Sixtinus Amama en de Universiteit van Franeker

In mijn kwartierstaat komt Herne Sijtzes Amama (Ammama) voor. Niet alleen is hij een van de mij oudst bekende voorouders, ook zijn achternaam heeft mij altijd geintrigeerd. Natuurlijk is het een mooi palindroom (van links naar rechts lees je hetzelfde als andersom) maar de familie behoorde ook tot de Friese adel. Degene uit de Amama clan die ik de laatste jaren wat meer ben gaan bestuderen is zijn kleinzoon, de oud professor in de Oosterse talen aan de Universiteit van Franeker, de eigenzinnige Sixtinus Amama (1593-1629, Franeker).
Zijn vader Johannes was burgemeester van Franeker. Sixtinus Amama werd opgeleid door Johannes Drusius, die hem als een zoon beschouwde.
Hij studeerde in Leiden (1614) en Oxford (1615), waar hij veel kennis opdeed van het Arabisch en Hebreeuws, naast het Grieks en Latijn dat hij al eerder leerde. Amama was een groot pleitbezorger van een correcte vertaling van de bijbel in het Nederlands en was medestander van Sibrandus Lubbertus in een strenge aanpak van de studenten. Nadat hij als buitengewoon hoogleraar Drusius in Franeker was opgevolgd, en later ook meer specifiek als hoogleraar Hebreeuws wordt aangemerkt, werkte hij de laatste jaren (1626-1629) van zijn korte leven als bibliothecarus van de Franeker Universiteitsbibliotheek.

Van een overzicht van de professoren in 1619 is een exemplaar bewaard gebleven waarop Amama beschreven wordt als degene die de Hebreeuwse grammatica doceert, naast professoren als Maccovius, Bernardus en Meinardus Schotanus, Verhel, Rhala, Metius, Pasor, Amesius en Hachtingius. Oosterse talen waren belangrijk voor een juist begrip van de bijbel, zeker in de tijd direct na de Reformatie, waarin door de Universiteit van Franeker in hoog tempo de benodigde dominees moesten worden opgeleid. Het katholiek kloosterbezit was inmiddels onteigend en de vraag naar predikanten voor de 'nieuwe religie', de Nederlands Hervormde kerk, was groot.

Van Amama's boeken zijn in de diverse collecties exemplaren bewaard gebleven, waarvan ik het afgelopen jaar 2 in handen heb gehad, zoals wel eens gezegd wordt: inderdaad een historische sensatie. Zo is in de historische bedrijfscollectie van Elsevier in Amsterdam de Anti-barbarvs biblicvs uit 1656 bewaard gebleven, met daarin zijn rectorale redes van 1621 en 1628 en de lijkrede voor Lubbertus uit 1625. En deze zomer kreeg ik tijdens een privé-rondleiding in de Universiteitsbibliotheek van Szeged, de Somogyi Memorial Library in Zuidoost Hongarije (er studeerden zo'n 1200 Hongaarse studenten aan de Franeker Universiteit!) hetzelfde Anti-barbarus biblicus te zien, nu in een iets mooiere band (zie foto). Dit boek werd oorspronkelijk in 1628 gepubliceerd als een kritiek op de Latijnse (katholieke) vertaling van de bijbel (de Vulgaat). Een jaar later stierf Sixtinus Amama op 36-jarige leeftijd en werd in de Martinikerk te Franeker begraven (zerk 26 met opschrift professor in de Hebreeuwse taal, twee stappen na de ingang). Zijn kleinzoon Hendrik Amama, vermoedelijk de zoon van zoon Gellius, werd later bijgezet.

De genealogie van de familie Amama of (Van) Ammama is terug te voeren tot in de 14e eeuw. Eeuwenlang werd in Garijp, Tietjerksteradeel de Ammama state bewoond. Het familiewapen toont in goud een dubbelkoppige zwarte adelaar en in een blauw schildhoofd drie gouden sterren.

Van de 5 (of 4 als Gaele Sickes dezelfde is als Jelle Sixtus) kinderen die Sixtinus (in gewoon Fries: Sicke of Sytse) Amama kreeg bij Meyn Claeses Adelen van Cronenburgh werd Gaele/Jelle of Gellius Amama rector van de Latijnse school in Dokkum, waar hij op 19 juni 1658 trouwde met Jancke van Idsinga, dochter van Alef van Idsinga en Titia Bilderbeek. Gellius en Jancke zijn begraven in de Grote Kerk te Dokkum.
Johannes Amama convooimeester van de Admiraliteit van Friesland was getrouwd met de Dokkumse Antje Huber, uit de bekende familie van de rechtsgeleerde Ulrik Huber.
Zoon Nicolaus/ Claes was een goede leerling in de Wijsbegeerte bij de Friese hoogleraar Johannes Holwarda (uit Holwerd) maar werd slechts 28 jaar oud (1628-1656). Nota bene kort voor zijn sterfjaar solliciteerde hij nog naar de vacature van rector van de Franeker Latijnse school, welke functie uiteindelijk naar de toen 21-jarige Balthasar Bekker uit Metslawier ging! De jonge Amama was destijds wegens studentikoze misdragingen en diefstal van boeken (1648) uit de universiteitsbibliotheek verbannen uit Franeker. De boeken gingen voortaan aan de ketting in de bibliotheek. Op huis Lettinga te Britsum werkte Nicolaus als pedagoog voor de jonge Menno van Coehoorn (1641-1704) en eerder voor Ulrik Huber (die in 1636 te Dokkum geboren werd).

Holwarda overigens, een volgeling van Descartes (die in 1629 aan de Universiteit van Franeker studeerde), was naast hoogleraar in de logica en filosofie in Franeker ook geinteresseerd in sterrenkunde, waarbij hij oa de variabele ster Mira ontdekte.

Update: In oktober 2011 is een boek van Jacob van Sluis gepubliceerd over de Academie-bibliotheek te Franeker anno 1601. Op de webpagina van Wever van Wijnen ook een filmpje van 12 minuten over de Universiteit van Franeker, waarin zowel Sixtinus als zijn zoon Nicolaus van Amama de revue passeren.

In de Digicollectie van Tresoar is de Oratio in obitum clarissimi viri, D. Sixtini Amama, door Meinardus Schotanus in 1630 gepubliceerd, als scan opgenomen.