Ternaard: mysterieus dorp aan Friese waddenkust

De ledendag van de Historische Vereniging Noordoost Friesland op zaterdag 15 oktober 2011 had deze keer een iets gewijzigde opzet. Naast onze leden waren nu ook de plaatselijke inwoners uitgenodigd. In dit geval die van Ternaard, een plaats aan de Friese waddenkust en voormalige zetel van de burgemeester van Westdongeradeel. De oud-burgemeester van Westdongeradeel, Pieter Fokkes Visser, was aanwezig, evenals de huidige cultuurwethouder van Dongeradeel Pytsje de Graaf uit de Visbuurt onder Ternaard.
Om 10 uur stroomde de grote zaal van dorpshuis Tunawerth vol met belangstellenden, zodat we even na half 11 met een volle bak van ruim 70 belangstellenden van start konden. Na een korte introductie van voorzitter Haije Talsma kon de lezing over de Drie Mysteries van Ternaard beginnen.

Webmaster en redacteur Hans Zijlstra begon met het benadrukken van het belang van het netwerk dat de vereniging vormt en tezamen met online contacten en de lokale bevolking zeer waardevol is voor het doen van complex onderzoekswerk. Gedurende de lezing zou dat ook wel blijken. Het eerste mysterie betrof een schilderij van Hans Willem baron van Aylva dat ooit in het gemeentehuis van Westdongeradeel te Ternaard hing en in 1954 voor 2060 gulden werd aangekocht. Destijds was Ferdinand Bol de vermeende schilder van het kunstwerk. Bij een grote Bol inventarisatie rond 1982 is dit echter weer in twijfel getrokken en zou een andere Friese schilder de maker moeten zijn. Tijdens de speurtocht naar de achtergrond van het schilderij werden maar liefst 4 andere afbeeldingen van de 'ontzaglijke generaal' ontdekt, evenals talrijke nieuwe mysteries overigens. Er was ook een constante interactie met de zaal, van waaruit diverse meningen naar voren kwamen die lang niet altijd met elkaar overeen kwamen. Leuk!
Het tweede mysterie betrof een afbeelding van Groot Aylva/ slot Herweij die volgens een eerdere inventarisatie in de collectie van het Fries Museum zou moeten zitten. Navraag aldaar leverde echter niets op. Dit ruim 40 kamers tellende slot werd oa. bewoond door Ernst van Aylva, wiens rijk versierde grafsteen in de middag in de kerk van Ternaard bewonderd kon worden.
En als derde mysterie kwam de gevelsteen De Stad Rijssel aan de Groedse 1 aan de orde. Bij aankomst in Ternaard hadden diverse leden al gezien dat de steen verwijderd was uit het te koop staande pand! Hij blijkt in restauratie te zijn, volgens de eigenaren van Atelier Wad Mooi. Hopelijk komt dan ook de vermelding van de Stad Rijssel weer onder een laag verf vandaan. Een ander oud bouwelement, een rond raampje met familiewapens, was kortgeleden in de zijmuur van het bijbehorende pand aan de Aldbuorren teruggeplaatst, met mooie nieuwe kleuren. Het is nog steeds niet helemaal duidelijk wanneer en door wie de gevelsteen is gemaakt. Hoewel een link met een militair uit het geslacht Van Aylva het meest voor de hand ligt werd uit het publiek geopperd dat de uit een veel latere periode stammende Ternaarder secretaris Coert Lambertus van Beyma er ook wel mee te maken zou kunnen hebben. Afijn, weer veel voer voor verder onderzoek en discussie.
Die werd nog mooi afgerond met de constatering dat er nog wel meer mysteries zijn in Ternaard, zoals de vermeende onderaardse gang van het voormalige Herweij bij de Stationsweg. De huidige bewoners waren aanwezig en vertelden nog bij de verbouwing oude estrikken (zie foto hieronder) en fundamenten te hebben aangetroffen!
Aly van de Mark deed nog een oproep voor het vinden van tuinen die door architect Vlaskamp zijn ontworpen. Er schijnen in Ternaard vrij veel te zijn.
Al met al dus een zeer geanimeerde ochtend waarbij we weer 4 nieuwe leden konden noteren. Heel mooi!

Na de lunch bezochten we (alleen de leden) de kerk van Ternaard met het goed onderhouden kerkhof. Traditioneel staat de kerktoren in het westen en de graven in de lengte oost-west gericht (met de voeten naar het oosten). In de kerk prachtige ornamenten, zoals een rouwbord van Nicolaas Posthumus waarover voorzitter Haije Talsma kort sprak (video, 3 min.) en monumentale graven. Hilda Bouta hield een korte voordracht over Graets Bolta (video, 6 min.). Aan weerszijden van het orgel staan namelijk 32 houten wapenborden. Links de 16 voorouders van Douwe van Aylva (1619-1665), rechts die van zijn vrouw Luts van Meckema. Van de laatste heeft Hilda de voorouders uitgezocht, die bij de wapens horen. Niemand wist wat het Bolta-wapen daar nu deed. Graets Bolta was een van de betovergrootmoeders. Zij was uit het eerste huwelijk van Tjaling Bolta. Later trouwde deze Tjaling met Hack Eysinga en nam de naam Eysinga aan om deze naam voor uitsterven te behoeden. Er zijn vier kinderen van hem bekend: Graets, Eelck (Ysk), Feye en Aede. De kinderen uit zijn eerste huwelijk werden later vaak ook Eysinga genoemd. Zo ook bij Graets. Graets trouwde met Worp Tjaarda van Starckenborg (dochter Sjouck) en met Focke Ropta (zoon Worp en dochter Kinsk). Graets overlijdt in 1512 en is begraven in Metslawier.Op haar graf staat 'dochter van Eysingha', wat vele genealogen op een verkeerd been gezet heeft.
Met een kop koffie of thee werd de dag afgesloten en waren vele tevreden gezichten te zien. Een geslaagde dag!