zaterdag 29 augustus 2015

Koorkap gerelateerd aan Bonifatius in museum Catharijneconvent

Dat er relieken van Friese heiligen uit de 13e eeuw in België bewaard zijn gebleven wisten we al uit de publicatie van Wibo Boswijk in De Sneuper 115.

En van de nog veel 'oudere' Bonifatius zijn de meeste relieken in de Duitse stad Fulda te zien.

Het was dan ook toch wel met enige verbazing dat ik recent in museum Catharijneconvent in Utrecht een oude koormantel in een vitrine zag die een relatie schijnt te hebben met Bonifatius (die in 754 bij Dokkum werd vermoord).

Dit is de beschrijving van het museum die vermeld dat het uit de Bonifatiuskerk te Dokkum afkomstig is (waarbij de vermelding van 13e eeuw toch wat vreemd is):

Koorkap, half cirkelvormig, op donkerblauwe ondergrond geaffronteerde pauwen
1190 - 1209

Koorkap van Bonifatius
Dokkum, eerste helft van de 13e eeuw; weefsel: Oostelijk Middellandse-Zeegebied, ca. 1190-1210
ABM t2341

Deze koormantel is volgens een legende gedragen door de missionaris Bonifatius (672 of 675-754). Omdat de mantel met de heilige in aanraking zou zijn geweest, wordt hij beschouwd als een reliek en door de eeuwen heen zorgvuldig bewaard. Gelovigen kennen wonderdadige kracht toe aan relieken. De zijden stof blijkt echter niet ouder dan het einde van de twaalfde eeuw. De koorkap is lange tijd door geestelijken gebruikt tijdens erediensten in de Paulus en Bonifatiuskerk in Dokkum. Wanneer de kerk in 1588 wordt verwoest, weet een familie de mantel in veiligheid te brengen. (Bedoeld wordt de in 1588 gesloopte Bonifatius-abdij, HZ)

Objectbeschrijving (zie ook de museumwebsite)

Op een donkerblauwe ondergrond zijn in banen om en om paarsgewijs naar elkaar toegewende pauwen en zeer fijne ranken aangebracht, die o.a. uit gestyleerde palmetten, pijnappels en bladwerk bestaan. De banen met pauwen zijn in verschillende kleuren weergegeven, afwisselen in okerkleur, geelachtig groen en rood. De koppen en halzen van de vogels zijn evenals het rankenwerk in wit weergegeven. Tussen de opgeheven gekrulde pauwenstaarten zijn gestyleerde palmetten ingeweven. Tussen de koppen van de vogels zijn op dunne stengels pijnappels aangebracht. De verticale opbouw van het patroon bestaat uit vogels, die afwisselend naar elkaar toe en van elkaar af staan, zodat men motieven van pijnappels en palmetten boven elkaar krijgt: de friezen verspringen over de afstand van een vogel.

Boven aan de achterzijde van de koorkap bevindt zich een "capuce", een vroege vorm van het koorkapschild. Het werd vervaardigd uit overgebleven weefselfragmenten (Snoep-Reitsma 1967, p. 5). De naden zijn bedekt met een geweven bandje.

Techniek weefsel: de koorkap is vervaardigd uit zijde in keperbinding. De schering draden zijn van zilvergrijze zijde, de inslag bestaat uit draden van drie -nu verbleekte- kleuren: donkerblauw, wit, en afwisselend rood, oranje en geelgroen. De originele kleuren zijn bewaard gebleven in de randen. Voor uitgebreidere weefselanalyse zie Snoep-Reitsma 1967, p. 3.

Aanvullende informatie:


Er bestaan vier veronderstellingen voor de herkomst van het weefsel:
1. het is door een pelgrim aan de kerk of het klooster van Bonifatius geschonken;
2. het is via een handelsschip in Dokkum terecht gekomen;
3. een abt bracht het naar Dokkum vanuit Prémontré, de handelsplaats waar het hoofdklooster der Norbertijnen was gevestigd;
4. de stof werd buitgemaakt in de zijdestad Damiate in Egypte tijdens de kruisvaart der Dokkummers in 1218 en vervolgens na terugkomst geschonken aan klooster of kerk. Daaruit zou in de eerste helft van de 13de eeuw een koorkap zijn vervaardigd. De kombinatie koorkap en kazuifel worden voor het eerst vermeld in de Acta Sanctorum van 1685 van de hand van de bollandist Heschenius"...casula et pluviali veteris mori..." Zie voor het Dokkummer kazuifel ABM t02342. Zie ook ABM st00987a en ABM st00987b.
De van oorsprong rechthoekige lap, waaruit de koorkap is gemaakt, was ca. 155 cm hoog en 238 cm breed. De koorkap is 290 cm breed. Uit de uitgespaarde "driehoeken" werden delen aan de zijkanten van de koorkap toegevoegd. Van de resterende delen werd een capuce gemaakt, oorspronkelijk de capuchon van de Romeinse renmantel of pluviale. Zie Snoep-Reitsma 1967, p. 11.
Een bijbehorend weefselfragment (ABM st00854, H. 27.0 x B. 42.0 cm) werd tijdens een restauratie in 1965 in het Nationaal Historisch Museum te Stockholm weer aan de koormantel vastgemaakt.

donderdag 27 augustus 2015

Origineel notitieboek Dokkumer vroedvrouw Schrader gedigitaliseerd

Het notitieboek van vroedvrouw Catharina Schrader (1656-1746), dat beschrijvingen bevat van de duizenden bevallingen die zij in onze regio begeleidde in de periode 1693-1745, wordt bewaard in de kluis van de afdeling Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam.
Het KNMG kocht het manuscript ooit uit de boedel van de bekende arts uit Ee, Jan Jans Kiestra,
een verwoed verzamelaar van medische literatuur. Zijn speciale interesse ging uit naar de Labadist en vroedmeester Hendrik van Deventer. In het binnenblad van het manuscript schreef Kiestra: Dit handschrift is belangrijk voor de geschiedenis der verloskunde.
Zie: Dr. A.Cohen's Nieuw Practisch Tijdschrift voor de Geneeskunde in al haren omvang: 1850; pag. 312 enz.
en: Vrije Fries, 4de deel, pag.265 enz.

En hoewel er in 1984 een boek is verschenen van de medisch historicus Van Lieburg, Memoryboeck van de Vrouwens, is daarin slechts zo'n 20% van de inhoud van het origineel van Schrader getranscribeerd. (Een Engelse versie verscheen onder de titel Mother and Child were saved.
Een vollediger transcriptie van de hand van de kunstschilder Van Kammen uit 1958 ligt op het Streekarchief in Dokkum. Deze is echter alleen op papier beschikbaar, getypt en vol met transcriptiefouten. Wel hebben we een gedigitaliseerde namen-index (ook met de nodige spelfouten) en diverse voorbeelden met genealogische gegevens. Maar allemaal lang niet volledig. Daarnaast schreef de van oorsprong Duitse Schrader in een vreemdsoortig fonetisch Nederlands/Duits.
Kortom, wil je echt alle details van de aantekeningen van de Dokkumer vroedvrouw bestuderen, dan moet je terug naar het origineel.

Vandaar dat ik recent de oude papieren in Amsterdam (die dus moeilijk toegankelijk zijn voor de Friese genealoog/streekhistoricus) voor studiedoeleinden gefotografeerd heb. Tegelijkertijd heb ik het formaat maar eens opgemeten, dat in mijn herinerring heel klein was maar in de praktijk best redelijk is. De buitenkant van het ingebonden manuscript meet 16,7 cm breed, 21,7 cm hoog en 5,7 cm dik (de rug).

Het zou mooi zijn als we met mensen van onze vereniging de transcriptie van Van Kammen kunnen digitaliseren, d.w.z. als digitaal tekstbestand beschikbaar maken en, met de originele handgeschreven tekst als referentie, kunnen verbeteren (en daarna koppelen aan de doopgegevens voor zover ze niet direct overleden of doopsgezind waren).
Individuele onderzoekers, bijvoorbeeld sneupers die familieleden in het manuscript vermeld weten, kunnen zich eventueel melden voor een foto van de relevante pagina.

Update: Inmiddels is ook de transcriptie uit 1958 gescand en digitaal beschikbaar gemaakt via onze SlideSharesite.


woensdag 26 augustus 2015

Voer voor Friese numismaten en penningendeskundigen

De muntslag te Dokkum is al eeuwenoud. Vanaf de 11e eeuw, toen Friesland deel uitmaakte van het Heilige Roomse Rijk, werden munten geslagen in Friesland. Het was destijds in leen gegeven aan de Brunswijkse graven, van wie met zekerheid graaf Bruno in Dokkum munten liet slaan, de zogenaamde Brunonen.

Expert Ben te Boekhorst uit Anjum heeft diverse publicaties op zijn naam staan over de Friese numismatiek. De publicatie In Friesland geslagen, over de Friese muntslag, was al enige tijd digitaal beschikbaar via de site van de Numismatische Kring Frisia.

Voor onze regio hebben we nu twee andere publicaties van de hand van Te Boekhorst gedigitaliseerd en beschikbaar gemaakt via ons Slideshare-platform.

Het boekje Dokkum op de Penning geeft een overzicht van alle munten en penningen die bewaard zijn gebleven en zijn toe te schrijven aan de stad Dokkum. Diverse munten uit de collectie van Museum Admiraliteitshuis komen daarbij aan de orde.

Het andere boekje werd geschreven naar aanleiding van de vondsten met een metaaldetector nadat de vloer van de kerk te Ee verwijderd werd en daaronder kleingeld uit vele eeuwen tevoorschijn kwam. De vondsten tonen aan dat er een economische band was met Groningen, gezien het type munten zoals een Groninger kromstaart.
In Schatgraven in de kerk van Ee kunt u er alles over lezen!


dinsdag 25 augustus 2015

Admiraliteitslezingen in Museum Admiraliteitshuis Dokkum

In de week naar de Admiraliteitsdagen (3 t/m 6 september 2015) toe organiseert het museum Admiraliteitshuis te Dokkum een aantal lezingen die aansluiten bij het thema Admiraliteit in Dokkum. Er zijn vier sprekers uitgenodigd die vertellen over:

- De Admiraliteit in Dokkum (1596-1645)
- De bijdrage van de Friese Admiraliteit in verschillende zeeslagen
- De bouw van een replica van een schip uit de tijd van de Admiraliteit
- De manieren van navigeren in een GPS-loos tijdperk

Van maandag 31 augustus t/m donderdag 3 september bent u van harte welkom in het Admiraliteitsgebouw, in de zaal waar het Admiraliteitscollege vroeger vergaderde.

De lezingen starten om 20.00 uur (inloop vanaf 19.40 uur). De entree is € 4 per persoon per lezing, of € 12 voor een passe-partout voor alle avonden (dus 25% korting!). Hierbij is een kop koffie of thee inbegrepen. Reserveren is aanbevolen en kan online via het contactformulier.

Maandag 31 augustus
Ihno Dragt, directeur-conservator Museum Dokkum en museum ’t Fiskershúske in Moddergat (st. Musea Noardeast Fryslân). Hij vertelt over: De admiraliteit in Dokkum (1597-1645).

Dinsdag 1 september
Hans Zijlstra, project manager bij Elsevier Science, redacteur en blogger van Historische Vereniging Noordoost-Friesland / De Sneuper, redacteur De Vrije Fries en webredacteur Nederlandse Vereniging voor Zeegeschiedenis. Hij vertelt over: De bijdrage van de Friese Admiraliteit aan de zeeslag bij Gibraltar (1607) en andere zeeslagen.

Woensdag 2 september
Gerald de Weerdt, voormalig conservator museum het Behouden Huys (Terschelling) en betrokken bij de bouw van de replica van het schip van Willem Barentsz (en eerder de Batavia). Hij komt met een: Lezing over de bouw van de replica van het schip van Willem Barentsz, waarmee hij een route ‘om de Noord’ probeerde te ontdekken.

Donderdag 3 september
Drs. ing. Frits Stakelbeek, koopvaardijstuurman in de zestiger jaren. Daarna onder meer docent navigatie aan Academie Nautisch Onderwijs in Rotterdam. Tegenwoordig werkzaam als zelfstandig maritiem psycholoog. Dhr. Stakelbeek vertelt hoe de oceaannavigatie werd gedaan voor de intrede van het GPS-tijdperk (oa. sextant, zonnetje schieten, tijdmeter en zeevaartkundige tafel).

Meld u dus allen aan, online via het contactformulier.

maandag 24 augustus 2015

Open Monumentendag 2015 in Dokkum: Thema “Kunst & Ambacht“

Interieur Bonifatiuskerk
Op zaterdag 12 september 2015 organiseren de gemeente Dongeradeel & Stichting Oud Dockum weer gezamenlijk de Open Monumentendag in Dokkum.
Tijd: 10.00 - 16.00 uur

Programma:
U kunt de diverse opengestelde monumenten bezoeken van 10.00 - 16.00 uur.
In de Sint-Bonifatiuskerk is een expositie ingericht over de bouwhistorie van de kerk en wordt uitleg gegeven over bijzondere kunstobjecten en voorwerpen.

Centraal op de Grote Breedstraat presenteren vier Dokkumer ondernemers hun ambacht: een kleermaker, schoenmaker, barbier en glazenier.

In de Sint Bonifatiuskerk :
De Rooms-Katholieke kerk in neogotische stijl staat deze dag centraal, een prachtig toonbeeld van decoratief ambachtswerk. Deze basilicale driebeukige kruiskerk werd in 1871 gebouwd onder leiding van de bekende architect Pierre Cuypers (die ook het Rijksmuseum en Centraal Station in Amsterdam ontwierp). Hij had samen met F. Stolzenberg een atelier voor religieuze voorwerpen. Hierover zal uitleg worden gegeven. Ook zijn er glas-in-loodramen uit 1904 van H. de Vos en uit 1946 van Max Weiss te bewonderen. Het kerkorgel uit 1883 is van de vermaarde fa. Van Dam en Zonen.

Centraal op de Breedstraat  :
Hier zal de oorsprong van de middenstand , namelijk het uitoefenen van een ambacht, worden getoond. Een schoenmaker, kleermaker, glazenier en barbier zullen laten zien hoe een honderd jaar geleden deze ambachten werden uitgevoerd. De huidige middenstand verkoopt nu producten die vaak elders worden geproduceerd en ingekocht.

Op Het Grootdiep :
De Dag van de Mode, gepresenteerd door Zensa Moda. Aanvang :14.30 uur
na afloop van de modeshow, zal de Skotsploeg (Friese klederdracht) om 14.45 uur een optreden verzorgen .

In de Grote Kerk op De Markt :
Tentoonstelling "1100 Jaar Kerken op de Terp" en Nationale Orgeldag.

Molen Zeldenrust:
Het is op 12 september ook Friese Molendag met diverse demonstraties. Molen "Zeldenrust" is deze dag volop in bedrijf.

zondag 23 augustus 2015

Fragmentengebouw Rijksmuseum bevat traptoren Franeker Ockingastins

Het Rijksmuseum in Amsterdam heeft een gebouw, tegenwoordig de Philipsvleugel genoemd, dat vele oude bouwelementen bevat van poorten en gevelstenen uit geheel Nederland. Het wordt ook wel het Fragmentengebouw genoemd.
Het gebouw is door architect Pierre Cuypers opgebouwd uit bouwfragmenten van andere monumenten in Nederland die aan het einde van de 19de eeuw op grote schaal werden gesloopt. Het Rijksmuseum wilde de fragmenten bewaren voor de Nederlandse architectuurgeschiedenis en dus kwamen ze uit het hele land naar Amsterdam. Zo zijn ook in de naastgelegen tuin de Heerepoort van Groningen en de Bergpoort uit Deventer terechtgekomen, evenals beelden uit de tuin van Bosch en Hoven, een buitenplaats bij Haarlem, fragmenten van de afgebroken Amsterdamse Regulierspoort en de waterpoort van Gorinchem. Naast grote tuinvazen van Landgoed Enghuizen bij Lochem, een zuilenrij van de Onze Lieve Vrouwenkerk in Edam, Stadhouderspoort van het Haagse Binnenhof, Poortgebouw van het Duitse Huis in Utrecht, en een toegangshek van buitenplaats Over-Amstel zijn ook vele oude gevelstenen in de diverse muren ingemetseld. Bekijkt u de fotoserie in het online foto-album maar eens.

Traptoren Ockingatins, Fragmentengebouw Rijksmuseum
Tot mijn verrassing is er ook een deel van een oude Friese stins ingebouwd, namelijk de traptoren van de Ockingastins in Franeker die ook als ingang fungeerde. Aan de binnenzijde is de gemetselde wrongtrap nog bewaard. Waarschijnlijk is ook de basis van het rechthoekige gebouw waaraan de traptoren vastzit afkomstig van de Ockingastins (ongetwijfeld gelieerd aan de adellijke Friese familie Van Ockinga). Het draagt namelijk dezelfde blauw-bordeauxrode luiken voor de ramen.
De stins werd ook wel Ockinga-huis genoemd en was een groot diep huis van twee verdiepingen boven kelders, aan de straat bekroond met een trapgevel. Het uiterlijk van Ockingahuis is bekend uit de Franeker stadsplattegronden van de 16de en 17de eeuw. 

Aan de binnenzijde van het Fragmentengebouw zijn de bogen uit het trappenhuis van het Constantijn Huygenshuis uit Den Haag en de 16e eeuwse muur van het Kasteel van Breda van graaf Hendrik III van Nassau geïntegreerd.
Dus hoewel enorm veel states en stinzen in Friesland zijn afgebroken, is er notabene in Amsterdam nog een restant bewaard gebleven.

In tegenstelling tot de gebouwen (alleen de Schierstins in Veenwouden is over van de 700 Friese middeleeuwse torenkastelen, naast enkele states zoals Popta) zijn gelukkig wel veel elementen uit de interieurs van de Friese states bewaard gebleven, zoals oude schilderijen, porselein en meubilair. Door de toenemende digitalisering van museumcollecties vinden we daar steeds meer van terug, zoals u met enige regelmaat in ons verenigingsblad De Sneuper en op ons blog kunt lezen!

zaterdag 22 augustus 2015

De historie beleven: Slag bij Noordhorn 29 en 30 augustus 2015

In de 80-jarige oorlog zijn er maar weinig open veldslagen geleverd in het Noorden des lands: bij Visvliet, bij Noordhorn en de bekende Slag bij Heiligerlee. Op 30 september 1581 werd het Staatse leger bij Noordhorn verslagen door de Spanjaarden. Hun troepen trokken zich terug op de schans bij de Bomsterzijl (nu Niezijl). Daardoor werd de doortocht van de Spaanse troepen naar het ‘vrije’ Friesland voorkómen.
Pas 13 jaar later lukte het de “Opstandelingen” om de Stad Groningen te veroveren: de Reductie van Groningen, waardoor het hele gewest Stad en Lande zich nu bij de 6 andere gewesten aansloot tot de Republiek der 7 Verenigde Nederlanden.

Deze Slag bij  Noordhorn wordt binnenkort nieuw leven in geblazen:

Enkele honderden Re-enactors zullen op zaterdag 29 en zondag 30 augustus de strijd aangaan op het terrein tussen het dorp en de Friesestraatweg. Veel deelnemers komen uit Nederland, en een aantal uit Duitsland, Tsjechië, Engeland. Heel bijzonder zijn de MacKays, die als Schots regiment in kilts optreden, de Cavalerie 1588 uit Bergen op Zoom en de hier bekendere naspeelgroepen uit Bourtange.  Er zal heftig strijd geleverd worden door piekeniers en musketiers, met kanonnen en zwaarden en ruiters te paard.

Zaterdag wordt het evenement om half 10 feestelijk geopend bij Molen Fortuna door Burgemeester Swart en de Commissaris van de Koning, de heer M. van den Berg. Hierbij wordt een herdenkingsplaquette, die gemaakt is door beeldend kunstenaar Fiona Zondervan, onthuld en de nieuwe tentoonstelling in de Molen Fortuna geopend.

Voorafgaand aan het strijdgewoel zal er een Hagenpreek worden gehouden bij het Slagveld. Een Hagenpreek is een godsdienstoefening in de open lucht die gehouden werd in de 16e eeuw toen er voor de protestanten geen plaats in de reguliere kerken was. Bij deze Hagenpreek en in het dorp zullen de hele dag vele bewoners uit het Westerkwartier in kostuum figureren.

Op zaterdag is er in het dorp ook een Historische Markt met ambachtelijke demonstraties en creatieve stands en streekproducten. Verder wordt eind van de middag en ´s avonds een concert gegeven door een blokfluitensemble met muziek uit de 80-jarige oorlog. Op zondag zijn er Historische Kinderspelen waar kinderen kennis kunnen maken met spelletjes uit de tijd van de 80- jarige oorlog. Beide dagen is het Historische Kampement met alle soldaten en entourage te bezichtigen op het weiland achter het dorpshuis.

Kaartverkoop
Er is beperkt toegang tot het slagveld, er worden veel bezoekers verwacht daarom wordt geadviseerd tijdig een toegangskaartje te kopen. Een kaartje voor het bijwonen van de Slag en de Hagenpreek kost € 3,50 per dag. De toegang tot het Historisch Kampement en de andere activiteiten in het dorp is gratis. Voor meer informatie en de online kaartverkoop: http://schansenkrijg.nl/slagbijnoordhorn/ticketverkoop/

Voor het programma zie onderstaand of zie http://schansenkrijg.nl/slagbijnoordhorn/
=======================================================================================
Programma
zaterdag 29 augustus:
8.00 tot 21.00 uur Historisch Kampement aan de Noorderweg toegankelijk voor het publiek.
9.30  feestelijke opening evenement met Burgemeester Swart en Commissaris van de Koning Max van de Berg bij de Molen Fortuna
10.00 tot 16.00 Historische markt in de Langestraat
10.30 uur Slagveld geopend voor publiek
10:30 tot 16.00 uur: bezichtiging nieuwe tentoonstelling over de schansenkrijg in de Molen Fortuna. 
11.00 uur Hagenpreek (Slagveld) en demonstraties Re-enactors (kampement)
13.30 tot 15.00 uur Slag bij Noordhorn
16.30 en 20.00 uur Muziek uit de 80-jarige oorlog (Doopsgezinde Kerk)

Zondag 30 augustus
9.00 tot 16.00 uur Historisch Kampement toegankelijk voor publiek
10.30 uur Slagveld geopend voor publiek en start Historische Kinderspelen in de Langestraat,
10:30 tot 16.00 uur: bezichtiging nieuwe tentoonstelling over de schansenkrijg in de Molen Fortuna. 
11.00 uur Hagenpreek (Slagveld) en demonstraties Re-enactors (kampement)
13.30 uur Slag bij Noordhorn (tot 15.00 uur)
16.00 Afsluiting

=======================================================================================
Achtergrondinformatie
Het project ´Verschanst in het Westerkwartier´ wordt georganiseerd door Stichting Schansenkrijg Westerkwartier, een samenwerkingsverband van vele vrijwilligers uit de regio Westerkwartier (Zuidhorn, Niekerk, Niezijl, Kommerzijl, Noordhorn) maar ook met ervaren re- enactors uit het hele land van bv. de Slag bij Heiligerlee.
Naast het naspelen van de Slag en Hagenpreek wordt ook gewerkt aan een permanente tentoonstelling over de Slag en de 80-jarige oorlog, in de Molen Fortuna is een fietsroute uitgebracht in het kader van de schansenroute en wordt een toeristisch informatiepunt opgezet. We doen archeologisch en historisch onderzoek, ontwikkelen educatieve workshops voor de basisscholen in de regio en er wordt een stripverhaal gemaakt om de Slag letterlijk in beeld te brengen. Verder is er een website opgezet rondom al deze activiteiten en wordt een documentaire gemaakt over de Slag bij Noordhorn. Het project heeft de Tine Cleveringh-Meijer prijs 2015  gewonnen als ‘een mooi amateurinitiatief en een veelzijdig project vanwege de samenwerking met lokale verenigingen, duurzaamheid en kwaliteit door de educatieve onderdelen’.
De uitvoering wordt ondersteund in de vorm van subsidie door de Provincie Groningen (PLG/SEV fonds en Evenementenbudget), Gemeente Zuidhorn, Activiteitenbudget Verhalen van Groningen, het Coöperatiefonds Rabobank Noordenveld West Groningen, het Prins Bernhard Cultuurfonds Groningen, de Nederlandse Aardolie Maatschappij, het J.B. Scholtenfonds, het Fonds voor de Landbouw Groningen, het  Gebiedsfonds Westerkwartier, het Leefbaarheidsfonds Wold en Waard en St. Koren- en Pelmolen Fortuna.

vrijdag 21 augustus 2015

Deense kunstschilder Martinus Rorbye tekende Friese poorten in 1834

In de Dokkumer trekschuit.
In De Sneuper 118 van juni 2015 publiceerden we een coverartikel over Per trekschip naar Dokkum. Een van de illustraties bij het artikel van architect Broor Adema was een tekening van de Deense schilder Martinus Rorbye, die als jongeman een beurs kreeg om een reis door Europa te maken. Hij kwam daarbij eind mei 1834 per schip door Dokkum, Leeuwarden en Harlingen.
In de Dokkumer trekschuit schetste hij schipper Jan Thijses Feenstra en de jongen Pieter Bernardus Boomsma.

Het Statens Museum for Kunst in Kopenhagen heeft een deel van zijn collectie gedigitaliseerd en via een online database beschikbaar gemaakt voor het grote publiek. Nu blijkt die database niet eenvoudig te doorzoeken. Zowel de bewoording is vaak nogal vreemd alsook de techniek achter de zoekfunctie (je vindt niet altijd wat er letterlijk in staat).
Als je op de naam van de kunstenaar zoekt, Martinus Rørbye, dan vind je nog het meest maar ook weer veel te veel. Al bladerend kom je dan toch interessante dingen tegen en bij sommige afbeeldingen staan dan weer 'gerelateerde afbeeldingen'.
Zo vond ik uiteindelijk afbeeldingen van de Franeker poort in Harlingen en de Wirdumer poort in Leeuwarden. Van die laatste zijn er meer, en ook enige losse figuren en voertuigen.
Vreemd genoeg staan er geen afbeeldingen in van of in Dokkum, terwijl we toch de afbeelding kennen van de mannen in de Dokkumer trekschuit.

Toen ik op ons Twitter-account @Sneuperdokkum enkele afbeeldingen postte reageerde journalist Erwin Boers van de Leeuwarder Courant. Hij was blij verrast met de afbeeldingen en vermoedde dat ze onbekend waren. En dat bleek inderdaad. Zowel mensen van het Historisch Centrum Leeuwarden (HCL) als Jeanine Otten van het Hannemahuis in Harlingen kenden de tekeningen niet. Zelfs kenner van Friese poorten, Anjo Veeman had ze nooit eerder gezien.
Er zijn wel diverse afbeeldingen van Leeuwarder stadspoorten bekend, maar niet deze die vlak voor de afbraak gemaakt zijn. Voor Harlinger stadspoorten gold hetzelfde. Alleen in Sneek is nog een van de vier waterpoorten bewaard gebleven.
Boers publiceerde een mooi artikel over mijn vondst met afbeeldingen in de Leeuwarder Courant van 13 augustus 2015.

Rechts: waterpoort van het Schavernek. Links de Vrouwenpoort, Leeuwarden
Navraag bij Ihno Dragt van het Museum Admiraliteitshuis te Dokkum leerde dat de Dokkumer tekening rond het jaar 2000 bij het Deense veilinghuis Bruun Rasmussen geveild werd. Op die veiling werden ook afbeeldingen van andere Leeuwarder stadspoorten verkocht!

Helaas stonden niet alle afbeeldingen (slecht 5 van de 8, bij dit artikel) in de veilingcatalogus afgebeeld zodat we nu (nog) niet weten of er wellicht ook nog een tekening van een Dokkumer stadspoort is gemaakt door Martinus Rørbye.

Hopelijk komen we daar ooit nog achter als ze weer uit een privé-collectie tevoorschijn komen!

Voor de liefhebbers nog even de in de database van SMK gevonden tekeningen op een rijtje:
Wirdumer poort, Leeuwarden.
Figuren en voertuigen (waarschijnlijk bij Wirdumer poort).
Andere tekening Wirdumer poort, Leeuwarden.
Mannetje, (waarschijnlijk bij Wirdumer poort).
Franeker poort, Harlingen.

Update: Twaalf jaar na de schets in de Dokkumer trekschuit schilderde hij (in 1846 dus) dit zelfde tafereel, in combinatie met twee mensen in de roef die hij nabij Harlingen had geschetst.
Friese poorten/bruggen in catalogus Bruun Rasmussen, 2000.

dinsdag 18 augustus 2015

14e Friese Genealogische Contactdag, 17 oktober 2015

Op zaterdag 17 oktober 2015 vindt de 14e Friese Genealogische Contactdag plaats bij Tresoar in
Leeuwarden. Toegang gratis!

Het motto van de dag is: Tussen droom en daad (Thema van de Maand van de Geschiedenis oktober 2015).
Van berg papier tot publicatie.


Wat is er te doen?
Informatie uitwisseling, ontmoeting en meer:
Centraal Bureau voor Genealogie, Friese DNA sporen, familiewapens, verenigingen en particulieren met ontzettend veel genealogische informatie,
HISGIS Fryslân (kaartendatabase), katholieke roots, Mormonen enz. enz.

30 standhouders staan voor u klaar op deze 14e Friese Genealogische Contactdag. De Historische Vereniging Noordoost Friesland is ook van de partij.

Lezingen
10.00 uur Opening door de heer dr Hanno Brand, directeurbestuurder van de Fryske Akademy met aansluitend (theatrale) aftrap van het Grutte Pier project. (Hoe een genealogische publicatie de start vormt van een theaterevent.)

11.00 uur Medewerker van Tresoar. Van berg papier tot publicatie. Bouwstenen voor een verantwoorde, lezenswaardige genealogische publicatie (Veel genealogen verzamelen jaren met veel plezier bergen papier “woorden” maar hikken aan tegen een publicatie (daad). Zonder publicatie dreigt de cyclus van archiefbezoek tot uiteindelijk “het ronde archief”.)

12.30 uur De heer drs Hessel de Walle in samenspraak met de Grafstenencommissie van het Genealogisch Wurkferbân van de Fryske Akademy. Wat kunnen het Grafstenenonderzoek en de Heraldiek bijdragen aan een genealogische publicatie.

12.45 uur Rondleiding schatkamer Tresoar maximaal 15 personen.
Vooraf opgave bij inschrijfbalie van Tresoar.

14.00 uur Presentatie AlleFriezen.nl 3.0 De zoekpagina “Zoeken naar voorouders” van Tresoar wordt opgenomen in Allefriezen.nl.
Wat betekent deze wijziging voor de gebruikers?

14.00 uur Rondleiding schatkamer HCL maximaal 15 personen.
Vooraf opgave bij HCL.

De naastgelegen Afûkboekwinkel en het Historisch Centrum Leeuwarden (HCL) zijn deze dag geopend.
Zie ook: www.tresoar.nl; www.fryskeakademy.nl; www.ngvfriesland.nl

maandag 17 augustus 2015

Fryske Google Translate week van 21-26 september 2015

Mede-redacteur Jacob Roep van De Sneuper kreeg een email waarin studenten en mensen die Fries
kunnen schrijven worden opgeroepen aan een goed doel deel te nemen.
Op initiatief van de provincie Fryslân wordt er een Google Translate week georganiseerd.
Doel is, dat er op de website van Google Translate die week door zoveel mogelijk mensen zoveel mogelijk Engels (losse woorden en zinnen) in het Frysk vertaald worden. Want alleen als er genoeg Engels-Friese koppelingen zijn, kan het Frysk in Google Translate opnomen worden.
Voor deze 'oersetslach' is de hulp nodig van alle Friezen die een aardig woordje Frysk kunnen schrijven.
Al in 2012 deed ik in een blogartikel (Kan Google het Frysk redden?) een oproep en in 2014 weer.
Daarom de rest van dit artikel in de oorspronkelijke Friese tekst:

Op sneon 26 septimber 2015, de lêste dei fan de Fryske Google Translate Wike en tagelyk Europeeske taledei, wolle wy mei safolle mooglik fan ús (âld-)studinten en (âld-)dosinten, mar dus ek mei jim en gâns oaren, yn Grins byinoar komme, yn in moaie 'oersetomjouwing'. It doel is om dy deis mei-inoar in grut tal wurden oer te setten. Hoefolle oft dat wurde kinne, hinget fansels ôf fan it tal meidoggers en de dregens fan de oersetgefallen. Mar ús ambysjes binne heech. Wy dogge it net foar minder, en de saak is it wurdich.

It oersetten duorret fan likernôch 10.00 oant 16.00 oere. Fansels hoege jim net de hiele tiid oer te setten – as jim in pear oerkes meidraaie, is dat ek al prachtich – mar it mei wol. Foar kofje, tee en in lunch wurdt soarge. Om de dei sa memorabel mooglik te meitsjen én te soargjen dat jim manmachtich opsetten komme, meitsje wy fan dizze 'Fryske Google Translate Dei' in treffen fan alle universitêre en HBO-studinten en dosinten Frysk. Soks is dan tagelyk in prachtige gelegenheid om te netwurkjen.

Jim kinne jim opjaan troch foar 1 septimber in mail te stjoeren nei Willem Visser (w.visser@rug.nl). Yn 'e rin fan septimber krije alle meidoggers neiere ynformaasje.

dinsdag 11 augustus 2015

Publicatie en middag over professor Tony Feitsma in Brantgum

Onze secretaris Arjen Dijkstra uit Nes, ook secretaris van het Feitsmafûns, meldt via een dubbel persbericht:

Publicatie over prof. Tony Feitsma
Op zondag 30 augustus wordt in Brantgum een bundel gepresenteerd over prof. dr. Anthonia (Tony) Feitsma (1928-2009). Het boek, Wittenskip en Beweging, bevat een elftal beschouwingen van vooraanstaande wetenschappers over het werk van de voormalige hoogleraar Fries. Feitsma was niet alleen lange tijd professor Fries in Amsterdam (VU en UvA), maar ook een vurig strijdster voor de Friese taal; daarbij meed ze de confrontatie zeer zeker niet. Bovendien was Tony Feitsma in de zestiger jaren een van de oprichters van de FNP (Fryske Nasjonale Partij). In – letterlijk – duizenden stukken heeft Feitsma in kranten, tijdschriften en boeken geschreven over het Fries en de maatschappelijke positie ervan. Verder heeft ze in de zeventiger jaren gepoogd een eigen Friese spelling te introduceren, die sterk afweek van de gangbare. De bundel bevat als bijlage een volledige lijst van al haar artikelen. Wittenskip en Beweging is een uitgave van Uitgeverij Wijdemeer, op initiatief van het Feitsma Fûns ('Fûûns fwar it Frysk').

Middag rondom Tony Feitsma
Op zondagmiddag 30 augustus vindt in Brantgum het Bûter yn 'e brij-festival plaats. Het "festival", een initiatief van het Feitsma Fûns ('Fûûns fwar it Frysk') is bedoeld voor iedereen die prof. dr. Tony (Anthonia) Feitsma (1928-2009) kende of zich anderszins voor haar interesseert. Maar ook iedereen die het Fries een warm toedraagt is van harte welkom op deze bijeenkomst over een van de vurigste strijders die het Fries ooit heeft gekend.
Op de bijeenkomst zullen prof. dr. Goffe Jensma (hoogleraar Fries aan de RuG) en Meindert Reitsma (voorzitter van Skanomodu, de nieuwste organisatie voor Friese jongeren) uitleggen wat Tony Feitsma voor hen betekent (heeft). Musicus Hindrik van der Meer zal ervoor zorgen dat het met veel muziek en liederen een vrolijke middag wordt. Ook zullen de bezoekers kunnen zien welke projecten het Feitsma Fûns, door Feitsma zelf bij leven opgericht, tegenwoordig steunt en in het verleden al heeft gesteund.
Op deze middag zullen ook twee publicaties worden gepresenteerd. Wittenskip en Beweging is een wetenschappelijke bundel waarin vooraanstaande wetenschappers het werk van Tony Feitsma onder de loep leggen. Beweger en Wittenskipper is een fraaie uitgave van posthume brieven aan Tony Feitsma door voormalige kennissen en collega's. Het programma op 30 augustus begint om 14.00 uur (inloop vanaf 13.30); de toegang is gratis. Voor meer informatie en voor opgave, zie www.feitsmafuns.nl.

zondag 9 augustus 2015

Historisch Tijdschrift Fryslan met focus op einde Franse tijd, 1813-1815

Het zomernummer van Historisch Tijdschrift Fryslan (nr.4, juli/augustus 2015) heeft speciale aandacht voor het einde van de Franse tijd: de chaos van 1813-1815.

Op 20 juni 1789 begint de Franse Revolutie die voor heel Europa, en dus ook Friesland, grote gevolgen zal hebben. Uiteindelijk blijken samenleving en overheden schoksgewijs een nieuw tijdperk ingecatapulteerd te zijn, maar ondertussen waren er de verschikkingen van de napoleontische oorlogen die Europa in doffe armoede stortten. Friesland krijgt daar zijn deel van, en ontkomt evenmin aan de conscriptie, de dienstplicht. De website van Jan Paasman is daar een duidelijk bewijs van.
Aanvankelijk worden de Fransen gezien als bevrijders uit een verstijfd ouderwetse samenleving met een autoritaire regering. Ook in Friesland worden vrijheidsbomen geplant. Maar als het land financieel wordt leeggezogen en van zijn jongemannen beroofd, slaat de stemming om. In 1813-1815 volgen de gebeurtenissen in het verarmde land elkaar snel op, maar één ding is zeker: Napoleon mag nooit terugkomen, de Fransen zijn gehaat. Dat deze emoties ook in Friesland sterk spelen, bleef lang onbekend. Maar het leed werd er wel degelijk gevoeld, zo blijkt uit twee langere bijdragen in deze Fryslân. Friezen bleken verre van nuchter en gedwee te zijn. Anne Pieters Bosma uit Kollum vertelde na de Slag bij Waterloo dat 'het uitspattende bloed des Prinsen zulk een hevige drift bij onze dapperen verwekte, dat de woede tot de hoogste mate steeg'.
Nog onlangs hadden we een uitgebreid verhaal over de Fransman Babois in De Sneuper en al wat langer geleden over Kozakken in Noordoost-Friesland.

Van heel andere orde zijn de lotgevallen van de familie Canter Visscher (uit Dokkum) in het Verre Oosten, die Bauke van der Pol in een mini-serie beschrijft, in dit nummer deel een. In De Sneuper en op ons blog hebben we al diverse keren aandacht besteed aan de Canter Visschers en de publicaties van Van der Pol.

Nelleke IJsennagger bericht over onderzoek van het NLR naar de goudschat van Dronryp, waar met een electronenmicroscoop op het goud werd ingezoomd.
Omrop Fryslan maakte een documentaire over de Friese goudschatten.

Van meervoudige tragiek is het verhaal over de korte schrijverscarrière van Riemer Riemersma, geboren in Zwaagwesteinde. Tevergeefs zocht hij aandacht voor de onbegrepen droefheid van de Friese soldaten die deelnamen aan de Politionele Acties.

Een kort verslag van de Algemene Ledenvergadering van het Koninklijk Fries Genootschap voor Geschiedenis en Cultuur wordt gecombineerd met een beschrijving van de lezing van Paul Borghaerts over de bouwgeschiedenis van boerderijen in de Greidhoek. Dendrochronologisch onderzoek toonde aan dat een schuur in Reahus nog originele eikenhouten spanten en dakgordingen had uit 1595!

De boekbespreking van Jan van Zijverden gaat over Boerenbloed, een boek van Kees Kooman over de ontwikkeling van melkquota, megastallen en het verdwenen idyllische platteland. Hij interviewde zes boeren in de omgeving van zijn woonplaats Ee. Interessant dus ook voor onze leden, deze nieuwe geschiedenis.

In de rubriek Historici in Friesland komt Hans Mol aan het woord, die o.a bekend is van zijn werk aan HISGIS.