zaterdag 31 maart 2012

Fryslân, 11en30 en In Alle Staten

Na de vernieuwde Sneuper van vorige week vielen er deze week weer enkele bladen op de mat die interessant zijn voor de Friese genealogen en streekhistorici.
Als eerste Fryslân, het historisch tijdschrift van het Koninklijk Fries Genootschap voor Geschiedenis en Cultuur. Deze keer een themanummer Bevallen en opstaan. Het kraambed, vreugde en verdriet. Dan denk ik natuurlijk meteen aan de Dokkumer vroedvrouw Catharina Schrader die van 1693-1745 haar praktijk in Noordoost-Friesland onder vaak barre omstandigheden runde.
Jeanine Otten schrijft over Een geschiedenis van bevallen en opstaan in Friesland, o.a. over het gebruik van een Hansje-in-de-kelder. Deze zilveren drinkschaal (de naam spreekt me natuurlijk ook aan) had in het midden een dekseltje dat openklapte als er brandewijn in geschonken werd. Er kwam dan een poppetje (Hansje) te voorschijn, die een aanstaande baby aankondigde. Tijdens het drinken werd er gezongen: “ Men drinkt, als 't komt te pas, kaneelwijn frisch en helder, geluk aan de echtgenoot met Hansje in den Kelder”.
Het artikel Holle bomen en poppeslokjes behandelt de volksverhalen over waar een kind vandaan kwam. Was het de ooievaar, kool of poppestien in Burgum?
Een hedendaagse Catharina Schrader is Sietske Krisifoe (aparte naam trouwens), die in Zambia en Harlingen vroedvrouw was.
Het artikel Borstvoeding, over tate en minnen wordt gesierd door een prachtig schilderij van Willem Bartel van der Kooi.
Het afsluitende artikel van het thema gaat over dokter Petrus de Vries Jzn uit Easterein die eind 19e eeuw de eerste couveuse in Friesland liet bouwen door de dorpstimmerman!

Eindelijk kon ik trouwens constateren dat de bijbehorende website eens was bijgewerkt toen het blad Fryslân verscheen. Bij vorige nummers duurde dat vaak weken. Nog steeds heeft die website echter weinig toegevoegde waarde en dat vind ik jammer.

In 11en30, het blad op A5-formaat van NGV Friesland een nijsgjirrich artikel De merklap uit 1776 van Maaike Frouwke Bos onder de genealogische loep. Deze blijkt in Holwerd gemaakt door Dieuke Simens (Hemminga), uit een doopsgezind geslacht stammend. Gelukkig konden de Memories van Successie bij Tresoar opheldering verschaffen. Op de letterlap staat letterlijk Duke Simens, maar ze werd ook wel vermeld als Dieuke Simons Hemminga. Ze was getrouwd met Jacob Jans van Postma en had een broer Igle Simens. De auteur Jan Gaasterland stamt overigens van dezelfde stamvader Geert Jochums af als ik. Nakomelingen van Dirk Geerts uit Ezumazijl namen namelijk de achternaam Gaasterland aan, en die van zijn broer Jochum Geerts de naam Zijlstra.

Als laatste wil ik het boekwerkje In Alle Staten noemen. Het toont de activiteiten in Fryslân in 2012 in het kader van het jaar van de historische buitenplaatsen. In Fryslân worden die States of Staten genoemd. Ons lid Bearn Bilker is voorzitter van de Stichting Staten en Stinzen en schreef het voorwoord. Op de website staan de vele culturele activiteiten vermeld die in de staten en stinzen gehouden worden in 2012. Een bezoekje aan Friesland waard!

dinsdag 27 maart 2012

Tresoar digitaliseert Volkstelling 1744 na Twitter-actie

Pieter Brueghel de Jonge – De volkstelling te Bethlehem
Steeds meer archieven en geïnteresseerden in genealogie en streekhistorie openen een Twitter-account. Niet alleen om zelf korte nieuwsberichtjes onder een schare volgers te verspreiden, maar ook om gelijkgestemden te volgen. Zo ontstaan vaak leuke en snelle dialogen tussen publieke instellingen en het publiek dat ze bedienen.
Tresoar in Leeuwarden heeft al wat langer een Twitter-account via https://twitter.com/#!/Tresoar en kondigde kortgeleden aan de duizendste volger te verwachten. Om daar enige ruchtbaarheid aan te geven werd een Twitter-digitaliseringsactie bedacht: Wat zou u graag gescand willen hebben?
Speciaal ter gelegenheid daarvan zou Tresoar onder degenen die hun wensenlijstje getwitterd hadden loten, welk archiefstuk als eerste gedigitaliseerd gaat worden. De trekking van deze loting vond plaats op maandag 26 maart, ’s middag om 16.00 uur.
Via ons eigen Twitter-account https://twitter.com/#!/sneuperdokkum stuurde ik een tweetal suggesties in: de Volkstelling van 1744 (een relatief onbekende bron met vele namen) en de Criminele Sententies van 1536-1700. De sententies van 1700 tot 1800 zijn immers al geïndexeerd en daardoor vrij goed ontsloten. De oudere aanvulling zou het helemaal een bron maken om van te smullen!
Uit de loting kwam naar voren dat we gewonnen hadden, en wel met de Volkstelling 1744. In de online inventaris van Tresoar heeft het de volgende beschrijving: Toegang 5,
"Omschrijvinge van familiën in Friesland", staten, ingekomen van de grietenijen en steden, waarop aangegeven de namen van de gezinshoofden, de grootte van de gezinnen en de hoogte van de aanslag, 1744.
NB 1. Van de banden zijn microfiches op de studiezaal beschikbaar, zie plattegrond nr. 6. 2. Zie ook Nadere Toegang 5.21: P.J. Kreijl, Alfabetische lijst van inwoners van Hindeloopen, 1700-1750. 3. Wegens klachten over de slechte handel en scheepvaart werd door de Staten overwogen of de z.g. havenpachten zouden kunnen worden afgeschaft. In plaats daarvan zou een jaarlijkse quotisatie op de huisgezinnen geheven worden. Om de opbrengst van deze quotisatie vooraf te kunnen beoordelen, werden ingevolge resolutie van 13 maart 1744 alle grietenijen en steden aangeschreven staten in te zenden. Deze staten zijn als volgt samengesteld: van ieder hoofd van een huishouden werd de naam genoteerd, het aantal personen waaruit het huishouden bestond, of het huishouden vermogend of "insolvent" dan wel "gealimenteerd" was en de aangeboden vrijwillige bijdrage ter vervanging van de havenpachten. Nagenoeg de hele bevolking is op deze staten terug te vinden, zodat met recht van een volkstelling kan worden gesproken. 4. Zie ook: J.A. Faber, Drie eeuwen Friesland. Economische en sociale ontwikkelingen van 1500 tot 1800. Leeuwarden 1973. Deel I, pag. 34-38.
inv. nr. 1628 Oostergo
inv. nr. 1629 Westergo
inv. nr. 1630 Zevenwouden
inv. nr. 1631 Steden
 

Voorwaar een mooi initiatief!

maandag 26 maart 2012

Oude kaart 1692 Noord Friesland en Wadden

Via de website Old Maps Online kwam ik een kaart tegen, Germania Parte Occidentale, waarop het noorden van Friesland en de Wadden is afgebeeld.
De Friese plaatsen zijn voorzien van een kleine tekening van een molen.
Op de Wadden worden interessante oude namen genoemd, zoals het verdwenen eiland Busch (Bosch), en de zeegaten Scholbalg, Amelander Gat, Boomkens Gat en Stortemelks Gat.
Ook het nog niet aan Texel vastzittende Eyerlant wordt genoemd.
Bij Dokkum staat abusievelijk Dockun, met een n.
De maker van de kaart is Vicenzo Maria Coronelli, die leefde van 1650-1718.

woensdag 21 maart 2012

Vernieuwde Sneuper gepresenteerd aan burgemeester Dokkum

Dinsdag 20 maart 2012 om 17.00 uur was het dan eindelijk zover: De officiële lancering van de geheel vernieuwde Sneuper, ons verenigingsblad. Uit handen van voorzitter Haije Talsma ontving burgemeester Marga Waanders van de gemeente Dongeradeel (waarvan Dokkum de hoofdplaats is) het eerste exemplaar. In de prachtige bovenzaal van het oude 'stadhuis' sprak de burgemeester lovende woorden over het levend houden van de bijzondere historische verhalen die over de regio te vertellen zijn.  
Hans Zijlstra gaf een toelichting op het hoofdverhaal in Sneuper 105, waarin het schilderij Maaltijd te Dokkum (1697) nader ontrafeld wordt.
Na het afscheid afgelopen jaar van onze eindredacteur Reinder Tolsma trad Warner Banga toe als nieuw lid van de redactie. Overigens zal redactielid Otto Vos komende jaarvergadering aftreden en is Atze Glas nieuw toegetreden, naast de al enige jaren actieve Piet de Haan. Als rots in de branding hebben we dan natuurlijk nog mede-oprichter van de vereniging Eimert Smits!
De discussie over een eenmalige uitgave in kleur van het normaliter in zwart-wit gedrukte blad op A5-formaat leidde al gauw tot de wens voor een geheel nieuwe lay-out. En aangezien Warner vaardig is met een digitaal opmaakprogramma kwamen de eerste voorstellen met een opmaak in kleur al snel op tafel. Toen bleek dat ook kostentechnisch binnen ons budget gedrukt kon worden (bij de immer flexibele drukkerij Andeko) is besloten groen licht te geven voor een totale restyling.
Het A5-formaat is A4 geworden en er is een aantal duidelijke rubrieken opgezet.
Inhoudelijk is de focus echter hetzelfde gebleven: een goede mix tussen streekhistorie en genealogie van interessante onderwerpen en families uit de regio Noordoost-Friesland.
Onze bijna 500 leden ontvangen de Sneuper in de loop van deze week (vandaag zijn ze op de post gegaan). Als u lid wilt worden kan dat nog steeds makkelijk via onze website. Voor slechts 15 euro per jaar ontvangt u, naast diverse andere voordelen, vier keer de Sneuper! Een aantal exemplaren is ook in de losse verkoop verkrijgbaar bij o.a. boekhandel Readshop in Dokkum.

Voor een uitgebreider verslag met foto's van de overhandiging van de nieuwe Sneuper zie de reportage op Waldnet.

De inhoudsopgave van Sneuper 105, maart 2012, is als volgt:
HISTORIE & STREEKGESCHIEDENIS
- Mysterie van de Maaltijd te Dokkum ontrafeld, H. Zijlstra
- Friese merklap uit Wierum, H. Bouta
- Eerste melding van gasvondst bij Engwierum (1729), T.P. Inia
GENEALOGIE & FAMILIEONDERZOEK
- Twee oude portretten ( Gasau & Rosier ), D. Bonnema
- Sjoerd Folkerts Rypperda ( deel 1 ), T. de Zeeuw
RUBRIEKEN & COLUMNS
- COLUMN: Je mutte mar hoare..., A. Hansma
- BONIFATIUSBEELDEN: Engelse musicalheld, L. de Hoop
HERALDIEK :
- Wat is heraldiek? R.J. Broersma
- Reacties op cryptische omschrijvingen, P. de Haan
INGEBOEKT: Bosatlas van de geschiedenis van NL, W. Banga
DIGITAAL, ACTUEEL & VARIA
- Website- en blognieuws, H. Zijlstra
- Onderzoek handkarren op het platteland, E. Fleurke
- Wat staat er te geschieden ( agenda )

zondag 18 maart 2012

Boek: Noordhorn vanaf de schamel

Noordhorn vanaf de schamel: verhalen van schoenmaker Hes, meer dan 3 generaties terug

Dit is de titel van het op 11 april 2012 te verschijnen boek geschreven door ons lid Piet Helmus uit Noordhorn met medewerking van Martijn Hes.

Het boek is gebaseerd op brieven van oud-schoenmaker Hes uit Noordhorn, welke een periode omvat van meer dan 100 jaar. Deze brieven zijn in handen gekomen van Martijn Hes na het overlijden van zijn moeder. Het betreft een briefwisseling tussen zijn grootvader in Indonesië en diens zoon Jacob Hes. In deze brieven worden personen en gebeurtenissen omschreven in het dorp, die zich afspeelden van 1830 tot 1925. In de bijna 40 brieven wordt een inkijkje gegeven in het wel en wee in het dorp. Piet Helmus heeft deze brieven vervolgens van interessante achtergrondinformatie voorzien, waardoor de brieven voor de lezer nog meer gaan leven.

Op 11 april a.s. wordt het boek feestelijk gepresenteerd in de Dörpsstee in Noordhorn. Binnenkort wordt gestart met de voorintekening van deze nieuwste uitgave van de Historische Kring Zuidhorn!

Inleiding
Aan de Langestraat in Noordhorn, bij het begin van het Gouden Hoekje, was tot ongeveer 1955 schoenmaker Hes gevestigd. Martijn Hes had een eenmanszaak, zoals vele ondernemers in dit Groningse dorp. Een kleinzoon (en naamgenoot) van hem, Martijn Hes uit Baambrugge, is na het overlijden van zijn moeder in het bezit gekomen van verschillende brieven die zijn grootvader in de periode 1950-1952 aan zijn zoon Jakob stuurde. Jakob Hes, geboren in Noordhorn, woonde toen in Indonesië, in Pasuruan op Oost-Java, waar hij directeur was van het ‘Proefstation voor de Java-Suikerindustrie’.

In deze brieven – Hes noemt ze zelf vaak opstellen – worden personen en gebeurtenissen in het dorp Noordhorn beschreven uit de periode 1830 tot 1925. In een kleine veertig verhalen is het wel en wee van de inwoners van Noordhorn aan het papier toevertrouwd. De brieven geven zo een opmerkelijke inkijk in de toenmalige samenleving van dit dorp. Voor de huidige inwoners van Noord- en Zuidhorn een zeldzame gelegenheid om kennis te maken met de geschiedenis van hun woonomgeving. Maar de welhaast levende beelden van zo’n samenleving in de moeilijke periode van de overgang van negentiende naar twintigste eeuw zijn interessant voor iedereen met belangstelling voor de achtergrond van de sociale ontwikkeling van het platteland. De heer Hes heeft de brieven ter beschikking gesteld aan de Historische Kring Zuidhorn
met de vraag of zij er iets mee kunnen, waarbij hijzelf graag enige regie wilde houden over het publiceren. Hij heeft er mee ingestemd dorpsbewoners in te schakelen die meer binding met het dorp hebben dan hijzelf, die er zijn geboren of er lang hebben gewoond.
De verhalen, zoals die in de brieven worden verteld, zijn ingekaderd en aangevuld met relevante achtergrondinformatie. Daardoor kan men de verhalen beter ‘plaatsen’ in tijd en omgeving. Veel voorvallen in dit dorp staan immers niet op zichzelf maar worden beïnvloed door landelijke gebeurtenissen en trends. Het resultaat is een beknopt stukje geschiedenis van ons dorp en (een groot deel van) zijn inwoners, in een tijdsbestek van meer dan een eeuw.
De Historische Kring is de familie Hes dankbaar dat zij de brieven ter beschikking stelden. Dorpsbewoner Piet Helmus schreef de begeleidende teksten. Hij beoogde met zijn bijdrage om belangstellenden te laten meegenieten van deze op een zeer authentieke wijze vastgelegde beschrijvingen van de toenmalige dorpse samenleving. Om de verhalen nog beeldender te maken is een aantal toepasselijke illustraties uit die tijd opgenomen. De aanvullingen van Martijn Hes jr. zijn duidelijk te herkennen, hij verzorgde de algemene achtergrondinformatie waaronder emigratiegegevens en bijzonderheden over zijn voorouders.

De brieven zijn allemaal letterlijk overgenomen, zoals de schoenmaker ze heeft geschreven. De briefteksten zijn steeds cursief weergegeven. Gerekend naar de inhoud zijn de brieven in twee soorten te onderscheiden. In een aantal worden gebeurtenissen verhaald uit de tijd dat schoenmaker Hes nog niet was geboren. Deze verhalen zijn dus van horen zeggen en dan kan er natuurlijk wel eens iets op een andere manier worden weergegeven dan het daadwerkelijk gebeurd is. Mogelijk zijn de personen die er een rol in spelen verwisseld of kan het gebeuren dat de schrijver er qua datering wel eens een paar jaar naast zit. Maar het zijn uitzonderingen.

Hes aarzelt af en toe ook zelf of het wel precies zo is gebeurd als hij het zich herinnert. Het is immers al zo lang geleden. Dat vonden de samenstellers echter geen reden om deze brieven over te slaan. Veel verhalen spelen zich echter af tijdens zijn eigen leven. Soms heeft hij er zelf een rol in, nogal eens als kwajongen tussen de kwajongens. De in deze brieven genoemde personen en jaartallen zouden wel moeten kloppen, ook omdat ze te verifiëren zijn met andere bronnen. Helmus is zelf één van die bronnen, iets wat in voorkomende gevallen ook wordt vermeld. Daarnaast heeft hij veel gebruikgemaakt van gegevens uit de Groninger Archieven en uiteraard raadpleegde hij de bronnen die via het internet toegankelijk zijn, ondermeer met behulp van het programma Genlias.

Al met al kan gesteld worden dat het totaal van deze brieven een goed beeld geeft van het leven in Noordhorn van een eeuw geleden.

zaterdag 17 maart 2012

Verleden en toekomst van het Dokkumer Lokaaltje

Van onze verslaggever ter plaatse, Henk Aartsma
Sprekers Kleijne en Rijff
Kaartjes Dokkumer Lokaaltje
De Stichting Vrienden van de kerk Hiaure had voor donderdagavond een lezing over het Dokkumer Lokaaltje georganiseerd. Tijdens zijn lezing in de kerk vertelde inleider Oege Kleijne vele wetenswaardigheden over de geschiedenis van de Noord-Friese Lokaalspoorwegen. Na de pauze presenteerde Chris Rijff het initiatiefplan m.b.t. de mogelijkheden om delen van het Dokkumer Lokaaltje te herstellen t.b.v. van het toerisme en de lokale economie.

vrijdag 16 maart 2012

Kamerbode Feike Klases vd Lei van de Friese Admiraliteit

Hij liep mee in de lijkstatie van Ernst Casimir in januari 1633 te Leeuwarden, in het groepje vertegenwoordigers van de Admiraliteit van Friesland te Dokkum. Op zijn mantel het insigne van de Admiraliteit: twee gekruiste ankers met een generaliteitswapen in het midden. Hiermee was hij voor iedereen herkenbaar.
Wie nu was deze kamerbode?
In de beschrijving van de deelnemers in de rouwstoet wordt hij genoemd. Het betreft Feike Klases, ook wel de familienaam Van de Lei dragende.
Dokkum, huwelijken 1625
Vermelding: Ondertrouw op 24 augustus 1625
Man       : Feicke Claesses afkomstig van Dokkum
Vrouw     : Antie Tymendr afkomstig van Leeuwarden
Opmerking : hij is kamerbode van de Admiraliteit.
Bron: Collectie Doop-, Trouw-, Begraaf- en Lidmatenboeken(DTBL)
Ondertrouwregister Gerecht Dokkum 1605-1628
Inventarisnr.: DTB 171

Leeuwarden, huwelijken 1626
Vermelding: Ondertrouw op 26 augustus 1626
Man       : Feicke Claas afkomstig van Dokkum
Vrouw     : Antie Thimons afkomstig van Leeuwarden
Opmerking : hij is kamerbode

Betalingsordinanties op de Ontvanger Generaal 1624
Citaat: De camerbooden vande admiraliteijt tot Doccum vande leverantie van thien taffelboeckiens in silver beslagen en aende heeren gelevert die somma van 38 £ 10 st
Bron: Archief van de Staten van Friesland
Toegang 5, Invnr.  2666, Folio   65v

Toen de Admiraliteit in 1645 naar Harlingen verhuisde, verhuisde Feike mee.

Voor meer informatie kunt u het leuke boekje van Ihno Dragt over De admiraliteit in Dokkum, 1597-1645, aanschaffen.

maandag 12 maart 2012

Zachte heelmeester maakte blinde ziend in 1628?

Hilda Bouta, actief lid van onze vereniging, wees mij op een vermelding in de Leeuwarder archieven van een Dokkumer heelmeester. Met een zilveren naald had hij een blinde vrouw geholpen die beweerde nu weer geheel te kunnen zien! 
Leeuwarden. 17 oktober 1628 "SACHARIUS Dreinerius BOLTHA, vrij operateur, steen en breucksnijder.oud ……op sijn verzoek verklaart Trijn Jansdr. Te Grotegast (Gr.)dat zij enige jaren blind is geweest, dat haar ogen door bovenstaand persoon met een sulveren naalde zijn gecureerd sedert dien weer kan zien gelijk voorheen".
Bron: Historisch Centrum Leeuwarden. Stadsarchief, certificaatboeken L 849-309a.
NB. Drie jaar later wordt hij opgenomen in Burgerboek Leeuwarden, met vermelding: geboren in Dokkum:
1631.     Zacharias,     Sacharias Drimmelry Bolta,     Dokkum. Leeuwarden.
In Burgerboeken Leeuwarden: 1631  SACHARIAS DRIMMELRIJ BOLTA, geboorteplaats Dokkum, pag 301, 303     http://www.gemeentearchief.nl/burgerboeken
 
Het lijkt in ieder geval op een vroege vorm van een staaroperatie.

vrijdag 9 maart 2012

Statistieken Dokkumer Sontvaart: 1767 topjaar

Sinds donderdag 8 maart 2012 zijn er weer bijna 35.000 doorvaarten toegevoegd aan de Sonttoldatabase. Het betreft de jaren 1726-1737, waardoor het totaal aantal jaren de periode 1726-1799 bestrijkt.
Het mooie is dat nu een standaardisatie van plaatsnamen en dus ook namen van thuishavens het zoeken makkelijker maakt. De 12 spellingsvarianten van Dokkum ("Bockum", "Dackum", "Docken", "Dockkum", "Dockom", "Dockum", "Docum", "Dohmsten", "Dokkum", "Dokum", "Døckum", "Duckum") zijn daarmee onder 1 noemer gebracht: Dokkum.
Ook zijn er op de website eenvoudige statistieken ingebouwd die een mooi overzicht geven over de gehele periode 1726-1799 vanuit diverse invalshoeken.

Wat zien we zoal voor passages van de Sont door schippers met als officiële thuishaven Dokkum?
In de periode 1726-1799 waren er 3386 doorvaarten van schippers met thuishaven Dokkum.
Topjaar was 1767 met 178 doorvaarten. De piek lag tussen 1763 en 1770 hoewel er van 1765 geen registraties zijn.
Hoewel de statistiek met vertrekhavens maar 2480 doorvaarten van Dokkumer schippers telt kan hier wel een ranglijst uit gehaald worden: Gdansk 466 keer, Kaliningrad 416 keer, Riga 199 keer, Dokkum 145 keer, Klaipeda 128 keer, Liepaja 119 keer, Amsterdam 115 keer en Szczecin 113 keer.
Een vergelijkbare ranglijst geven de aankomsthavens, hoewel daarbij de algemenere term Baltic Sea gebruikt wordt.
De lijst met soorten vracht is weer wat langer (7985 vrachten in totaal). Hierin is Ballast verreweg de grootste soort vracht (888+234+17=1139 vrachten), gevolgd door Hennep, Tarwe, Staven/Duigen en Rogge. Tot de exotischere vrachten van Dokkumer schippers behoren o.a. Arsenicum, Barnsteen, Boegsprieten, Kamelenhaar, Gom, Joppenbier, Hongaarse wijn en Was.

Bedenkt u overigens dat in tijden van oorlog Friese schippers vaak van thuishaven en vlag wisselden, met name naar Duitse havensteden, om daardoor te voorkomen dat ze door Engelse of Franse kapers overmeesterd zouden worden. Dat maakt de registratie voor Friese en dus ook Dokkumer schippers in de oorlogsjaren zeer geflatteerd. Tijdens de Vierde Engelse Zeeoorlog van 1780-1784 viel een groot deel van de (geregistreerde) Sontvaart weg, evenals vanaf 1795 toen de Fransen ons land bezetten en de Engelsen grote hoeveelheden schepen van de Republiek kaapten.

donderdag 8 maart 2012

Biografie van Iman Falck

Ons lid Tymen Wierstra is jaren geleden al begonnen Kollumer geschiedenis en de belangrijke personen daarin via zijn website te ontsluiten. Een van deze personen is Eyso de Wendt, een Kollumer koopman die via de VOC fortuin maakte en uit een oorspronkelijk Deense familie stamde. Zijn dochter huwde met Iman Falck, de gouverneur-generaal van Ceylon. Over hem is nu een biografie verschenen.
De publicatie van Uitgeverij Verloren is getiteld 'Zonder eigen gewinne en glorie', Mr. Iman Wilhelm Falck (1736-1785), gouverneur en directeur van Ceylon en Onderhorigheden.
De flaptekst vermeldt: Iman Wilhelm Falck (1736-1785) verhuisde als jongeling van Ceylon, het huidige Sri Lanka, naar Utrecht, waar hij rechten studeerde. Hij koos niet voor een bestuurlijke loopbaan in de Republiek, maar voor een ongewisse carrière in Azië. In 1765 werd hij benoemd tot gouverneur van de VOC-vestiging Ceylon, waar hij een einde maakte aan de oorlog met het binnenlandse koninkrijk Kandy. Gedurende twintig jaar toonde hij een eigenzinnige visie op de te volgen politiek ten opzichte van de opdringende Britse macht in India. Zijn matige gezondheid en grote teleurstelling over het weinig krachtige Nederlandse optreden tijdens de Vierde Engelse Oorlog deden hem afzien van een verdere carrière in Batavia. Deze biografie van Falck, gebaseerd op vele herontdekte archieven, geeft een interessant beeld van zijn leven als diplomaat, zijn familieachtergronden, netwerken en intriges en van de handel en de binnen- en buitenlandse politiek in de achttiende eeuw.

In 2014 komt de dissertatie als pdf online. Nu is de inhoudsopgave en het voorwoord alleen nog maar vrijgegeven.

zondag 4 maart 2012

Cornelis Pieter Sorgdrager en zijn Amelander dagboeken

Van Cornelis Pieter Sorgdrager zijn veel aantekeningen bewaard gebleven over het leven op het waddeneiland Ameland. Dit heeft geresulteerd in twee publicaties die qua naam nogal op elkaar lijken: Memori Boeck, De wereld van Cornelis Pieter Sorgdrager 1779-1826 en Memorij, het dagboek van Cornelis Pieter Sorgdrager. Laatstgenoemde had ik al een tijdje in de kast staan maar pas kortgeleden kwam ik er achter dat het nog veel interessantere, en later (1983) gepubliceerde, Memori Boeck toch echt een andere publicatie is dan de Memorij (1982).
Ik werd getipt door Pieter Jan en Tineke Borsch, kenners van de Amelander genealogie bij uitstek. Ze beheren op Ameland ook het Cultuurhistorisch Museum Sorgdrager, de voormalige woning van de eilander chroniquer.

Sorgdrager, uit een oorspronkelijk Zaanse familie, hield zeer nauwgezet de dagelijkse zaken bij die op en om Ameland plaatsvonden. Niet alleen geboorte, huwelijk en overlijden maar ook ziekten en vooral strandingen van schepen, met de bijbehorende ladingen en eventuele slachtoffers.
Sorgdrager kwam uit een doopsgezind milieu, een kerkelijk gezindte dat op Ameland wijdverbreid was en zelfs een aantal varianten kende. Hij werd geboren te Hollum (Ameland) op 19 september 1759 als zoon van Pieter Cornelis Sorgdrager, zeekapitein, en Gertke Jacobs. Hij was Doopsgezind leraar te Hollum (Ameland) en huwde op 3 april 1791 te Hollum met Baukjen Jans (Bakker) (1759-1815).
Sorgdrager had een winkel en was daarnaast voorganger van de plaatselijke gemeente van het Jan Jakobsvolk.

Op Ameland waren de volgende stromingen aanwezig: Waterlanders, Jonge Vlamingen, Jan Jacobsgezinden en Oude Vlamingen. Sorgdrager behoorde dus tot de Jan Jacobsgezinden, een stroming die streng en ouderwets in de leer was. 
Jan Jacobsz was een doopsgezind voorganger uit Harlingen. Het NNBW zegt er het volgende over: Na den dood van den invloedrijken Jan Willemsz (1588), die een scheuring had weten tegen te gaan, barstte de strijd eerst recht los: Jan Jacobsz c.s. banden Lubbert Gerritsz met zijn aanhang uit de gemeente (1589), die sindsdien verdeeld was in ‘Oude’ of ‘Harde Friezen’ en ‘Jonge’ of ‘Zachte Friezen’. In 1599 had te Harlingen een vergadering plaats van leeraren van alle gemeenten in Friesland, waar Jan Jacobsz een zevental zeer strenge bepalingen voorstelde en doordreef; een der bepalingen luidde, dat een zuster, die met een niet-doopsgezinden man was gehuwd, vóór de bevalling van den man moest eischen, dat hij het kind zou laten doopen; bewilligde de man niet, dan moest de moeder het aan het vaderlijk gezag onttrekken. Een en ander bracht hem in heftigen twist met Pieter Jeltjes, leeraar te Kollum, hetgeen een splitsing van de Oude Friezen in het Jan-Jacobsvolk en in het Pieter-Jeltjesvolk ten gevolge had. De Jonge Vlamingen werden op Ameland het Foppe Onnesvolk genoemd.

Veel strandingen van schepen zijn door Sorgdrager beschreven maar ook zaken van meer persoonlijke aard.
Zo deed Sorgdrager in 1808 verslag van het huwelijk in zijn gemeente van de ouders van Eduard Douwes Dekker, alias Multatuli, Engel Douwes en Sijtske Eeltje.

Voor genealogen met voorouders op Ameland in de periode 1779-1826 zijn de dagboeken van Sorgdrager een unieke en eigenlijk onmisbare bron. Aanvullend is het online beschikbare Geschiedenis der Doopsgezinden in Friesland een aanrader.


Streekarchivaris Jongsma te Dokkum is ook de beheerder van de Amelander archieven. Zie voor details en een uitgebreide toelichting op de diverse Doperse stromingen de Inventaris van de Archieven van de Doopsgezinde gemeenten van Nes, Ballum en Hollum op Ameland, 1659-1992 op de site van het Historisch Informatiecentrum Noordoost-Friesland.

donderdag 1 maart 2012

Broncommentaren nu digitaal beschikbaar

Het kwam even kort voorbij op Twitter: De reeks Broncommentaren is nu ook in digitale versies beschikbaar. Pas toen ik dit via de mail doorstuurde naar enkele collega-sneupers kreeg ik de reactie dat dit toch wel bijzonder is.
Ons erelid Reinder Tolsma had tot nu toe een soort abonnement op de papieren reeks (wat hem inmiddels al gauw enkele honderden euro's heeft gekost) maar was desalniettemin blij met de online beschikbaarheid van deze waardevolle bronnen voor onderzoekers in de genealogie en streekgeschiedenis.
Reinder had met name veel gehad aan het deel over onroerend goed en dan vooral natuurlijk het kadaster (in deel 4).
Daarnaast de registres civique omdat die hem onbekend waren (en niet overal bewaard), alsmede de allereerste conscriptie die hij toen pas ontdekte terwijl die wel in  het streekarchief te Dokkum aanwezig was.
Let op: De diverse delen zijn per hoofdstuk of als geheel te downloaden als pdf.
Het overzicht:
Broncommentaren I - IV
    I. De kohieren van de gemeentelijke hoofdelijke omslag, 1851-1922. P.M.M. Klep, A. Lansink en W. van Mulken
    II. De registers van patentplichtingen, 1805-1893. P.M.M. Klep, A. Lansink en W.F.M. Terwisscha van Scheltinga
    III. De Volkstelling van 1807/08. J.L. van Zanden
    IV. De Registres Civiques 1811 (1812,1813). J.L. van Zanden
Broncommentaren deel I-IV, de gehele aflevering

Broncommentaren V
    De militie-registers Deel 1: 1815-1922. B. Koerhuis en W. van Mulken
    De militie-registers Deel 2: 1815-1816. B. Koerhuis en W. van Mulken
    De militie-registers Deel 3: 1817-1861. B. Koerhuis en W. van Mulken
    De militie-registers Deel 4: 1862-1912. B. Koerhuis en W. van Mulken
    De militie-registers Deel 5: 1913-1922. B. Koerhuis en W. van Mulken
Broncommentaren V, de gehele aflevering

Broncommentaren VI - IX
    VI. De lijsten van kiezers ter benoeming van afgevaardigden voor de Tweede Kamer der Staten-Generaal, de Provinciale Staten en de Gemeenteraad, 1851-1886. B.M.A. de Vries
    VII. De Staat van Fabrieken en Trafieken van 1 augustus 1816. M. Duijghuisen en P.M.M. Klep
    VIII. De Staat van Fabrieken en Werkwinkels van 31 december 1819. M. Duijghuisen
    IX. De Hinderwetbescheiden, 1811-1952. F.F.J.M. Geraedts
Broncommentaren deel VI - IX, de gehele aflevering

Broncommentaren X - XII
    X. De registers van de Dienst voor het Stoomwezen, 1856-1924. H.W. Lintsen
    XI. Registrum Memorialis Parochiae, het parochiememoriaal. P.J. Margry
    XII. De Staten van Oorlog te Lande en de Generale Petities, 1576-1795. P.W. van Wissing
Broncommentaren deel X - XII, de gehele aflevering

Broncommentaren 1
    Woord vooraf. D. Haks
    De Nederlandse staatsbegrotingen 1798-1914. W. Fritschy en R.H. van der Voort
    De lijsten van verkiesbaren voor de Eerste Kamer der Staten-Generaal 1848-1917. J.K.S. Moes
    Bescheiden met betrekking tot beroepsprocedures bij Gedeputeerde Staten op grond van publiekrechtelijke wetten 1815-1850: Militie en schutterij. L.M. Koenraad
    Lijst van illustraties
    Personalia van de auteurs
    Overzicht broncommentaren
Broncommentaren deel 1, de gehele aflevering

Broncommentaren 2
    Woord vooraf. D.Haks
    Boedelinventarissen. Th.F. Wijsenbeek-Olthuis
    De gemeentelijke bevolkingsregisters 1850-1920. A. Knotter en A.C. Meijer (red.)
    Lijst van illustraties
    Personalia van de auteurs
    Overzicht broncommentaren
Broncommentaren deel 2, de gehele aflevering

Broncommentaren 3: Bronnen betreffende de registratie van onroerend goed in de negentiende en twintigste eeuw
    Inleiding
    De kadastrale legger en aanverwante bronnen, 1812-1990. P. Kruizinga
    De kadastrale kaart, 1812-1990. P. Kruizinga m.m.v. S.E.M. van Doornmalen
    De registers van overschrijving van akten van eigendomsovergang vanaf 1811. F.J.M. Otten
    De registers met de uitkomsten van de herzieningen van de grondbelasting, 1873-1904. F.J.M. Otten
    De notariële akten met betrekking tot de registratie van onroerend goed, 1811-1920. B. Duinkerken
    Het systematisch woningonderzoek omstreeks 1900. P. Kooij
    Lijst van illustraties
    Personalia van de auteurs
    Overzicht broncommentaren
Broncommentaren deel 3, de gehele aflevering

Broncommentaren 4: Bronnen betreffende de registratie van onroerend goed in Middeleeuwen en Ancien Régime
    Inleiding
    De schepensignaten en protocollen van bezwaar te Arnhem. C.L. Verkerk
    De protocollen van verzegelingen in de Groningse oud-rechterlijke archieven. R.F.J. Paping en P. Brood
    De bonboeken te Leiden. E.T. van der Vlist
    De Groningse provinciale rekeningen van de voormalige kloosterlanderijen. R.F.J. Paping
    De leenregisters. J.C. Kort
    De Vlaamse en Zeeuwse ommelopers in de veertiende, vijftiende en zestiende eeuw. A. de Kraker
    De morgenboeken van Rijnland. M.H.V. van Amstel-Horák
    De zijlschotregisters, dijkrollen en registers van schouwbare objecten in Groningen tot circa 1800. R.F.J. Paping
    De Groningse verpondingsregisters. R.F.J. Paping
    De kohieren van de tiende penning in Holland, 1543-1564. J.A.M.Y. Bos-Rops
    De floreenkohieren. J.A. Mol en P.N. Noomen
    Lijst van illustraties
    Personalia van de auteurs
    Overzicht broncommentaren
Broncommentaren deel 4, de gehele aflevering

Broncommentaren 5: Bronnen betreffende de registratie van vreemdelingen in Nederland in de negentiende en twintigste eeuw
    Inleiding. Corrie van Eijl en Marlou Schrover
    Registers van verstrekte en geweigerde reis- en verblijfpassen (1849-1923). Louk Pöckling en Marlou Schrover
    Registratie van vreemdelingen in het Algemeen Politieblad (1852-1947). Corrie van Eijl
    Registratie van vreemdelingen in het bevolkingsregister (1850-1920). Marlou Schrover
    Lokale vreemdelingenregisters en vreemdelingendossiers (1918-1940). Leo Lucassen
    Persoonsdossiers in het archief van de Immigratie- en Naturalisatiedienst en haar rechtsvoorgangers (1906-) 1945-1985 (-1999). Corrie Berghuis en Marlou Schrover
    Het Oudpaspoortarchief (1950-1959). Peter Christiaans en Marlou Schrover
    Literatuurlijst
    Lijst van illustraties
    Personalia van de auteurs
    Overzicht broncommentaren
Broncommentaren deel 5, de gehele aflevering

Broncommentaren 6: Bronnen met betrekking tot armenzorg en sociale zekerheid in de negentiende en twintigste eeuw
    Inleiding. A.C.M. Kappelhof
    De registers van bedeelden en bedeling van het Burgerlijk Armbestuur te Maastricht, vanaf de Franse Tijd tot 1920. J. Luijten
    De persoonsdossiers van de gemeentelijke armenzorg tot aan de invoering van de Algemene Bijstandswet (1965). A. Knotter en P.Th. Kok
    De tabellen van onderstand: een statistiek van bedeelde en bedeling, 1854-1964. A.L. Kort
    Verslagen omtrent het Armwezen en Statistiek van de sociale zorg in Nederland, 1814-1964. V. Kingma en M.H.D. van Leeuwen
    De jaarrekeningen en begrotingen van de armbesturen in de negentiende en twintigste eeuw. A.L. Kort
    Statistieken van de werkloosheid in Nederland, 1902-1943. J.G.S.J. van Maarseveen en P. Rodenburg
    Literatuurlijst
    Lijst van illustraties
    Personalia van de auteurs
    Overzicht broncommentaren
Broncommentaren deel 6, de gehele aflevering

Broncommentaren 7: Bronnen voor de criminaliteit en strafrechtpleging vanaf 1811 tot heden
    Inleiding
    De parket- of weeklijstregisters vanaf 1811. L. Oldersma
    De vonnissen en processen-verbaal van terechtzittingen van 1811 tot heden. H. van Felius
    De inschrijvingsregisters van gedetineerden/gevangenen van 1811 tot 1940. W. Lindemann
    Bronnen voor gratieverlening tot 1987. P. Brood
    De gerechtelijke statistieken van het CBS tot 1940. R. J. van der Bie
    Bijlagen

Broncommentaren 8: Jaarverslagen van Nederlandse ondernemingen vanaf 1811 tot 2005
    Inleiding
    1. Historische situering
    2. Administratieve onstaansgeschiedenis
    3. Visuele kennismaking
    4. Bronkritisch commentaar
    Bijlagen



Neem dus een kijkje voor de details op de website van de Digitale Broncommentaren.