Boek: Noordhorn vanaf de schamel

Noordhorn vanaf de schamel: verhalen van schoenmaker Hes, meer dan 3 generaties terug

Dit is de titel van het op 11 april 2012 te verschijnen boek geschreven door ons lid Piet Helmus uit Noordhorn met medewerking van Martijn Hes.

Het boek is gebaseerd op brieven van oud-schoenmaker Hes uit Noordhorn, welke een periode omvat van meer dan 100 jaar. Deze brieven zijn in handen gekomen van Martijn Hes na het overlijden van zijn moeder. Het betreft een briefwisseling tussen zijn grootvader in Indonesië en diens zoon Jacob Hes. In deze brieven worden personen en gebeurtenissen omschreven in het dorp, die zich afspeelden van 1830 tot 1925. In de bijna 40 brieven wordt een inkijkje gegeven in het wel en wee in het dorp. Piet Helmus heeft deze brieven vervolgens van interessante achtergrondinformatie voorzien, waardoor de brieven voor de lezer nog meer gaan leven.

Op 11 april a.s. wordt het boek feestelijk gepresenteerd in de Dörpsstee in Noordhorn. Binnenkort wordt gestart met de voorintekening van deze nieuwste uitgave van de Historische Kring Zuidhorn!

Inleiding
Aan de Langestraat in Noordhorn, bij het begin van het Gouden Hoekje, was tot ongeveer 1955 schoenmaker Hes gevestigd. Martijn Hes had een eenmanszaak, zoals vele ondernemers in dit Groningse dorp. Een kleinzoon (en naamgenoot) van hem, Martijn Hes uit Baambrugge, is na het overlijden van zijn moeder in het bezit gekomen van verschillende brieven die zijn grootvader in de periode 1950-1952 aan zijn zoon Jakob stuurde. Jakob Hes, geboren in Noordhorn, woonde toen in Indonesië, in Pasuruan op Oost-Java, waar hij directeur was van het ‘Proefstation voor de Java-Suikerindustrie’.

In deze brieven – Hes noemt ze zelf vaak opstellen – worden personen en gebeurtenissen in het dorp Noordhorn beschreven uit de periode 1830 tot 1925. In een kleine veertig verhalen is het wel en wee van de inwoners van Noordhorn aan het papier toevertrouwd. De brieven geven zo een opmerkelijke inkijk in de toenmalige samenleving van dit dorp. Voor de huidige inwoners van Noord- en Zuidhorn een zeldzame gelegenheid om kennis te maken met de geschiedenis van hun woonomgeving. Maar de welhaast levende beelden van zo’n samenleving in de moeilijke periode van de overgang van negentiende naar twintigste eeuw zijn interessant voor iedereen met belangstelling voor de achtergrond van de sociale ontwikkeling van het platteland. De heer Hes heeft de brieven ter beschikking gesteld aan de Historische Kring Zuidhorn
met de vraag of zij er iets mee kunnen, waarbij hijzelf graag enige regie wilde houden over het publiceren. Hij heeft er mee ingestemd dorpsbewoners in te schakelen die meer binding met het dorp hebben dan hijzelf, die er zijn geboren of er lang hebben gewoond.
De verhalen, zoals die in de brieven worden verteld, zijn ingekaderd en aangevuld met relevante achtergrondinformatie. Daardoor kan men de verhalen beter ‘plaatsen’ in tijd en omgeving. Veel voorvallen in dit dorp staan immers niet op zichzelf maar worden beïnvloed door landelijke gebeurtenissen en trends. Het resultaat is een beknopt stukje geschiedenis van ons dorp en (een groot deel van) zijn inwoners, in een tijdsbestek van meer dan een eeuw.
De Historische Kring is de familie Hes dankbaar dat zij de brieven ter beschikking stelden. Dorpsbewoner Piet Helmus schreef de begeleidende teksten. Hij beoogde met zijn bijdrage om belangstellenden te laten meegenieten van deze op een zeer authentieke wijze vastgelegde beschrijvingen van de toenmalige dorpse samenleving. Om de verhalen nog beeldender te maken is een aantal toepasselijke illustraties uit die tijd opgenomen. De aanvullingen van Martijn Hes jr. zijn duidelijk te herkennen, hij verzorgde de algemene achtergrondinformatie waaronder emigratiegegevens en bijzonderheden over zijn voorouders.

De brieven zijn allemaal letterlijk overgenomen, zoals de schoenmaker ze heeft geschreven. De briefteksten zijn steeds cursief weergegeven. Gerekend naar de inhoud zijn de brieven in twee soorten te onderscheiden. In een aantal worden gebeurtenissen verhaald uit de tijd dat schoenmaker Hes nog niet was geboren. Deze verhalen zijn dus van horen zeggen en dan kan er natuurlijk wel eens iets op een andere manier worden weergegeven dan het daadwerkelijk gebeurd is. Mogelijk zijn de personen die er een rol in spelen verwisseld of kan het gebeuren dat de schrijver er qua datering wel eens een paar jaar naast zit. Maar het zijn uitzonderingen.

Hes aarzelt af en toe ook zelf of het wel precies zo is gebeurd als hij het zich herinnert. Het is immers al zo lang geleden. Dat vonden de samenstellers echter geen reden om deze brieven over te slaan. Veel verhalen spelen zich echter af tijdens zijn eigen leven. Soms heeft hij er zelf een rol in, nogal eens als kwajongen tussen de kwajongens. De in deze brieven genoemde personen en jaartallen zouden wel moeten kloppen, ook omdat ze te verifiëren zijn met andere bronnen. Helmus is zelf één van die bronnen, iets wat in voorkomende gevallen ook wordt vermeld. Daarnaast heeft hij veel gebruikgemaakt van gegevens uit de Groninger Archieven en uiteraard raadpleegde hij de bronnen die via het internet toegankelijk zijn, ondermeer met behulp van het programma Genlias.

Al met al kan gesteld worden dat het totaal van deze brieven een goed beeld geeft van het leven in Noordhorn van een eeuw geleden.