vrijdag 30 april 2010

Lezing over Dockumer Lokaaltsje zondag 16 mei

Hans Elzinga vertelt over de geschiedenis van de spoorlijn Leeuwarden-Dokkum van de N.F.L.S., in de volksmond het 'Dockumer Lokaaltsje' genoemd.

Aanvang: 14.00 uur. Plaats: Historisch Centrum Leeuwarden (Groeneweg 1, Leeuwarden).

Er zijn diverse mensen die oude beelden en verhalen over de Noord Friese Lokaal Spoorweg verzamelen, waaronder sneuper Oege Kleijne met de website Railromantiek.

Een prachtig kort filmpje op YouTube uit 1927 van de NFLS op station Anjum is ook erg interessant. Wie kent de mensen (timmerlieden?) op het filmpje?

Of het filmpje van de NTM trein in 1938 in Veenwouden.

Een recenter initiatief voor het vastleggen van de historie van het Dockumer Lokaeltsje is deze website.

maandag 26 april 2010

Groeten uit Amerika van Kor Postma

Trouwe lezers van De Sneuper hebben de laatste tijd kennis kunnen maken met de vervolgserie Groeten uit Amerika van sneuper Kor Postma. In elk nummer wordt een familie onder de loep genomen die vanuit Noordoost Friesland naar Amerika is geëmigreerd. Postma heeft door vele contacten in de USA uit eerste hand verhalen opgetekend en foto's verzameld. Voor degenen die de verhalen in een bundel verzameld graag in de kast willen hebben bestaat nu de mogelijkheid deze te bestellen. Het betreft families uit de Dongeradelen en Dantumadeel. De namen van de onderzochte personen die zijn vertrokken vanaf 1847 samen met Ds. Scholte naar Pella (Iowa) USA op het schip de Pieter Floris.

Enkelen vertrokken iets later maar vestigden zich ook aldaar:
1. Pieter Oebeles Viersen

2. Dirk Gerkes Postma

3. Heerke Ypes Viersen

4. Tjebbe Meinderts Beintema

5. Jacob Jans Slot

6. Wopke Hoekes de Haan

7. Sjoerd Aukes Sipma

8. Gerrit Gerbens van der Weit

9. Abraham Paulus Buwalda

10. Epke Alberts Roorda

11. Ritske Aukes Sipma

12. Sipke Aukes Sipma

13. Minke Thomas Bouma

Naast deze persoonlijke verhalen is er ook een hoofdstuk gewijd aan de bijzondere afgescheiden predikant Ds. Hendrik Pieters Scholte en De Club van Scholte (een groep van sympatisanten van Ds. Scholte o.a. van Raalte, Brummelkamp, Bolks, Ypma, van der Meulen en de Cock).

Het boek bevat ruim 150 foto´s en kost slechts 25 euro exclusief verzendkosten. Bestellen kan via email bij Kor Postma.

donderdag 22 april 2010

Register Geestelijke Opkomsten Oostergo 1580/1581

Je hebt soms van die boekjes die nog niet eens zo oud zijn maar toch al van ellende uit elkaar vallen. Slechte kwaliteit papier en lijm zijn er vaak debet aan. Zo heb ik ooit eens het Register van Geestelijke Opkomsten in Oostergo 1580/1581 gekocht. In 1888 werd het uitgegeven door het Fries Genootschap van Geschied-, Oudheid- en Taalkunde te Leeuwarden. De opgaven der dorpen aan de Commissarissen van de Staten van Friesland in 1580 en 1581 werd bewerkt door Professor Dr. J. Reitsma.
De beeldenstorm en de Reformatie hadden het katholicisme in Friesland en het uitgebreide kloosterbezit net vrijwel geheel verdrongen. Er brak een nieuwe periode aan.
Het register van Dr. Swalue geeft inzicht in de staat van kerkelijke goederen, schulden en lasten in de diverse dorpen.
Voorlopig heb ik alleen de dorpen in Noordoost Friesland gescand en online in een webalbum geplaatst. Blader er eens doorheen. Misschien vindt u nog wel een verloren voorvader!
Overigens had ik jaren geleden al eens voor het dorp Ee een transcriptie gemaakt.
Het sluit ook mooi aan op het overzicht van schoolmeester in Oostdongeradeel vanaf 1580.

Vrijwel het gehele boek is ook als scan uit de bibliotheek van Harvard online beschikbaar!

maandag 19 april 2010

Verslag ledendag Historische Vereniging Noordoost Friesland te Damwoude

Zaterdag 17 april 2010 kwam de Historische Vereniging Noordoost Friesland bijeen voor de voorjaarsvergadering. Gastheer was ons lid Oege Jan Leegstra, als voorzitter van De Sukerei, het thematisch openluchtmuseum in Damwoude dat gewijd is aan de historie van de Cichorei en het leven in de Friese Wouden.
Ongeveer 50 leden vanuit het gehele land waren aanwezig. Secretaris Jan de Jager begon met een korte terugblik op de start en doelstellingen van de vereniging. Hij refereerde aan het belang van het goed beschrijven van oude familie-foto's, zoals de onlangs geheel gescande verzameling van de familie Alberda, met banden naar Meindersma, Jousma, Idsardi en Hartmans.
Penningmeester Johannes Dijkstra schetste de goede financiële positie van de vereniging met momenteel rond de 425 leden. Leden die nog niet voor dit jaar betaald hebben: maak a.u.b. spoedig de contributie van slechts 15 euro over !
Reinder Tolsma schetste namens de redactie van De Sneuper de activiteiten rond het samenstellen van de nummers. Het blad is inmiddels gegroeid tot gemiddeld 68 pagina's, wat ruimte biedt voor langere verhalen. Ook wordt al gewerkt aan een boek voor het volgende lustrum (2013), Op de Praatstoel 2 en het jubileumnummer Sneuper 100, die maart 2011 uitkomt.
Webmaster Hans Zijlstra wees op het belang van delen van informatie: laat je historische papieren en foto's scannen, leg een kopie bij het archief en wacht niet tot 100% perfectie. Publiceren levert vaak onverwachte aanvullingen van medeleden op! En het is zeker niet noodzakelijk om alles via internet te doen, want papier is nog steeds een betrouwbaar bewaar-medium.
Rond 11.45 uur kondigde onze eminente voorzitter Jan Walda aan dat hij als voorzitter de hamer neerlegt. Haije Talsma werd tijdens de vergadering benoemd tot de nieuwe voorzitter. In het dagelijkse leven is hij wethouder van de gemeente Ferwerderadeel. Op genealogisch gebied heeft hij een grote verzameling met mensen uit de families Talsma en Tolsma.
Tijdens de rondvraag werd meegedeeld dat de vereniging ook de ANBI-status zal aanvragen, waardoor leden in de toekomst schenkingen van de belasting kunnen aftrekken.
Het is inmiddels een traditie om het middagprogramma te gebruiken voor rondleidingen. Deze keer dus op de interessante Sukerei. Zelf ging ik in de groep onder leiding van Anne van der Zwaag (Aone Klep) mee. Hij is een mooie verteller, die zijn humoristische verhalen lardeerde met vele anekdotes en leuke weetfeitjes.
Zoals het feit dat de armere bevolking vaak een kwart koffie combineerde met driekwart cichorei. Hedentendage wordt cichorei vooral nog vooral in Frankrijk/ Belgie gemaakt, in langwerpige pakken die duidelijk van de koffiepakken afwijken. Op zolder werd een film vertoond en kon je aanschouwen hoe de cichoreiwortels fijngemalen werden. Een ongezond en stoffig werkje waar veel ratten op afkwamen. Maar daar werden mooie vallen voor bedacht, zoals het rattenklooster. Gevangen ratten werden meestal verbrand om met de geur daarvan weer andere ratten te verjagen. Buiten zijn 3 vanuit andere locaties weer opgebouwde Waldhuskes.
Huisjes uit de Valom, Westerein (Zwaagwesteinde) en de Geast (Rinsumageest). De vaak rode vloer werd geverfd met ossebloed, dat goedkoper was dan verf! Er werd ook om het vloerkleed heen geverfd. Op het puntdak zorgde mos voor een betere afwatering. Maar bij grote hitte vielen de mossen van het dak, dus niet mussen! Oude kleding werd uitgerafeld en opnieuw gebreid. Allerlei slimmigheden zag je ook in en om de huisjes, zoals deursluitingen die niet dicht konden vallen of voor kinderen te hoog zaten.
Na de rondleidingen werd nog even nagepraat onder het genot van een kop koffie in de grote zaal. Een geslaagde en zonnige dag!
In het najaar zal de ledenvergadering in Dokkum zijn, mogelijk in de Posthoorn.
Korte filmpjes van de rondleiding door Anne vd Zwaag vindt u hier van binnen en hier van buiten.
Hieronder een door Henk Aartsma gemaakte compilatie van de dag.

woensdag 14 april 2010

Verkoop bij brandende keerse

Uit een door Reinder Tolsma gemaakte index op PROCLAMATIEBOEKEN van Oostdongeradeel M 3 : 1656 - 1669. Bij Tresoar aan te vragen als 13-27, nummer 99:

11-3-1661 Tijmen Wallings curator over Wigerus Botma praesenteert te vercoopen eerst bij t uijtgaen van den brandenden keerse ende daernae by t lichten des zegels uijt den wasse ende decreet van desen gerechte den gerechten dardepart van seeckere plaats tot Morra Botma genaemt, gadingmakkers op de rechtkamer tot metselwier (79)
7-3-1664 Men laet een ijder weeten dat Folckert Clasen als curator over de drie minderjarige kinderen van Joannes Rentses bij .... (niet ingevuld) Clases in echte getoghen ende mede over Douwe Clasen praetendeert te vercoopen eerst by't uitgaen van d brandende keerse ende daernae by't lichten des zegels uit de wasse ende decrete van desen Gerechte Oostdongeradeel seeckere 4 pm landt leggende over hoogh ende leegh in 44 pm onder d' clockslagh Nijkerck (=Oosternijkerk) by Claes Adsers als Meijer wordende gebruijckt, beswaert pro quota met d huijsinghe ende vordere lasten van floreen dyck als andersins
Iemandt gadinghe maeckende gelieve t' comen op Maandach Nae de 3' proclamatie Nae de Weer tot Metzlawier op d' rechtcamer ende copen op conditien als dan te aengeven ende ......
iemandt waere ...... hiertegens gedacht te opponeren, can comen in tijden ende geven syn reeden van oppositien, by poene van versteck (156, 158 nog eens).
Duidelijk is dat er door de autoriteit (grietman of secretaris) een kaars werd aangestoken en zolang die brandde kon men bieden (provisioneel). Bij deze verkoop bij brandende kaars kreeg de koper die het laatste bod had gedaan voordat de kaars uitging het betreffende goed, zoals ook blijkt uit Het kasboek van Henricus Lontzenius, de laatste abt van het klooster Selwerd, pagina 19.

Het boek Archief Hof van Friesland: inventaris van het archief van de Raad, doorJ. L. Berns meldt hierover: ...ingevolge een besluit van het Intermediair Administratief Bestuur van Friesland van 2 maart 1798, waarbij bepaald werd dat verkoop van onroerend goed van 'weeskinderen, minderjarigen of andere onder voogdij staande personen 'op de gewone wijze'(niet bij 'brandende keerse') kon geschieden, mits openbaar en na vooraf verkregen consent van het Hof, en mits de koopbrief binnen drie maanden bij het Hof geregistreerd werd. De term 'brandende keerse' moet letterlijk worden opgevat. Er werd een kaars aangestoken. Zo lang die brandde kon op de te verkopen onroerende goederen een bod worden uitgebracht.
Bij de definitieve verkoop werd vervolgens het zegel gelicht. Maar hoe dat precies in zijn werk ging? Wie het weet mag het zeggen!

zondag 11 april 2010

Rentmeestersrekeningen Noordoost Friesland

Een mooie en weinig bekende bron voor de vroege 16e eeuw betreft de Rentmeestersrekeningen.  
R.S. Roarda heeft er een en ander over gepubliceerd en geïndexeerd.
Ook Samme Zijlstra gebruikte ze in zijn boek Skiednis fan Eastdongeradiel p 32/33:
Rentmeestersrekeningen 1524-1525, 1525-1526, 1526-1527 en 1527-1528

Uit de rekeningen van de eerste grietman van Oostdongeradeel onder de Habsburgers, Focx van Dockum (van 1524 tot 1537), krijg je inzicht in zaken die hij behandelde:
Haytte en Kempe hebben elkaar aan het haar getrokken en een blauw oog geslagen bij een ruzie. Beide krijgen 9 stuivers boete.
Kempe Sipma die iemand bedreigde kreeg 18 stuivers boete. Mr Tesne die Jelle Geerlofs vrouw geslagen had en Geerlof zelf in het water gooide moest 34 stuivers betalen en Douwe Sybrandsz, die Merck Kempez een 'menedige hont' had genoemd: 12 stuivers.
Boye uit Wetsens had een paar varkens gestolen en betaalde ook 12 stuivers. Tjeger en Riske Hollinge uit Ee moesten voor een gebroken trouwbelofte resp 9 carolusguldens en 7 stuivers en 11 car glds en 4 stuivers betalen. Zwaardere vergrijpen werden voorgelegd aan het Hof van Friesland.
Taeke Burschma die in Ee Zeger Hoytesz had doodgeslagen kon het afkopen voor 75 gg terwijl Jan Kistemaker voor doodslag maar 28 gg hoefde betalen.

Tresoar HvF, Criminele Sententies II, 1, fol 98/vo-99; II, 2, fol. 20-20v: Nanne Scheerdts stal in 1531 enkele paarden in Aalsum en werd opgehangen en Rommert Wessels werd vanwege mishandeling verbannen uit Friesland. Toen hij in 1544 stiekum terug kwam werd hij gegeseld. En Coert Gerrits uit Anjum moest in 1559 voor 528 dagen naar de gevangenis in Leeuwarden.

Verder waren grietman van Oostdongeradeel Worp Ropta (1539-1548), Rintje Folkerts van Aytta (1554-1570 en ook Broeder in het Zoete Naam Jezus Gilde) en Doede van Syrcxma (1570-1578, genoemd in de door Jan Post ontsloten prachtige bron Quaclappen 1600-1612)

Een overzicht van Noordoost Friezen in de Rentmeestersrekeningen 1518-1575  ziet u op de Sneuper-site.

vrijdag 9 april 2010

Museumweekend met activiteiten Admiraliteitshuis en Fiskershuske

Op zaterdag 10 en zondag 11 april is er in museum het Admiraliteitshuis in Dokkum en museum ’t Fiskershúske in Moddergat van alles te doen. Tijdens het museumweekend is rond een bepaald museumstuk een aantal leuke activiteiten georganiseerd voor jong en oud. De entree en de activiteiten zijn dit weekend gratis.

In het Admiraliteitshuis is een mini-expositie ingericht over Sonnema Berenburg en de snoepjes van Fortuin, twee bedrijven die hun oorsprong hebben in Dokkum. Speciaal voor dit weekend laat het museum een aantal nieuwsgierige objecten uit het depot zien.

Bezoekers kunnen zelf een ulevelrijmpje maken, bekend van de ijsbonbons van Fortuin, of kunnen proeven van de Sonnema Berenburg. Daarbij wordt uitgelegd hoe beerenburg gemaakt wordt. Voor jong en oud is er een speurtocht waar je een mobiele telefoon voor nodig hebt.

Bij de expositie over centsprenten kunnen kinderen zich uitleven door een levensgroot stripverhaal te tekenen of zelf een prent in te kleuren.

Een loden aasvisje uit 1850 staat centraal in ’t Fiskershúske. Rondleiders vertellen hier een verhaal bij voordat ze u meenemen ’t Fiskershúske in. Natuurlijk zijn ook hier leuke activiteiten te doen.

Een visser zit klaar om te laten zien hoe het garnalenpellen in zijn werk gaat, verwacht vieze vingers want hij zal u aan het werk zetten. Bij hem kunt u ook een stukje van een rauwe gedroogde vis proeven. Voor kinderen is er een spannende speurtocht door de huisjes en kan meegedaan worden met een kleurplaatwedstrijd.

Een antieke tractor met wagen staat klaar om met bezoekers ‘de weg van de garnaal’ te rijden. Een rondje door het dorp langs bijzondere plekken, van de plek waar de garnalen door vissers aan land gebracht werden naar de garnalenfabriek in Moddergat.

Het Admiraliteitshuis is zaterdag open van 10.00 tot 17.00 uur en zondag van 13.00 tot 17.00 uur. Museum ’t Fiskershúske is zaterdag open van 10.00 tot 17.00 uur en zondag van 12.00 tot 17.00 uur.

woensdag 7 april 2010

Kerfstokjes van onze voorouders

Hoewel ik in eerdere artikelen over de Criminele Sententies van het Hof van Friesland meldde dat deze bron niet veel gebruikt wordt zijn er toch diverse sneupers die hieruit putten voor publicaties. Naast de bekende R.S. Roarda en W.Tsj. Vleer was ook wijlen Han Hietkamp fanatiek bezig de criminele dossiers uit te pluizen voor interessante verhalen. Dat ontstond, zoals je vaker ziet, door de vondst van een voorouder, in zijn geval Oeds Sijbes. In zijn publicatie De Kerfstokjes van onze voorouders, met als ondertitel Verhalen opgetekend uit de dossiers van het Hof van Friesland, over vroegere inwoners van Achtkarspelen, Tietjerksteradeel en Kollumerland komen regelmatig chergers (douanebeamten aan de Friese grenzen) voor, zoals Goytsen Deddes Luimstra, die betrokken waren bij conflicten over illegaal in- en uitgevoerde goederen. In dit geval betrof het met name de grens Friesland/Groningen. Ook komen veel leden uit de familie Pama in de verhalen voor, de koopman/ brouwer Wytse Minnerts Lipstra en de complete Bende van Pieter Eenoogh (Pijtter Hendriks uit Breda) die in de jaren 1714-1718 veel diefstallen pleegde maar allemaal werden opgehangen.
Overigens gebruikte hij als bron niet alleen de Criminele maar ook de Civiele Sententies van het Hof van Friesland, het trouwregister van de Doopsgezinden in Surhuisterveen, DTB van Achtkarspelen en Tietjerksteradeel en diverse geschriften van het Nedergerecht Achtkarspelen. De index van het boek staat al enige jaren op de Sneuper site. Naast de verhalenbundel Kerfstokjes heeft Hietkamp nog diverse andere verhalenbundels gepubliceerd, zoals Het Hattumsvolk uit Veenwouden, een beschrijving van de kwaadaardige activiteiten van Albert Hattums, zijn vrouw Antje Martens en hun zeven kinderen.
De boekwerken zelf zijn waarschijnlijk wel ter inzage beschikbaar bij Tresoar of het Streekarchief te Dokkum.
In november 2003 schreef ik samen met Hietkamp een artikel in Leovardia over een Perzische dief die in herberg de Ooievaar in Leeuwarden werd opgepakt. Hij had diamanten van zijn Armeense baas in Amsterdam gestolen.

zondag 4 april 2010

Collaterale Successie in Friesland

Op 12 december 2009 gaf Andries Koornstra voor de NGV afdeling Friesland een lezing over de Collaterale Successie. Deze voorloper van de Memorie van Successie bestrijkt de periode 1716-1805. Dit archief heeft geen Nadere Toegang en is dan ook bij de gemiddelde genealoog weinig bekend en gebruikt. Terwijl in deze bron, die betrekking heeft op boedels ter waarde van minimaal 500 caroliguldens, vele interessante vondsten gedaan kunnen worden.
Voor onze regio zijn van Westdongeradeel en Dantumadeel vanaf 1716 gegevens beschikbaar in Tresoar maar van Oostdongeradeel pas vanaf 1776 en Kollumerland vanaf 1725. Andries Koornstra gaf in zijn lezing diverse voorbeelden van mogelijke vondsten en heeft hem voor het Sneuper blog beschikbaar gesteld. Een mooi initiatief dat navolging verdient!
Over de opbrengsten van de Collaterale Successie in Friesland over de jaren 1742-1795 geeft het boek Eén grote familie: doopsgezinde elites in de Friese Zuidwesthoek 1600-1850, door Cor Trompetter, enig inzicht.
Wie heeft er trouwens zelf nog interessante voorbeelden van de collaterale successie in (Noordoost) Friesland?
Hieronder kunt u door de powerpoint-presentatie van Andries Koornstra klikken (linksonder op Menu klikken voor beeldvullend scherm en Esc gebruiken om naar normale scherm terug te keren).

vrijdag 2 april 2010

Diaconieboeken Blija en Hogebeintum vanaf 1611

Veel Doop-, Trouw- en Begraafboeken (DTB) gaan hooguit terug tot ongeveer 1650/1665. Voor de periode daarvoor zijn de bronnen erg schaars. Door de ongebreidelde activiteit van Anton Musquetier is sinds kort het kerkarchief van Blija en Hogebeintum (de plaats met de hoogste terp van Friesland) gefotografeerd. En daar waar de DTB teruggaan tot 1659 (wat al lang niet slecht is), daar gaan de Diaconieboeken terug tot 1611! En dat biedt natuurlijk extra mogelijkheden voor de sneupers. De oudere teksten zijn wel wat lastiger te lezen, maar een gratis cursus paleografie kunt u tegenwoordig ook al vanachter de computer volgen. En dan is het maar bladeren door de oude boeken via het beeldscherm. Naast de DTB en Diaconieboeken zijn de Lidmatenboeken (vanaf 1659) aanbevelenswaardig. Vergroten kunt u de foto's ook en een overzicht van de gedigitaliseerde kerkboeken vindt u op de site van Musquetier. Als u iets interessant vindt laat het ons weten, bijvoorbeeld via een artikel voor De Sneuper!