Sailing letters: oude brieven overzee in beeld

Naar aanleiding van een vondst in de National Archives in London is de afgelopen jaren een inventarisatie gemaakt van de brieven van Nederlandse koopvaarders die bewaard zijn gebleven. Historicus Roelof van Gelder ploegde voor de Koninklijke Bibliotheek zo’n 38.000 brieven door van en aan Nederlandse scheepslieden uit de periode 1650-1815. Onder de naam Sailing Letters is dit project online beschikbaar. Tijdens met name de 4 Engelse oorlogen (Anglo-Dutch Wars) namen de Engelsen vele Nederlandse schepen in beslag. Daarbij bewaarden ze de inhoud van de scheepskisten omdat die mogelijk interessante informatie voor hen konden bevatten. Zo kwamen de vele brieven uiteindelijk in het Engelse archief terecht.

Het bijzondere aan de brieven is het inzicht in de denk- en leefwereld van de gewone man in de 17e en 18e eeuw. Brieven van en aan de thuisgebleven geliefde, familie, vrienden en zakenrelaties geven een beeldend verslag van weersomstandigheden, ziektes, oorlogen en andere bijzonderheden. In oktober 2008 zal bij de Walburg Pers een publicatie verschijnen met getranscribeerde brieven, deel 1 van Sailing Letters Journaal: De dominee met het stenen hart.

Voor de regio Noordoost Friesland vinden we in de Engelse bron niet direct Dokkumer schippers. Wel is door Dr. Kees Zijlstra, lid van onze vereniging, in het Jaarboek 2003 van het Fries Scheepvaartmuseum een artikel geschreven, 'Schipperen in de Franse tijd', over zijn voorvader Daniel Symons die vanuit Ezumazijl onder valse Pruisische vlag over de Noord- en Oostzee voer en daarbij door de Engelsen werd opgebracht. In het Jaarboek 2006 van het museum is een zeer uitgebreid artikel opgenomen over de Workumer schipper Hoyte Fookles, van wie maar liefst 300 brieven en zakelijke aantekeningen bewaard bleken te zijn.

Publicaties over dit onderwerp:
- 'Met vriend die God geleide'. Het Nederlands-Aziatisch postvervoer ten tijde van de Verenigde Oostindische Compagnie.Zutphen, 1998. Perry Moree.

- Kikkertje Lief. Brieven van Aagje Luijtsen geschreven tussen 1776 en 1780 aan Harmanus Kikkert, stuurman in dienst van de VOC. Texel, 2003. 208 pp. Perry Moree. Zie ook het artikel op Seniorweb.

- Transcripties van brieven in M-magazine (Zeepost), maandelijkse bijlage bij NRC Handelsblad door Roelof van Gelder, o.a. van een Schiermonnikoger schipper. Een aantal van de brieven bundelde hij ook in het boek Zeepost.

- Een vriendelijcke groetenisse, brieven van het thuisfront aan de vloot van De Ruyter (1664-1665) .

Los van de bron Sailing Letters zijn er ook in particuliere archieven brieven bewaard gebleven. Van de Dokkumer Hotse van Sinderen is een brief uit 1753 bewaard gebleven die online is gezet door een Amerikaanse nazaat. Van zijn kleinzoon Adrian van Sinderen is een brief uit 1806 bewaard en gepubliceerd in de Sneuper 63, juni 2002, door C.H. van Wijngaarden.

Een brief van de Amelander schipper Drewes Kempes van der Laag, die in 1795 vanuit de citadel in Rijssel (Frankrijk) een brief stuurde nadat hij met zijn schip en bemanning gekaapt was, is te vinden op de site van wijlen Jan Paasman over Soldaten onder Napoleon. Deze site bevat vele brieven van soldaten uit Noordoost Friesland.

Van een brief uit Batavia naar Morra uit 1843 van Pieter Tamsma is de gehele weg van poststempels gevolgd in een artikel van H. Wiersma in Sneuper 73, december 2004.

Twee voorbeelden uit de database van Sailing Letters:

Vindplaats: HCA32-395-1
Brieven zakelijk: 4
Zakelijke stukken: 2 processtukken 26 idem; 3 idem 11 idem 39 idem
Scheepspapieren: geen; 27 8: passen; journaal; 6: passen cognossementen, brieven etc. 42: passen; cognossementen.
Periode: Vierde Engelse Oorlog (1776/80 -1784)
Type Scheepvaart: Overig Europa, Caraïbisch Gebied, Middellandse Zee,
Scheepsnamen: Maria; Maria; Maria Catharina; Maria Cornelia; Maria Egyptiana; Maria Elisabeth.
Vertrek van: Rotterdam; Falmouth; Marseille; Bordeaux; Oostende; Smyrna.
Bestemming: Sint Eustatius; Amsterdam; Oostende; Rotterdam; St Malo; Amsterdam.
Bijzonderheden: Journaal van Marten Jansen van Ameland op de Maria Catherina van Brugge naar Toulon, 1779. Mogelijk is hij dezelfde die met commandeur Hidde Dirks Kat een barre tocht naar Groenland als walvisvaarder overleefde in 1777. Van Hidde Dirks Kat is gepubliceerd Dagboek eener reize ter walvisch- en robben-vangst gedaan in de jaren 1777 en 1778 door den Kommandeur Hidde Dirks Kat.

Vindplaats: HCA32-871-1
Brieven privé: 2
Zakelijke stukken: 6 pocesstuken 7 idem 100 idem 10 processtukken 10 idem
Scheepspapieren: geen cognossementen; ladingbrieven; verzekeringspolissen.
Periode: Franse Tijd (1795-1815)
Type Scheepvaart: Overig Europa.
Scheepsnamen: Twee Gebroeders; Twee Gebroeders; Twee Gezusters; Twee Geboeders; Twee Gebroeders.
Vertrek van: Hamburg;
Bestemming: Antwerpen;

Bijzonderheden: Uitgebreid dossier Twee Gezusters (no 871/151).Twee brieven uit Schiermonnikoog aan kapt. Jan Eyses te Hamburg. Deze brieven werd geschreven door zijn oom Pieter Ranges, die hierin de beklaaglijke toestand van hem en zijn vrouw Janke en zoontje Renk beschrijft. Een brief is gepubliceerd in M-magazine van NRC Handelsblad door Roelof van Gelder.

Zie voor Friese brieven ook de Toevalsvondsten op de site van Anton Musquetier op http://www.altijdstrijdvaardig.nl/

De redactie ontvangt graag reacties van onderzoekers die ook met brieven of andere egodocumenten (dagboeken, journalen) van mensen uit de regio Noordoost Friesland bezig zijn.