suupmarkt -   Diepswal .

Open Monumentendag wordt georganiseerd door  :
De Stichting Oud Dockum en de Gemeente Dongeradeel

Met medewerking van :  Brandt Visser - Heerenveen   / A. Haakma -  Burdaard  / Jelle Batema Sumar/ Frits Miedema –Dokkum

Trekschuit  J Meeuwe  Rondvaart in Dokkum  /  Paarden Tram H Hoekstra Stal Dropping Hiem

woensdag 27 augustus 2014

Groepsportretten en de Maaltijd te Dokkum

Afgelopen weekend was ik voor de tweede keer bij de tentoonstelling In all their glory in het Paleis op de Dam te Amsterdam. Tot 31 augustus 2014 zijn hiervoor speciaal de Grote en Kleine Krijgsraadzaal op de derde verdieping van het paleis geopend. Naast vele originelen is ook een replica van de Nachtwacht in de kleine zaal te zien, tussen de twee deuren waarvoor hij bijgesneden moest worden!
Vanaf november zal er een speciale vleugel van de Hermitage in Amsterdam worden ingericht met de schuttersportretten (met uitzondering van de Nachtwacht uiteraard), zodat ze voor iedereen langere tijd op een mooie plek samen te zien zijn.

Bij de tentoonstelling horen drie speciale publicaties over groepsportretten. De ene is een themanummer van Kunstschrift, Hollandse groepsportretten, dat ook los te koop is in de betere boekhandel. In dit full-color blad worden de groepsportretten vanuit verschillende invalshoeken belicht door deskundigen. Zo behandelt Eddy de Jongh (emeritus hoogleraar kunstgeschiedenis Universiteit Utrecht) familiegroepen die aan de maaltijd zijn afgebeeld. En omdat we daarvan in Dokkum een prachtig voorbeeld hebben is ook het schilderij van Gerardus Wigmana, de Maaltijd te Dokkum, in het artikel opgenomen!

Nog mooier is het boek De Amsterdamse schuttersstukken 1529-1656, uitgegeven bij Bas Lubberhuizen. Hierin wordt in groot detail een hele reeks aan groepsportretten geanalyseerd. Voor liefhebbers van dit genre een must voor de boekenkast.
En ook het Jaarboek 2014 van Amstelodamum is gewijd aan de schuttersstukken en andere groepsportretten. Het moge duidelijk zijn dat deze immens grote schilderijen momenteel erg populair zijn!

dinsdag 26 augustus 2014

Opera Keapmanskeunsten in Openluchttheater Burgum-De Pleats

Een komische opera van Martinus Schuil, de Friese 'Offenbach'.
Uniek openluchtevenement voor liefhebbers van muziek, cultuur en drama. Speeldata: 29 & 30 augustus, 3, 4 & 5 september, Openluchttheater Burgum-De Pleats.

In 2012 dook in de archieven van Tresoar een complete Friese opera op, gecomponeerd door de Friese musicus Martinus Schuil (1842-1899). Schuil was in zijn tijd met zijn muziek bekend in Nederland en Europa. We mogen hem met recht de Friese Offenbach noemen, want die beroemde componist is duidelijk hoorbaar in Schuil zijn werk. De kwaliteit van de gevonden muziek was zo goed dat Tresoar en Opera Company Noord in 2014 de komische opera in de nieuwe bewerking Keapmanskeunsten op de planken gaan brengen. Componist Tjalling Wijnstra restaureerde de partituur en toneelschrijver/dramaturg Bouke Oldenhof bewerkte de tekst. Met het professionele orkest, solisten en acteurs (onder regie van Henk Zwart) wordt Openluchttheater Burgum-De Pleats het podium van vijf bruisende, eigentijdse voorstellingen van Keapmanskeunsten. Liefhebbers van muziek, cultuur en drama willen er natuurlijk bij zijn.

Gratis naar de opera? Word Vriend van Tresoar!
Het bestuur van de Vrienden van Tresoar en de directie van Tresoar organiseren op 3 september een speciale opera-avond voor alle Vrienden van Tresoar ( en een introducee).
Wie voor 1 september 2014 Vriend van Tresoar wordt (bijdrage minimaal € 20,00), is samen met partner of introducee, van harte welkom bij de opera-avond voor de Vrienden. Nieuwe Vrienden krijgen bovendien nog één of twee keer Letterhoeke en een uitnodiging voor de novemberlezing.
Wilt u Vriend van Tresoar worden en naar de opera? Neem dan contact op met Tresoar:
info@tresoar.nl of telefonisch 058-7890792 of 058-7890740.
Op www.keapmanskeunsten.nl is meer te lezen over de opera.

maandag 25 augustus 2014

Nieuw boek over Dokkum in de Tweede Wereldoorlog van Reinder Postma en Yvonne te Nijenhuis

Op maandag 13 oktober wordt in Dokkum een boek over Dokkum in de Tweede Wereldoorlog uitgereikt. Auteurs zijn ons lid Reinder Postma en zijn vrouw Yvonne te Nijenhuis uit Oudwoude.
In het boek leest u over wat er in Dokkum in de Tweede Wereldoorlog gebeurde en wie er bij de gebeurtenissen een rol speelde.

Een greep uit de inhoud van het boek:
-De mobilisatie
-De gebroeders Van Dijk, verzetsmannen van het eerste uur
-Joodse onderduikers. In de gemeente Dongeradeel verbleven tijdens de oorlog meer dan 200 Joodse onderduikers die vrijwel allemaal de oorlog hebben overleefd
-De arrestatie van verzetsstrijders
-De wapendroppings
-De bevrijdingsactie bij De Valom en de daarop volgende executie van twintig mannen aan de Woudweg
-De Dokkumers die gebruikt werden als menselijk schild en hierbij omkwamen
-De arrestatie van NSB’ers
-De executie van politieagent Mous.
-De bevrijding

Dit alles en nog veel meer komt aan de orde.
Het boek bevat 40 verhalen, 320 pagina’s, honderden illustraties, waarvan de meeste voor het eerst gepubliceerd worden en een naamregister.

Het is vlot geschreven en bevat veel interessante informatie die nog niet eerder  bekendgemaakt is. Een aanwinst voor iedereen die geïnteresseerd is in lokale geschiedenis.

Dit is deel 3 in de serie De oorlog een gezicht gegeven. In eerdere uitgaves is de gemeente Kollumerland in de Tweede Wereldoorlog beschreven.

Bij voorintekening kost het boek 25 euro.
Na 15 oktober is de prijs 27,50 euro. Het boek kan in Oudwoude worden afgehaald, of op bepaalde dagen in het archief in Dokkum.
Het kan ook worden toegezonden, na een extra betaling van 5 euro aan verzendkosten.
Informatie/bestelling: 0511-452100 / rhpostma4045@gmail.com

zondag 17 augustus 2014

Fulda vol van Bonifatius

Graf Bonifatius in Dom
Op de terugweg van onze vakantie in Hongarije en Oostenrijk brachten we een bezoek aan Fulda, in de Duitse deelstaat Hessen. Deze stad heeft een sterke band met Dokkum door Bonifatius.
In 754 na Christus werd de Angelsaksische missionaris (die eerst Winfried heette) bij Dokkum vermoord maar korte tijd later in Fulda begraven (of eigenlijk zijn relieken, een aantal lichaamsdelen). Al in 744 had Bonifatius opdracht gegeven in Fulda een Benedictijner klooster te bouwen. De stad groeide uit tot een bedevaartplaats nadat de relieken werden overgebracht die nu in een crypte in de Dom van Fulda bewaard worden. Zelfs een bijbel uit de tijd van Bonifatius is nog aanwezig, mogelijk dus van hemzelf. Het verhaal gaat dat hij zich hiermee probeerde af te weren tegen de brute Friezen.
Bonifatiusplatz met standbeeld Bonifatius
Overal in de stad Fulda kom je verwijzingen naar Bonifatius tegen. Zo is er een Bonifatiusplein met een standbeeld van hem met opgeheven kruis, vlak naast de Dom.

In het ook naast de Dom gelegen Dom-museum liggen nog meer relieken van Bonifatius. Zo zou zelfs zijn schedel daar bewaard worden.
Overigens was in het jaar 716 Bonifatius al eens eerder als missionaris naar Friesland gereisd om te proberen de bevolking te kerstenen door ze in hun eigen taal toe te spreken. Het Oudengels/Angelsaksisch was immers verwant aan het Oudfries. Deze missie werd echter al door politieke omstandigheden een mislukking.

In het Vonderau museum is een kapel met wederom
een standbeeld van de missionaris. 
En zo kunnen we nog wel even doorgaan. Fulda is dus vol van Bonifatius. Als u dan ook in de buurt bent is een bezoekje zeker de moeite waard!
Vonderau Museum met links Bonifatius beeld






vrijdag 15 augustus 2014

Frans van Donia tekende namens Friesland de Vrede van Münster in 1648

In het Rathaus van Münster bevindt zich de Friedenssaal. Ondanks de bombardementen van de
Schilderij Frans van Donia in Friedenssaal te Münster
Tweede Wereldoorlog is het interieur gespaard gebleven. In 1648 werd hier door vele afgezanten de Vrede van Westfalen getekend, ook wel de Vrede van Münster genoemd.
Namens Friesland had destijds Frans van Donia (ca 1580-1651) zitting in de Staten Generaal. Hij was in 1643, toen de vredeshandelingen startten, Volmacht ten Landsdage toen hij op 2 juni door de Friese Staten verkozen werd tot Plenipotentiaris (afgevaardigde met volmacht) uit de 4 toenmalige Gecommitteerden ter Generaliteit van dat gewest, te weten Jr Frans van Donia, Assuerus van Vierssen, Johannes van Crack en de Dokkumer Joannes van Veldtriel.
De vrede die werd getekend bracht zowel een einde aan de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) tegen de Spanjaarden als de Dertigjarige Oorlog (1618-1648).

In 1644 maakte Pieter Nolpe een portret van Frans van Donia, nu in bezit van het Rijksmuseum. En later ook Pieter de Jode naar een serie van Anselm van Hulle die alle afgevaardigden te Münster afbeeldde.
Op het mooie schilderij van de ceremonie van de Vrede van Munster (in bezit van de National Gallery) staat Frans van Donia ook vooraan afgebeeld, in toga, met baardje en 2 opgestoken vingers.
Het leuke is dat er een Album Amicorum van zijn eerste echtgenote Geertruid van Engelstede bewaard is gebleven waarin Frans een prachtige tekening met tekst heeft achtergelaten. Deze is nu in het bezit van de KB in Den Haag.
Van Donia werd vaak geportretteerd, zie eveneens de RKD database.
Ook zijn er twee indrukwekkende schilderijen van Jan de Salle uit 1621 bewaard met de pendanten van Frans en Geertruid.
Frans van Donia had als lijfspreuk Toga et Armis (door toga en zwaard). Dat zie je mooi terug in zijn tekening en afbeeldingen.
Simon Wierstra meldt nog in de genealogie van de Donia's over Frans: Franciscus a Donia geboren Jelsum ± 1580, overleden Den Haag 25 februari 1651, is op 5 juni 1599 student te Leiden, op 9 juli 1601 student te Heidelberg en 29 september 1602 student te Marburg.
Op 8 maart 1610 aangesteld als hopman (kapitein) als opvolger van Frans van Cammingha.
Later lid van de Generale Staten (Encyclopedie van Friesland).
In 1642 behoorden de gereformeerde Frans en zijn vrouw uit Jelsum bij de genodigden voor de begrafenis van de katholieke Jarich van Liauckema.
Frans testeerde op 6 juli 1649 en was toen kinderloos. Hij is in ondertrouw gegaan te Leeuwarden op 5 september 1618, gerecht, en getrouwd te Leeuwarden op 27 september 1618 (1) met Geertruyd Ludolfsdr Engelstede, geboren 1584, overleden maart 1643.
Frans is in ondertrouw gegaan te Zutphen op 23 november 1645 en getrouwd aldaar 16 december 1645 (2) met Helena van Heuclom, overleden 31 oktober 1650.

donderdag 14 augustus 2014

Friese taal in ontwikkeling voor Google Translate

Al weer twee jaar geleden schreef ik een blogartikel waarin ik opriep de Friese taal in Google Translate te laten opnemen. Dit zou mijns inziens een grote stimulans voor de taal zijn omdat daarmee automatisch allerlei websites direct vertaald kunnen worden in het Frysk! Kijkt u bijvoorbeeld maar eens in de linkerkolom van ons blog. U ziet dan linksbovenaan (onder Over dit weblog) een blokje met een kopje Translate en daaronder een selectievakje met 'Selecteer een taal'. Als u daarin een taal selecteert wordt in 1 keer het hele blog in die taal vertaalt. Dat zou dus ook in het Frysk kunnen straks.

En laat nu iedere Fries hier een steentje aan kunnen bijdragen! Recent kondigde Omrop Fryslan aan dat de Fryske Akademy contact had gezocht met Google om het project in werking te zetten. Via o.a. crowdsourcing wordt het werk opgepakt. Als dat geen opperste vorm van Mienskip is weet ik het niet meer. Je kunt gewoon thuis, vanachter je computer, dus online Engelse woorden of zinnen vertalen in het Frysk. Deze woorden worden direct in een grote database samengebracht, die de taal in beeld brengt. Zodra er genoeg woorden en zinnen in de database zitten kan er daadwerkelijk online mee vertaald worden. Dus hoe meer mensen meewerken hoe sneller het gaat!

Het is heel eenvoudig. Als je een Gmail adres hebt kun je gelijk beginnen, anders moet je even gratis en snel een account aanmaken via www.gmail.com
Vervolgens kun je snel aan de slag via de site http://translate.google.com/community
Hierin geef je aan welke talen je beheerst, op zijn minst dus Engels en Frysk. Een gemiddelde kennis is al genoeg, u hoeft geen expert te zijn.
Hoe de vertalingen precies tot stand komen wordt op een pagina met een filmpje op YouTube nog eens rustig uitgelegd.
Dus, beste sneupers, aan de slag!

Update: Zie ook het Fryske persbericht van de Fryske Akademy.Tekstbestanden Engels/Frysk kunnen ook gewoon rechtstreeks per mail naar coordinator (ook na zn pensioen) Anne Dykstra via adykstra@fryske-akademy.nl

woensdag 13 augustus 2014

Historisch tijdschrift Fryslan met Frans van Aylva

Het zomernummer van Historisch tijdschrift Fryslan over Genoegens van zout, zand en strand, onder de titel Pootjebaden, Zon, zand en strand langs Friese kusten.

Jacob van Lennep, toch wel wat gewend, kwam bijna woorden tekort om in 1823 de pracht te beschrijven die voor zijn voeten lag toen hij onder Rijs aan de boorden van de Zuiderzee stond: ‘Maar hemel! Als ’t heuvelpad en ’t dennenwoud verdwijnen, maakt ons een betoverend toneel zeer opgetogen. Wat zien we aan onze voet en over ’t koren verschijnen? (..) ’t Zijn, schone Zuiderzee, uw witbeschuimde wateren, die, schromend leed te doen aan zo een oord, de kusten groeten, en met zacht en vreedzaam klateren op ’t zandgruis breken dat zij voeren aan hun boord.’
In de tijd van Van Lennep omarmde de Romantiek de gezonde eigenschappen van de kust, gestimuleerd door artsen die zelfs het drinken van zeewater aanprezen. De basis voor het ontwikkelen van een stevige badcultuur in het kustrijke vaderland was gelegd, zeker ook voor Friesland met zijn -tot de aanleg van de Afsluitdijk- enorme lengten aan ‘zoute kusten’. Door slechte bereikbaarheid en karige voorzieningen kwam echter gedurende de 19de eeuw weinig van de grond, ondanks gunstige voorbeelden uit Engeland en Duitsland (kuuroorden). Het eerste Amelander initiatief dateert van 1853.

Friesland kende ooit liefst zestien zeebaden, sommige met karakteristieke paviljoens (Harlingen, Hindeloopen, Makkum) en badhokjes voor mannen en vrouwen. Zie ook deze oude foto van het zeebad aan 't Schoor / 't Skoar met zwemmers en kijkers in Ternaard. Deze ontstonden toen de strandcultuur opnieuw populair werd en meer succes kende, aan het begin van de 20ste eeuw, vooral door betere verbindingen en een hogere welstand. Het was echt ‘pootjebaden’, want gehuld door een miniem textieltje kopje-onder gaan, dat was er zeker niet bij. Badgasten werden met koetsjes naar de vloedlijn gebracht om daar, omzwachteld bijna in vele lagen kleding, tot hooguit de enkels het zilte nat te voelen.
De genoegens van zee, zand en strand hebben zich op de Waddeneilanden ontwikkeld tot een enorme toeristensector. Over het voorbeeld Ameland gaat het in deze Fryslân, verder het zeebad van Harlingen en het nooit ontbolsterde -en daarom juist gewilde- ‘Rijs aan Zee’.
En kunnen we wellicht binnenkort weer pootjebaden in Holwerd aan Zee?

Ook in deze editie: waarom kreeg de onbeduidende Frans van Aylva zo’n enorme grafzerk? Deze kolossale steen van 8000 kilo werd gemaakt in Leeuwarden en per schip naar Bornwird gebracht. Over rolpalen werd het naar de Mariakerk verplaatst en vermoedelijk door een speciaal gemaakte gleuf in de kerkmuur naar binnen gebracht. ln het midden van de kerk ligt deze kolossale zerk op het graf van Frans van Aylva ( † 1563) en diens tweede vrouw Rixt van Unia. De zerk is vervaardigd door de monogrammist BG, geidentificeerd als de Leeuwarder beeldhouwer Benedictus Gerbrants "aetatis sua 50". De centrale voorstelling is een porticus, waarin de wapenschilden hangen van de wederzijdse ouders van de echtelieden. Op de lange zijden van de zerk stonden de wapens van beider voorouders en hun geslachtsnamen. ln de nissen van de porticus staan Victoriën. Geheel bovenaan dragen twee engelen een zandloper en een schedel. Daar tussenin bevindt zich een symbolische voorstelling van Christus, die een mens verlost (?). Op het basement van de porticus is het Bijbelgedeelte Job 19:25, 26 gebeiteld.

Eindelijk is er een biografie over Jelle Zijlstra in de maak. Met historicus Jonne Harmsma sprak ik al eens over de genealogie van de oud-premier en president van De Nederlandsche Bank. Hij interviewt nog diverse familieleden en betrokkenen uit de kring van Jelle en doet uiteraard het nodige archiefonderzoek.
Verder nog een nieuwe studie over boerencoöperaties en in de rubriek ‘Schatten van stinzen’ het mysterieuze Liauckemastate. Vooral de afbeeldingen van de Pipenpoyse bruiloft zijn prachtig.
Boeiend te lezen zijn de historische motivaties van dr. Oebele Vries, (auteur van o.a. Asega is het dingtijd?) die in z’n vrijetijd heel lang een verdienstelijk voetballer was.

vrijdag 1 augustus 2014

Voornamen in Noordoost Friesland

Recent zag ik op Twitter een bericht voorbij komen waarin iemand meldde dat hij zijn zoon als een van zijn voornamen de naam Bauke had gegeven. Dat is ook mijn tweede voornaam. In het eerste geval was het een vernoeming van profwielrenner Bauke Mollema, wiens voorouders uit Nes komen (zijn grootvader uit Nes, Westdongeradeel trouwde met zijn grootmoeder uit Nes, Ameland). In mijn geval ben ik vernoemd naar de jong overleden broer van mijn vader. Hij was weer vernoemd naar zijn grootvader (mijn overgrootvader).


Nu speelt bij voornamen, zeker in deze tijd, de 'mode' een rol. Een bekende sportman wordt vaak door enthousiaste fans vernoemd. Toen bij voetbalclub Ajax de Fin Jari Litmanen een van de sterren was werden prompt honderden kinderen naar hem vernoemd.

Een mooie bron om te controleren hoe populair een voornaam was in de loop der tijden is de Voornamendatabank van het Meertens Instituut. Er is ook een mooie weergave op de kaart van Nederland, zoals bij dit voorbeeld van de naam Hessel.
Nog niet zo lang geleden schreef Aly van der Mark een boekje over uitstervende Friese voornamen, getiteld De leste Hikke.

Voor genealogen uit onze regio zal het ook niet verwonderlijk zijn dat bepaalde voornamen relatief vaak voorkomen in Noordoost Friesland. In Friesland werd en wordt in zijn algemeenheid nog heel strikt aan vernoeming gedaan: de eerste zoon krijgt de voornaam van grootvader van vaderszijde etc.
Typische voornamen uit de regio zijn volgens mij Hessel, Bauke, Enne, Bote, ja en welke nog meer?

Dat lijkt me nu een mooi zomerklusje voor onze lezers: stuur uw 'typisch Noordoost Friesland voornaam' in naar dit blog of per email!

Update: Diverse reacties via email met typisch Noordoost Friese namen:
-Balling,
-Ibeltje,
-Monte, 
-Gerlof, 
-Gooitzen, 
-Marten, 
-Taede, 
-Feije, 
-Waeltje, 
-Aant, 
-Tiete, 
-Minne, 
-Louw, 
-Mark, 
-Tjeerd, 
-Sjoerd, 
-Nittard, 
-Nutte
-Orseltje
* Boele
* Gosse
* Gepke
* T(s)jalling
* Sjouke (je)
* Sipke
* Hoeke
* Ytsje, Yttje
* Sijke
* Bearn
* Tsjeard
* Binne
* Ybeltsje
* Teatske
* Melis
* Oege
* Hitsje
* Teakele
* Broer
* Wikje
* Freark(je)
* Lolke (je)
* Tietsje
* Tetsje
* Nynke
* Ulbe
? Sape/ Saapkje
? Sake, Saakje
* Eabele
* Syvert
? Hoeke
* Beitske
* Hedwieg/ Hedwiches
? Hielkje
* Bokke
* Oebele
* Tsjerk
* Tjisse
* Tjib
* Sytske
* Sytse
* Sye

- Angenietje,
- Engeltje,
- Houweltje
- Einte,
- Rimmeren/Remmeren,
- Jouw

- Trijntje
- Eelkje
- Wierdje
- Martje
- Martzen
- Sibbeltje
- Montje
- Menke
- Rixtje
- Tietje
- Liukjen
- Pietrikje
- Bregtje
- Stijntje
- Reurt
- Errijt