Friese watergeuzen waren geen lieverdjes

Als reactie op de eerdere blogartikelen over de (Friese) Watergeuzen kwam ons erelid Reinder Tolsma met een mooie aanvulling: Het zal je niet verbazen dat er naast Dokkumer Watergeuzen ook Oosternijkerker Watergeuzen geweest zijn !

Ik schreef daar in januari 1988 al een “Priuwke” (pag 1, pag 2) over in de dorpskrant.

De meest gebruikte bron was toen ‘De Watergeuzen en de Nederlanden 1568-1572’ door J.C.A. De Meij, maar ook ‘Nederlandsch Opstand’ door Joh. Van Vloten en De Vrije Fries 17 (pdf, evenals Vrije Fries 16) werden gebruikt. Ook worstelde ik door de Criminele Sententien om de veroordelingen/rechtbankverslagen zelf in te kunnen zien. In het boek van De Meij staan lijsten met Watergeuzenkapiteins waaronder 7 uit Dokkum (de gebroeders Focke, Jan en Tamme Abels, Wycher van Dockum, Douwe Kremer, Cornelis Wesselsz en Pieter Cornelisz Witveld). Uit Holwerd kwam Jan Bonga die voordien grietman van Westdongeradeel was. Wierum leverde kapitein Ulke Tyebbes. (Opmerking HZ: zou laatstgenoemde de vader van Tjebbe Aukes kunnen zijn, die in 1631 namens de Friese Admiraliteit kapitein van de pinas Gideon was?).

De lijst van Watergeuzenmanschappen telt 15 Dokkumers en vele anderen uit de Dongeradelen waaronder 3 uit Oosternijkerk.

Nou moeten we een slag om de arm houden met ‘Nijkerk’ want ook Westernijkerk werd zo aangeduid, maar de Dokkumer geuzenkapiteins zullen wel een bemanning hebben gezocht uit de directe omgeving, misschien dat de Oosternijkerkers zo kennis hebben gemaakt met het geuzendom. We moeten er ook rekening mee houden dat het er veel meer geweest kunnen zijn, immers alleen die watergeuzen die gepakt zijn, kwamen in de archieven terecht. Wie niet gepakt werd of niet werd genoemd bij de verhoren, bleef voor altijd anoniem.

Jan Gruys vocht al vanaf 1566 in het leger van de Oranjes, hij heeft waarschijnlijk meegedaan bij Heiligerlee en bij Jemmingen. Van hem wordt gezegd dat hij ‘cruydenier’ was. Hij wordt verbannen door de Raad van Beroerten, later opgepakt en opgehangen.

Vlieger ‘van de Nijkerk’ moet in januari 1570 van plan zijn geweest om Dokkum aan te vallen. De bekende geuzen Homme van Hettinga en Barthold Entens waren zijn medestanders. Caspar de Robles verijdeld deze plannen door zijn soldaten te legeren in de Schans te Oostmahorn. In 1571 wordt Vlieger al ‘kapitein der geuzen’ genoemd en het laatste wat van hem bekend is, is dat hij in 1580 met zijn schip voor Delfzijl ligt.

De derde Oosternijkerker Watergeus was Gerbe Sytsz. Van hem is meer bekend omdat hij gevangen is genomen en de rechtbankverslagen bewaard gebleven zijn. Hij werd in mei 1569 voor zijn hele leven verbannen uit Friesland. Hij zal zich bij de watergeuzen hebben gevoegd maar een jaar later is hij terug in Friesland en wordt daar weer opgepakt en op het Blokhuis te Leeuwarden opgesloten. Het Hof rekent het hem zwaar aan dat hij terug is gekomen: “…ende dat hy dies nyet tegenstaende in cleynachtinge ende versmadenisse vanden Justitie ende den voorzegde sententie (het vonnis van 1569) hem weder binnen dese landen begeven heeft…” Het tweede vonnis is daarom veel zwaarder: “…by den scherprechter an der galghe gehangen en de geworcht te worden, 27 september 1570…”

Er is ook veel bekend over aanvallen van de watergeuzen in deze streken:

1568: aanval van Jan Abels op Oostmahorn

1568: de watergeuzen stelen een zilveren kelk uit het sacramenthuisje te Ee

1569: het klooster Weert wordt geplunderd en in brand gestoken

1570: een zilveren kelk gestolen uit de kerk van Wetsens

1571: aanval op klooster Sion te Niawier

1573: kerken van Anjum en Aalsum worden van zilverwerk beroofd

1574: de kerk van Engwierum is aan beurt

1575: deze keer de kerk van Lioessens

1576: de Schans te Oostmahorn wordt door de watergeuzen veroverd

1580: hopman Ferwou valt de kerken van Metslawier, Oostrum en Jouswier aan

Het valt op dat Paesens en Oosternijkerk niet worden aangevallen.

Nu was het kerkzilver van Oosternijkerk naar de grietman gebracht, dus er was niet veel te halen, maar misschien had het te maken met ‘bescherming’ van Oosternijkerks Watergeuzenkapitein Vlieger?