Kijkermaker Sieds Johannes Rienks uit Marrum

Bij een recent bezoek aan het Eise Eisinga-planetarium in Franeker zag ik een vitrine met andere Friese amateur-astronomen en kijkermakers. Daarbij ook de kijkermaker Sieds Johannes Rienks (1770-1845) uit Marrum, Ferwerderadeel, zoon van de uit Holwerd/ Westernijkerk afkomstige Johannes Rienks Rienks en Aukje Siedses Boersma (huwelijk 21 augustus 1768). Een mooi schilderij toont hem met zijn hand op Napoleon-achtige wijze in zijn jas gestoken, waarop een medaille zichtbaar is: een door Koning Willem I toegekende benoeming tot Broeder in de Orde van de Nederlandse Leeuw. Als kind uit een gezin van 14 kinderen werd hij evenals zijn vader boer op de Bangma-sathe. In het nabijgelegen Hijum leerde hij Arjen Roelofs (1754-1828) kennen (eveneens boer), die hem het slijpen van lenzen leerde. Het bijzondere is dat diverse Friese boeren in hun 'vrije tijd' zich bekwaamden in de wiskunde, astronomie, meteorologie, landmeetkunde en het bouwen van sterrenkijkers. Ze waren stuk voor stuk autodidacten. Rienks bouwde zelfs, in samenwerking met Roelofs, telescopen in opdracht koning Lodewijk Napoleon! Ze werkten ook samen met Eise Eisinga (1744-1828), die zelf als primair beroep een bedrijfje met wolkammers runde.
Interessant is dat Rienks en Roelofs ook bliksemafleiders bouwden, om de vaak getroffen boerderijen te beschermen. Bij de levensgevaarlijke testen met vliegers tijdens onweer waren verder de neef van Arjen Roelofs, Roelof Hessels Hommema (1791-1854) en diens vriend Rinse Beerts Gelder (1794-1857) betrokken.
In de Friesche Volksalmanak van 1889 (online in pdf te bekijken via http://www.wumkes.nl/) verscheen een artikel van de hand van D. Cannegieter over Sieds Johannes Rienks.

Ook waren er contacten met de herenboer Worp van Peyma in Ternaard, die in 1829 een boekje uitgaf getiteld 'Levensberigten van Arjen Roelof Roelofs, in leven broeder der Orde van den Nederlandschen Leeuw, en landbouwer te Hijum'. Schrijver Durk van der Ploeg baseerde zijn roman It himelsk oerwurk op Arjen Roelofs.
In de brievencollectie van Wopke Eekhoff, overigens ook een autodidact, schijnen nog briefwisselingen met Arjen Roelofs, Roelof Hommema en Worp van Peyma te zitten.